Münaqişənin sonu və sülh dövrün başlanğıcı ŞƏRH

Azərbaycanın müasir tarixi bir çox sınaqlarla, mübarizələrlə və dönməz iradə ilə zəngindir. 2020-ci ilin payızında baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi bu tarixin ən mühüm dönüm nöqtələrindən biri oldu. Azərbaycan xalqı, ordusu və siyasi rəhbərliyi həm milli həmrəyliyin, həm də beynəlxalq hüquqa əsaslanan prinsipial mövqeyin nümayişini ortaya qoydu. Həmin günlərdə əldə olunan zəfər yalnız hərbi üstünlüyün deyil, həm də illərlə gözlənilən tarixi ədalətin bərpası idi.

44 günlük müharibə nəticəsində Azərbaycan BMT Nizamnaməsinə, beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə uyğun olaraq ərazi bütövlüyünü təmin etdi. 30 ilə yaxın davam edən işğal siyasətinə son qoyuldu, Qarabağ torpaqları azad edildi və xalqımız öz doğma yurd-yuvasına qayıtmaq ümidini reallığa çevirdi. Bu zəfər, Azərbaycan dövlətinin gücünün, xalqın birliyinin və siyasi iradəsinin ən bariz sübutu kimi tarixə yazıldı. Bununla belə, müharibə təkcə hərbi əməliyyatların bitməsi ilə yekunlaşmır. Hər bir münaqişənin davamlı həllinin əsası sülhün təmin edilməsidir. Azərbaycan dövləti dəfələrlə bəyan edib ki, bölgədə uzunmüddətli sabitlik yalnız sülh müqaviləsinin imzalanması ilə mümkündür. Bu səbəbdən 2020-ci ildən sonra başlayan diplomatik mərhələ strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. 2025-ci il avqustun 8-də Vaşinqtonda imzalanan sənəd məhz bu prosesin ən mühüm mərhələsi oldu. Sənədin paraflanması ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun illər davam edən münaqişəyə formal son qoyulması istiqamətində həlledici addım atıldı. Vaşinqton görüşünün nəticələri yalnız iki dövlət üçün deyil, həm də bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionu üçün yeni tarixi mərhələnin başlanğıcı hesab olunur. Bu sənəd bir daha göstərdi ki, Azərbaycanın ədalətli mövqeyi beynəlxalq aləmdə tam dəstəklənir. ABŞ paytaxtında baş tutan bu hadisə həm də onu sübut etdi ki, böyük güclər bölgədə davamlı sülhün təmin olunmasında maraqlıdır. Sülh prosesinin uğurla başa çatması üçün Ermənistan Konstitusiyasında ciddi dəyişikliklərin edilməsi tələb olunur. Hazırda Ermənistanın ali qanunvericilik sənədində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddialar əksini tapıb. Bu maddələr dövlətlərarası münasibətlərin normallaşdırılmasına ən böyük maneədir. Azərbaycanın mövqeyi aydındır: Ermənistan yalnız və yalnız bu iddialardan imtina etdiyi halda real sülh mümkün olacaq.

Ermənistan cəmiyyətində də bu məsələ ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi siyasi dairələr revanşist çağırışlar etsələr də, beynəlxalq reallıq göstərir ki, Ermənistan bu yoldan əl çəkməlidir. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımadan və qonşuluq münasibətlərinə hörmət etmədən regionda sabitlik əldə oluna bilməz. Azərbaycan dövləti hər zaman beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyini qoruyub. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə vurğuladığı kimi, sülh müqaviləsi yalnız 5 əsas prinsip üzərində qurulmalıdır: dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, sərhədlərin toxunulmazlığı, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq və güc tətbiq etməmək. Bu prinsiplər universal beynəlxalq hüquq normalarıdır və bütün ölkələr tərəfindən qəbul edilməlidir. Azərbaycanın konstruktiv mövqeyi sayəsində regionda kommunikasiyaların açılması, iqtisadi inteqrasiya və qarşılıqlı etimadın yaranması üçün real imkanlar mövcuddur. Münaqişənin bitməsi ilə Cənubi Qafqaz yeni əməkdaşlıq platformasına çevrilə bilər. Bu həm də regionun tranzit və enerji layihələri üçün yeni perspektivlər açır. Vaşinqtonda sənədin paraflanması beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən müsbət qarşılandı. Bir çox ölkələr, beynəlxalq təşkilatlar və ekspert dairələri hesab edirlər ki, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması regionun təhlükəsizlik arxitekturasını gücləndirəcək. Bu, həm də böyük güclərin maraqlarının toqquşduğu Cənubi Qafqazda sabitlik və balansın qorunmasına xidmət edəcək. Bundan başqa, sülh prosesinin uğurla nəticələnməsi Avropa və Asiyanın enerji təhlükəsizliyinə də müsbət təsir göstərəcək. Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu layihələr – TANAP, TAP və digər enerji kəmərləri regionun strateji rolunu daha da artırır. Ermənistanda bəzi qüvvələr sülh prosesinə qarşı çıxır, revanşizm meyllərini gücləndirməyə çalışırlar. Lakin reallıq ondan ibarətdir ki, Ermənistanın başqa alternativ yolu yoxdur. Uzun illər davam edən işğal siyasəti nəticəsində Ermənistan iqtisadi və siyasi baxımdan təcrid olunmuşdu. Bu gün sülh müqaviləsinin imzalanması onun üçün də yeni fürsətlər açacaq. Ermənistanın inkişafı üçün regional əməkdaşlığa qoşulmaqdan başqa çıxış yolu yoxdur. Azərbaycanın iqtisadi gücü, tranzit imkanları və beynəlxalq nüfuzu bu reallığı daha da möhkəmləndirir. 2020-ci ildə başa çatan 44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanın şanlı zəfəri, 2025-ci ildə Vaşinqtonda paraflanmış sənəd isə bu zəfərin davamı kimi tarixə düşdü. Artıq Azərbaycan yalnız müharibədə deyil, həm də diplomatiya meydanında qalibdir.

Azərbaycan xalqı və dövləti bu sülhün möhkəmlənməsi üçün bütün addımları atmağa hazırdır. Ermənistan isə real siyasət yürütməli, konstitusion dəyişikliklər etməli və qonşu dövlətin ərazi bütövlüyünü rəsmən tanımalıdır. Bütün bunların həyata keçirilməsi Cənubi Qafqazı yeni bir mərhələyə çıxaracaq – müharibə və münaqişələrin yox, sülh və əməkdaşlığın hökm sürdüyü bir mərhələyə.

Azərbaycanın möhtəşəm qələbəsi, prinsipial siyasəti və xalqın birliyi nəticəsində bölgədə uzunmüddətli sabitlik dövrü başlanır.

Fərid Mustafayev

YAP Yasamal rayon Elm və Təhsil Nazirliyinin Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu üzrə ərazi partiya təşkilatının sədr müavini