Naşı kapitanın kobud səhvi Az qala İsveçlə SSRİ arasında müharibə olacaqmış

1981-ci ilin oktyabr ayında S-363 №137 sovet sualtı qayığı Paldiski (Estoniya) liman şəhərindən döyüş növbəsinə çıxıb. Sualtı qayıqda təcrübəsiz komandir, üçüncü rütbəli kapitan Anatoli Quşçinlə yanaşı, onun birbaşa rəisi, ikinci dərəcəli kapitan İosif Avrukeviç də olub.

Missiya əvvəlkilərdən heç də fərqlənməyib və gəmi Danimarka sahillərinin yaxınlığından keçməli olub. Komanda iki həftə normal rejimdə xidmət göstərib və ayın ortalarında S-363 Polşanın Svinouysçe limanına daxil olub, orada ekipaj 2 gün dincəlib, daha sonra dənizə çıxıb.

Tezliklə ilk problem yaranıb. Sualtı qayıq dənizçilərin gəmisi ilə toqquşub. Xoşbəxtlikdən, heç kim, o cümlədən balıqçılar xəsarət almayıb. Bununla belə, səmt radarı, daha dəqiq desək, onun çərçivə antenası tamamilə sıradan çıxıb.

Zədələnmiş cihaz olmadan sualtı qayıq “gözsüz” qalıb, çünki radarda potensial düşməni “görmək” mümkünsüz olub. Bundan əlavə, naviqasiya əhəmiyyətli dərəcədə pisləşib, ona görə də missiya ləğv edilməli və gəmi suyun üzünə çıxaraq təmir üçün ən yaxın bazaya göndərilməli idi.

Qəza barədə donanmanın qərargahına məlumat verilib. Tezliklə sərt cavab gəlib və zabitlərə ehtiyat avadanlıqdan istifadə edərək səyahəti davam etdirmək əmri verilib.

Həmin vaxt qayıq düşünülən nöqtədən 53 mil uzaqda olub. Ekipajın heç ağlına da gəlməyib ki, inanılmaz bir təsadüf nəticəsində gəmi gizli İsveç yolundan istifadə edib, eni təxminən 11,8 metr olan dar bir körfəzdən keçə bilib. Oktyabrın 27-də axşam sualtı qayığın gövdəsi silkələnib və bölmələrdə çınqıl səsi eşidilib. Yalnız bu dəfə matrosların bəxti gətirməyib və sualtı qayıq İsveç sahilində saya oturub.

Zabitlər hələ də S-363-ü qum sahilindən çıxarmağa ümid ediblər, lakin qaranlıqda işləri daha da pisləşib. Sübh çağı naviqator, nəhayət, gəminin yerini müəyyən etdiyini bildirib. Ancaq digərləri onsuz da yaxınlıqdakı radar qülləsinə baxaraq hər şeyi başa düşüblər. Məlum olub ki, sovet matrosları İsveçin cənub-şərq sahillərinə gəlib çıxıblar.

Məyus dənizçilər SSRİ hərbi dəniz qüvvələrinin bayrağını qaldıraraq isveçliləri gözləməyə başlayıblar. Ancaq vaxt keçib və hərbçilər hələ də gəlməyib. Cəmi bir neçə saat sonra sualtı qayığı bir balıqçı görüb və polisə müraciət edib. Karlskrona hərbi bazası hadisənin baş verdiyi yerin yaxınlığında yerləşdiyindən polis bölməsi bu adamın fantaziyasına ancaq gülüb. Polis bu yerdən heç bir gəminin keçə bilməyəcəyini düşünsə də, reallıq başqa olub.

Balıqçı sakitləşməyib və yenidən polis bölməsinə zəng edib. Nəhayət, polis baza komandanlığı ilə əlaqə saxlayıb və cavab özünü çox gözlətməyib. Komandir Karl Anderssen şəxsən qayıqla hadisə yerinə gedib və orada danışıqlara başlayıb.

Bundan sonra hadisədən Kreml və İsveç hökuməti xəbər tutub. Sovet səfiri Yakovlev təcili olaraq İsveç nazirliyinə çağırılıb və Skandinaviya ölkəsinin hərbi-siyasi dairələrində çaxnaşma yaranıb. Əvvəlcə Andersson və Quşçin daha yüksək rütbəli komandirlər olmadan razılığa gəlməyə çalışıblar, lakin onların söhbəti heç bir nəticə verməyib. Bundan əlavə, S-363-ün nüvə torpedası ilə silahlana biləcəyi məlum olub. Nəticədə vəziyyət gərginləşib.

Sualtı qayıqda olanları xilas etmək üçün SSRİ-nin Baltik donanmasının eskadronu əraziyə göndərilib. Eyni zamanda İsveç hərbi dəniz qüvvələrinin komandiri su sərhədlərinin pozulması halında atəş açmaq əmri alıb. Bir anda vəziyyət nəzarətdən çıxmağa başlayıb. Stokholmda hətta sualtı qayığa basqın etmək barədə fikirləşiblər, buna görə də sərhədçilərin yerini dəniz xüsusi təyinatlıları tutub.
İsveçdə bütün hərbi məzuniyyətlər dayandırılıb və ehtiyatda olan hərbçilər üçün səfərbərlik elan edilib. Öz növbəsində SSRİ zabitləri sualtı qayığa hücum ediləcəyi zamanı onu partlatmaq barədə gizli əmr alıblar. 1981-ci il noyabrın 1-də skandinaviyalılar vəziyyəti yumşaltmaq üçün Kremlə bir sıra şərtlər irəli sürüblər.

Şərtlərə əsasən Moskva hadisəyə görə rəsmən üzr istəməli, xilasetmə missiyasının xərclərini qarşılamalı, gəminin sayadan çıxarılması yalnız İsveç gəmisi tərəfindən həyata keçirilməli və sualtı qayığın əməkdaşları İsveç xüsusi xidmətlərinə ifadə verməlidir. Kreml şərtlərlə razılaşıb və münaqişə tezliklə həll olunub.

Hadisə ilə bağlı 06.10.1981 ildə dərc edilən məqalədə deyilir: “Cari ilin oktyabrın 27-dən 28-nə keçən gecə 137 nömrəli sovet dizel sualtı qayığı Baltik dənizində adi təlim səfərində olarkən naviqasiya vasitələrinin nasazlığı və nəticədə yerin müəyyən edilməsində yol verilmiş səhvlər səbəbindən zəif görmə şəraitində kursdan çıxıb və İsveçin cənub-şərq ucunda saya oturub”.

Noyabrın 6-da gəmi qum sahilindən çıxarılaraq neytral sulara aparılıb. İki gündən sonra sualtı qayıq təhkim edildiyi əraziyə çatıb. Sorğu-sualdan sonra Avrukeviç işdən çıxarılıb, Quşçinin isə rütbəsi aşağı salınaraq sahilə göndərilib. /Musavat.com/