Nasizm Avropada yeni fəlakət yarada bilər

Almaniya heç bir zaman “faşizm” adını üstündən götürə bilməyəcək

Avropada hökm sürən iqtisadi, siyasi böhran bu qitənin xalqlarını dərin sarsıntılara məruz qoyub. Hakimiyyətlərin yanlış siyasətləri, xüsusilə də yeni müharibələrə, münaqişə ocaqları yaratmaq üçün xərclədikləri milyardlarla dollar və ya avro vəsaitləri insanların həyat şəraitlərinin ağırlaşmasını təkan olub. Xüsusilə də, Almaniya, Fransa, Niderland kimi ölkələrdə sosial, iqtisadi vəziyyət daha ağır və fəlakətlidir. İnsanlar küçələrə çıxır və hökumətin vergi, gömrük, iqtisadi siyasətinə qarşı qəti etirazlarını bildirirlər. Ancaq bu etirazlar hökumətlərin fəaliyyətlərinə hər hansı bir formada təsir etmir. Səbəbi də hakimiyyətlərin xalqın çağırışlarına, ümumiyyətlə cəmiyyətin istək və tələblərinə əhəmiyyətsiz yanaşmaları ilə bağlıdır. Almaniyanın Olaf Şolts hökuməti açıq şəkildə xalqına qarşı hörmətsizlik, belə demək olar ki, bəzi hallarda aşağılayıcı siyasət nümayiş etdirir. Cəmiyyətin əksər təbəqələri, o cümlədən siyasi partiyalar O.Şoltsdan iqtisadi, sosial siyasətini dəyişməyi tələb etsə də nəticə əldə olunmayıb. Məlumata görə, almanlar artıq böyük istehsal sahələrinin çöküşü, sürətlə pisləşən demoqrafik vəziyyət, dağılan nfrastruktur və innovasiya çatışmazlığını görməzdən gələ bilmirlər. Əhali arasında aparılan rəy sorğuları göstərir ki, iqtisadi məsələ artıq seçicilər üçün əhəmiyyətinə görə ikinci yerdədir və yalnız miqrasiya problemindən geri qalır. Bir zamanlar Avropanın iqtisadi lokomotivi olan Almaniya bu gün ciddi çağırışlarla üzləşir. Gücü XIX əsrin sənaye sahələri - maşınqayırma və kimya sənayesi üzərində qurulmuş ölkə qabaqcıl rəqəmsal texnologiyaların kəskin çatışmazlığını yaşayır.

Olaf Şolts “təslim” olur

Əhalinin və siyasi partiyaların sərt müqaviməti ilə üzləşən O.Şolls hökumətin buraxılması və fevralın 23-də ölkədə növbədənkənar ümumi seçkilərin keçirilməsi qərarını verməyə məcbur olub. Bundestaq Şoltsun hökumətinə etimad səsverməsi keçirib. Almaniya Bundestaqı növbədənkənar iclasda kansler Olaf Şoltsa etimad göstərməkdən imtina edib. İclasda 733 deputatdan 207-si Şoltsun lehinə, 116-sı bitərəf, 394 parlamentari isə onun əleyhinə səs verib. Bundestaqın sədri bildirib ki, nəticələr barədə ölkə Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayerə məlumat veriləcək. Söz yox ki, Almaniya qanunvericiliyinə əsasən uğursuz səsvermədən sonra kansler Şolz Almaniya prezidenti Franz-Valter Ştaynmayerlə görüşüb və ondan kabinetinin istefasını rəsmi olaraq xahiş edib. Almaniya Prezidenti Ştaynmayer şərti olaraq bu istefanı qəbul edib və 23 fevral 2025-ci il tarixinə yeni seçkilər təyin edəcəyini bildirib. Bu tarixə qədər Almaniyanı O.Şoltsa sadiq Sosial Demokratlar və Yaşıllardan ibarət “zəif” hökumət idarə edəcək. Siyasi ekspertlər proqnozlaşdırır ki, bu hakimiyyətdən qətiyyətli addımlar gözləmək olmaz.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, Almaniyanın ən populyar partiyaları tərəfindən O.Şoltsun üç illik hakimiyyətinin yaxşı nəticələrini rədd etdi. Birincisi, 33% reytinqə malik mühafizəkar Xristian Demokrat İttifaqı (CDU) var. İkincisi, hazırkı kabinetə Almaniyada “ultrasağ” və “Rusiyayönlü” partiya kimi iblisləşdirilmiş “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyası qarşı çıxdı. Əslində, kansler Şolz dağılmış koalisiyasının deputatların etimadını qazanacağına o qədər də ümid etmirdi. 2021-ci ildə yaradılan Şolz Sosial Demokratlarının özünün, Yaşılların və Azad Demokrat Partiyasının (FDP) liberallarından ibarət “üçlük” Kristian Lindner bu ilin noyabrın 6-da, indi Lindnerin fəaliyyətini dayandırdığı hesab edilir. keçmiş maliyyə naziri hökuməti tərk etdi. Niyə deputatlar Scholz, Bärbock və Habeck hökumətinə qarşı belə sərt davrandılar? Bu koalisiya hələ də bütöv ikən çox problem yaratdı. Səsvermədən əvvəl müzakirə zamanı nümunələr gətirildi. Məsələn, Rusiyaya qarşı sanksiyalarda iştirak və Rusiyadan qaz və neftdən birtərəfli imtina “Almaniyanın müharibədən sonrakı tarixində ən dərin iqtisadi böhrana” səbəb oldu. (Bundestaqdakı debatda çıxış edən “Almaniya üçün Alternativ” partiyasının lideri Elis Veydel də bu ifadəni işlədib). Onun lideri, indiki kansler Fridrix Merzin rəhbərlik etdiyi Xristian Demokrat İttifaqı (CDU) da Şolzun iqtisadi siyasətini uğursuz adlandırıb. Bundestaqda AfD adından danışan xanım Vaydel həmçinin Solltsu “ilk dəfə Almaniyanı nüvə başlıqlı raketlər üçün hədəfə çevirməkdə” ittiham edib. Onun fikrincə, kansler Ukraynaya düzgün düşünülməmiş silah tədarükü ilə ölkəni “Avropada yeni dəhşətli müharibəyə sürükləyir”.Almaniya kansleri olmağa iddialı Fridrix Merz Kiyevi Almaniyanın "Taurus" qanadlı raketləri ilə təchiz etmək təhlükəsi ilə Rusiyaya təzyiq göstərməyə çalışacağını bildirib. Onda deyirlər ki, Moskva 24 saat ərzində hərbi əməliyyatları dayandıracaq. Merz həmçinin silahlara xərclərin artırılmasının tərəfdarıdır. Almaniya ABŞ-ın NATO ölkələrinin ÜDM-in ən azı 2%-ni müdafiəyə xərcləməsi ilə bağlı məlum tələbini yerinə yetirmək istiqamətində sürətlə irəliləyir. Nəhəng iqtisadiyyatı olan Almaniya üçün kiçik Latviya və ya Estoniyadan fərqli olaraq belə bir addım vergi ödəyicilərindən əlavə on milyardlarla avro ödəmək deməkdir.

İlon Mask Olaf Şoltsu istefaya çağırdı

Baş verən xoşgəlməz proseslərə baxmayaraq O. Solts hələ də hakimiyyətdə qalmağa ümid edir. Təbii ki, istəyinə yeni koalisiya da edə bilər. Belə bir koalisya qurula bilərmi? XDİ Sosial Demokratlarla “böyük koalisiyaya” razılaşarsa, nəticə verəcək. Rusiyaya yaxşı bir şey vəd etmədən hadisələrin bu inkişafı hələ də “qara-yaşıl” variantdan daha yaxşıdır. Solts heç olmasa Zelenskiyə Taurus raketlərinin göndərilməsinin əleyhinədir və Rusiyanın dərinliklərinə zərbələr endirilməsinin əleyhinə olduğunu bəyan edib. Lakin bu heç də hakimiyyətdə qalmaq üçün yetərli məsələ hesab edilmir. Çünki O.Şolts Almaniya cəmiyyətində arzuedilməz siyasətçiyə, hakimiyyət nümayəndəsinə çevrilib. Cümə günü axşam Maqdeburqun mərkəzində Milad bazarında baş verən faciəli hadisə ona qarşı daha bir zərbə hesab olundu. Elə bir vəziyyət yandı ki, amerikalı milyarder İlon Mask belə O.Şoltsdan baş verən faciəli hadisəyə günahkar bilib, onu istefa verməyə çağırdı. Maqdeburqun mərkəzində Milad bazarında baş verən faciəli hadisə nəticəsində 200-ə yaxın qurban, onlardan 86-sı ağır vəziyyətdə xəstəxanalardadır, ikisi - bir böyük və bir azyaşlı uşaq ölüb. Hücumdan sonra 10 nəfərin öldüyü bildirilir. Polis hələ də cinayətkarın motivlərini araşdırır və müəyyən edir. Faciəni törədən terrorçu dərhal saxlanılıb. Onun 18 ildir Almaniyada yaşayan 50 yaşlı Səudiyyə Ərəbistanlı olduğu məlum olub, 2006-cı ildə qaçqın statusu alıb. O Maqdeburqun yaxınlığında yerləşən kiçik şəhərdə həkim işləyib və təhsili ilə psixiatrdır.

Səudiyyə Ərəbistanı rəsmiləri terrorçunun kimliyi ilə maraqlanıb və şübhələrini Berlinlə bölüşüb. Daha sonra onun “X” sosial şəbəkəsindəki (keçmiş Twitter) hesabında yerləşdirdiyi ekstremist bəyanatları olan nəşrlərə başı keçirilib. Xüsusilə də həmin şəxs Almaniyanı islamçılara qarşı dözümlülüyünə görə cəzalandırmaq istədiyini iddia edib. “Der Spiegel”in yazdığına görə, məhbus Almaniyanın sağçı “Almaniya üçün Alternativ” partiyasına rəğbət bəsləyib, lakin nəşr bununla bağlı sübut təqdim etmir. “Bild” qəzeti yazır ki, ilk tibbi müayinədən sonra məlum olub ki, şübhəli şəxs Milad bazarında törədilən terror aktı zamanı narkotikin təsiri altında olub. Polis Taleb A.-nın heç bir şərikinin olmadığını aşkarlayıb. Onun ortaqlarının ola biləcəyi ikinci avtomobillə bağlı versiya təsdiqini tapmayıb. Almaniya kansleri Olaf Şolz Maqdeburqa gəlib və Saksoniya-Anhalt əyalətinin baş naziri Rainer Haseloff və Almaniya Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri Nensi Feserlə birlikdə terror aktının baş verdiyi əraziyə baxış keçirib. Lakin bu kimi səfər və qurbanların ailələrinə başsağlığı O.Şoltsu seçkilərdə məğlub olmaqdan xilas etməyəcək.

Almaniyada seçkilər “Hitlerçi”lərin qələbəsi ilə başa çatsa, nə baş verəcək?

2025-ci ilin fevralın 23-də keçirilməsi planlaşdırılan Almaniya kansleri vəzifəsinə seçkilərdə faşizmin qələbə qazanacağı ehtimal olunur. Çünki ölkədə faşist dərnəkləri daha çox üstünlüyə malikdirlər. Çoxluğun faşizmin yeni formasında fəaliyyət göstərən “Almaniya üçün Alternativ” partiyasının nümayəndəsi Alis Veydeliyə dəstək verməsi 23 fevraldan sonra Almaniyada yeni dövrün başlayacağından xəbər verir. “INSA” tədqiqatçılarının əhali arasında apardığı sorğuya görə, respondentlərin 20%-dən çoxu Alis Veydelin namizədliyini dəstəkləyir. Ötən həftə ilə müqayisədə o, 3% daha çox səs toplayıb. Seçki yarışında Almaniyanın hazırkı kansleri Olaf Şolz və Xristian Demokrat İttifaqının rəhbəri Fridrix Merz də iştirak edir. Sorğunun nəticələrinə görə, hər ikisi Alise Veidelə uduzurlar. Olaf Soltsun vəziyyəti fəalkətlidir. Respondentlərin yalnız 15%-i onu dəstəkləyir. Almaniyanın İqtisadiyyat naziri Robert Habek də Almaniya kansleri postuna namizədliyini irəli sürür. O, 14% səs toplayıb.

Almaniya kansleri Olaf Şoltsun rəhbərlik etdiyi Almaniya Sosial Demokrat Partiyası (SPD) siyasətçinin azalan populyarlığı səbəbindən onun 2025-ci ildə keçiriləcək milli seçkilərdə namizədlikdən kənarlaşdırmağı planlaşdırır. “SPD-də ABŞ Prezidenti Co Baydenin vitse-prezident Kamala Harrisə necə icazə verdiyini xatırlayan çoxlu insan var. Bu, Almaniya üçün presedent ola bilərmi? Şoltsun ​​ictimai sorğulardakı nəticələrinə baxanda belə sualların niyə yarandığını başa düşmək olar”, - nəşr Almaniya kanslerinin partiyasından olan anonim mənbənin sözlərindən sitat gətirib.Məqalə müəllifləri qeyd ediblər ki, SPD-nin bəzi nümayəndələri özəl olaraq “artıq Şoltsun namizədlər siyahısından çıxarılmasını təklif etməyə başlayıblar”. Bundan əlavə, onlar Şoltsu “daha populyar siyasətçi” ilə əvəz etməyi planlaşdırırlar. Yeni namizəd kimi Almaniyanın müdafiə naziri Boris Pistoriusun və Saarland Federal əyalətinin Baş naziri Anke Rehlinqerin adı hallanır.

İddialı namizədlərin sayının çox olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi “Almaniya üçün Alternativ” partiyasından kansler olaraq namizədliyi irəli sürülən Alise Veidel cəmiyyətin dəstəyini alaraq hakimiyyəti formalaşdıracağı proqnozlaşdırılır. Bunu əsaslandıran səbəblərdən biri onun populist çağırışlar, iddialı vədlər verməsi dayanırsa, digər tərəfdən o miqrantların ölkədən çıxarılmasını və Kiyevə iqtisadi dəstəyin azaldılmasını təklif edir. Bu kimi çağırışlar əhalini məmnun edir. Çünki əhalinin böyük hissəsi miqrantların ölkəyə girişini istəmir. Kiyevə maliyyə və hərbi dəstəyin göstərilməsi Almaniyada iqtisadi böhranın daha da dərinləşməsinə təkan verir.

Almaniyada varlı insanlarla aşağı təbəqəli əhali arasında dərin uçurum yaranıb

Diqqətçəkən məqam ondan ibrətdir ki, “Almaniya üçün Alternativ” partiyası yarandığı 2013-cü ildən fəaliyyətini daha çox populizm üzərində qurub. Yəni insanların istəklərinə uyğun siyasi mövqe sərgiləyir. Halbuki irəli sürülən təkliflərin və ideyaların reallaşdırılması mümkünsüzdür. Çünki Almaniya iqtisadiyyatı tənəzzülə uğramqdadır. Aşağılarla yuxarılar arasında dərin uçurum yaranıb. Varlı insanlarla aşağı təbəqəli əhali arasında dərin uçurum yaranıb. Demək olar ki, orta təbəqə mövcud deyil. Bu da Almaniya cəmiyyətində dərin böhran yanıb. Hələ 2013-cü ildə "Almaniya üçün Alternativ" partiyası Almaniya vergi ödəyicilərinin Yunanıstan və ya Portuqaliyanın borclarını ödəməməsi üçün Almaniyanın Aİ-ni tərk etməsində israr edirdilər. Partiyanın reytinqləri miqrasiya böhranının kəskinləşməsi ilə birlikdə yüksəlməyə başladı. Almaniya bir milyona yaxın qaçqını qəbul edəndən sonra Alternativ miqrantların qəbuluna qarşı çıxdı və Angela Merkeli buna görə tənqid etdi. Dörd il ərzində partiya Almaniyanın demək olar ki, bütün regional parlamentlərinə daxil ola bildi. Nəticələrə əsasən, ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” Şərqi Almaniyada daha populyardır (burada o, 20 faiz toplayıb), Saksoniyada isə bütün digər partiyaları məğlub edib. - Almaniyada son illər ərzində ilk dəfə olaraq ultrasağların qələbəsi xoşagəlməz sürprizdir, yoxsa başqa ölkələrdə də görünəcək tendensiya? - Bu, artım böhranı yaşayan Aİ-yə xas olan ümumi tendensiyanın bir hissəsidir, Avropaya inteqrasiya modelinin böhranıdır. Bu, avroskeptiklərin bütün Aİ ölkələrində artan təsirində, o cümlədən onların bu Alman partiyası kimi radikal hərəkatlarında özünü göstərir. Hesab edirəm ki, onlar hakimiyyətə gələ bilməzlər. Aİ ölkələrində siyasi sistemin özü bütün ölkələrdə eyni şəkildə qurulub. Bu, çoxpartiyalı sistemə əsaslanan liberal demokratiyadır. Bu sistemin bir çox mənfi cəhətləri var, məsələn, qərarlar yavaş qəbul edilir. Lakin bu lənglik sistemlərin özlərinin çox qəfil dəyişikliklərdən sabitliyinin təminatıdır. “Almaniya üçün Alternativ” kimi partiyalar öz cəmiyyətləri üçün çox radikal transformasiya təklif edirlər. Onların siyasi sistemlərində bu mümkün deyil. Çünki, Almaniya cəmiyyəti tam demokrati prinsiplərə hələ ki hazır deyil. Digər tərəfdən Almaniya Avropa Birliyinin fəal üzvü olduğuna görə, miqrantları qapısından qova bilməz. Baxmayaraq ki, “Almaniya üçün Alternativ” partiyasından kansler olaraq namizədliyi irəli sürülən Alise Veidel hələ bir neçə il əvvəl miqrantların ölkəyə gəlməsinə qarşı çıxırdı. Kansler olarsa miqrantlarla bağlı istəklərini yerinə yetirə bilməyəcək. Çünki bu onun siyasi intiharı, ölkəsinin mövcudluğunun təhlükə qarşısında qalması ilə nəticələnə bilər. Etiraz etmək, çabalar göstərmək gücünə də malik olmayaq. Ən azı ona görə ki, bu gün 20-ci əsrin əvvəli və ya ortaları deyil ki, hitlerçilər dünyada ağalıq iddiasına düşsünlər, bu gün artıq Hitleri və onun ideologiyasını tarixin zibilliyinə göndərən və yeni azad, demokratik dünya düzəni yaratmağı hədəfləyən Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan, Misir, Macarıstan, Gürcüstan və bu kimi digər tərəqqipərvər dövlətlər var.

İLHAM ƏLİYEV