Nigahlar azalır, məişət zorakılığı artır SƏBƏB NƏ?

“Zorakılığa məruz qalmış şəxsin bu haqda susmaması, zamanında, gecikmədən aidiyyəti qurumlara müraciət etməsi, köməyə, dəstəyə ehtiyacı olduğunu bildirməsi çox vacibdir”

2024-cü ildə məişət zorakılığı ilə bağlı 594 müraciət qəbul olunub. 2020-ci illə müqayisədə son 5 ildə məişət zorakılığı ilə bağlı daxil olan müraciətlərin sayı 3,3 dəfə artıb. Bunu Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova Komitənin 2024-cü ildə fəaliyyətinin yekunlarına dair keçirilən kollegiya iclasındakı hesabat çıxışında bildirib: “Gender əsaslı zorakılıqla bağlı 330 müraciət daxil olub, bu da 9,1 faiz artım deməkdir. Komitənin müraciəti əsasında 108 mühafizə orderi verilib. Ötən il qadın dəstək xəttinə 1623 müraciət daxil olub. Uşaq zorakılığı ilə bağlı müraciətlərin sayı isə 3600 olub. Bu, bizi narahat edir". 

Qeyd edək ki, məişət zorakılığı barədə şikayətdə cinayət tərkibinin əlamətləri olmadıqda şikayətə baxılma qaydasına dəyişiklik “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” qanunda əksini tapıb. Qısa müddət əvvəl qəbul edilən dəyişikliyə əsasən məişət zorakılığı ilə bağlı şikayətə zərər çəkmiş şəxsin yaşadığı yerin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən, bu Qanunun müvafiq maddələrinə uyğun - məişət zorakılığı barədə şikayətdə cinayət tərkibinin əlamətləri olmadıqda həmin şikayət yalnız zərər çəkmiş şəxsin və ya onun qanuni nümayəndəsinin razılığı olduqda 5 gün müddətində, yaxud Qanunun digər müvafiq maddəsi əsas götürülməklə müraciət edilən vaxtdan 24 saat keçənədək yerli icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən araşdırılmalıdır. Araşdırma aparmaq üçün əlavə materiallar tələb etmək və ya əlavə halları öyrənmək zərurəti yarandıqda, şikayətə baxılma müddəti 5 gündən çox olmayaraq uzadıla bilər. 

Məişət zorakılığı faktlarının artmasının narahatedici olduğunu deyən “Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova “Sherg.az”a açıqlamasında qeyd etdi ki, qanuna mütərəqqi dəyişikliklər edilməsi məişət zorakılığının qarşısının alınmasına yönəlsə də, icra məsələsində müsbət irəliləyiş hələ ki hiss olunmur: 

- Qanuna dəyişiklik vacib idi və edildi. Lakin bu, məişət zorakılığının qarşısını nə dərəcədə alacaq? Hesab edirəm ki, problem zorakılığa məruz qalanlar və qanunun icrası ilə bağlıdır. Əslində, qanuna dəyişikliklər məişət zorakılığının qarşısının qısa müddətdə alınmasına hesablanıb. Məişət zorakılığının qarşısının tez bir zamanda alınması vacibdir, çünki burada tərəflərdən birinə ciddi xəsarət yetirmə də ola bilər. Təhlükənin miqyasını minimuma endirmək üçün operativ reaksiya verilməlidir. Müraciətə 5 gün müddətində və ya hallara uyğun 24 saat keçənədək baxılması, xəbərdarlıq edilməsi, zərərçəkmiş şəxsə 60 gün müddətinədək qısamüddətli mühafizə orderi verilməsi, təhlükənin miqyasını azaltmağa yönəlib. Biz mühafizə orderinin əhəmiyyətini daim vurğulamışıq. Mühafizə orderi zorakılığa məruz qalan şəxsin təhlükəsizliyinin təmini baxımından vacibdir. Amma biz həmişə bir məsələnin vacibliyini vurğulayırıq ki, məişət zorakılığı hallarının artmasının səbəbləri müəyyənləşməlidir. Niyə evli cütlüklər, həyat yoldaşları arasında, lap elə vətəndaş nikahında olanlar arasında zorakılıq, xəsarət yetirmə halları baş verir? Bunun səbəbləri bilinməli, qadın, kişi fərqi yoxdur, çünki təkcə qadınlar deyil, kişilər də zorakılığa məruz qalır. Məişət zorakılığı ifadəsi təkcə qadınlarla assosiasiya edilməməlidir. Səbəblər bilinməlidir ki, zorakılığın əsasında nə dayanır, bu, psixoloji, sosioloji, iqtisadi amillərləmi bağlıdır? Zorakılığa məruz qalmış şəxsin bu haqda susmaması, zamanında, gecikmədən aidiyyəti qurumlara müraciət etməsi, köməyə, dəstəyə ehtiyacı olduğunu bildirməsi çox vacibdir. Sosial sığınacaqlar var, ödənişsiz hüquqi yardım göstərən mərkəzlər mövcuddur, çətin durumda olan insanlar bir sıra hallarda sığınacaqlara yerləşdirilir, müvəqqəti yaşayış yeri ilə təmin edilir, işlə təmin edilənlər olur. Əsas məsələ insanların susmaması, çətin duruma düşdüklərini bildirmələridir. Zorakılığa məruz qalmış şəxsin müvəqqəti sığınacağa yerləşdirilməsi barəsində yekun qərar qəbul edilənədək onu təhlükədən uzaqlaşdırır. Qanuna dəyişiklik edilməklə məişət zorakılığı ilə bağlı şikayətə baxılma müddəti ilə yanaşı, şikayətə baxmalı olan orqan, şikayətə baxılan zaman dəvət olunmalı şəxslərin əhatə dairəsi, o cümlədən vəkil, psixoloq və tərcüməçilərin xidmətindən istifadə, həmçinin yetkinlik yaşına çatmayan və ya əlilliyi olan şəxslərin dindirilməsi zamanı psixoloq və pedaqoqların iştirakının təmin olunması, eyni zamanda məişət zorakılığı barədə şikayətlərə baxılmanın nəticələrinə dair yekunda qəbul olunan qərarlar da əksini tapıb. Çox yaxşı haldır ki, şikayətlərə baxılma zamanı hüquqşünaslar, vəkil, psixoloq, hətta pedaqoqların da iştirakı zəruri hesab edilib. Çünki ailə təkcə həyat yoldaşlarından – ata-anadan ibarət deyil. Uşaqlar da var və zorakılıq halları daha çox uşaqlarda psixoloji travma yaradır. Zorakılığa əl atan bunun ailəsində, ictimaiyyətdə hansı reaksiya doğuracağını və hansı fəsadlar verə biləcəyini də düşünməlidir.