Niyə Azərbaycan idmançıların milliləşdirilməsindən imtina etməlidir? də TƏHLİL FOTO

Azərbaycan müstəqilliyinin ilk onilliklərində beynəlxalq arenaya sürətli çıxış üçün qeyri-adi həll yolları axtarmaq məcburiyyətində qalmışdı.

İdman.biz xəbər verir ki, həmin dövrdə ölkənin idman infrastrukturu yeni formalaşırdı, kadr hazırlığı sistemi hələ kifayət qədər güclənməmişdi və uşaq-gənclər idmanında rəqabət yetərli deyildi.

Belə bir şəraitdə əcnəbilərin milliləşdirilməsi peşəkar idmançı çatışmazlığını kompensasiya etmək, Azərbaycanın uğurlu idman dövləti imicini yaratmaq və ölkənin aparıcı beynəlxalq yarışlarda medal uğrunda mübarizə apara bilmə qabiliyyətini göstərmək üçün bir alətə çevrildi. O zamanlar xarici idmançıların cəlb edilməsi seçimdən çox bir zərurət idi - milli idmanın formalaşma prosesini sürətləndirmək və Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu dəstəkləmək üçün bir vasitə.

(Foto: Rio-2016 Olimpiya çempionu, taekvondoçu Radik İsayev)

Lakin bu gün vəziyyət köklü şəkildə dəyişib. Azərbaycan artıq müasir arenaları, təlim-məşq bazaları, elmi-tibbi dəstəyi və dünya səviyyəli yarışların təşkili sahəsində zəngin təcrübəsi olan yetkin bir idman ölkəsidir. Dövlət idmana sistemli şəkildə sərmayə qoyur, yeni nəsil idmançılar isə hazırlıq dövrünün bütün mərhələlərini ölkə daxilində keçir. Belə bir şəraitdə idmançıların milliləşdirilməsi praktikasından imtina edilməsi və yerli kadrların inkişafına önəm verilməsi məntiqli və strateji bir addım sayılır. Hazırlıq və metodika sahəsində xarici mütəxəssislər bu prosesə töhfə verə bilərlər, lakin medal kürsüsündə ölkəni təmsil edən idmançılar məhz ölkə daxilində yetişmiş yerli atletlər olmalıdır.

Dünyada tendensiya nə göstərir?
Kütləvi milliləşdirmədən imtina və yerli kadrların inkişafına önəm verilməsi qlobal idmanda artan bir tendensiyaya çevrilib. Getdikcə daha çox ölkə anlayır ki, legionerlər hesabına qazanılan qısamüddətli uğurlar dayanıqlı inkişaf yaratmır və milli idman məktəblərini gücləndirmir. Bunun əvəzində diqqət akademiyalara, gənclər proqramlarına və sistemli hazırlıq prosesinə yönəlir. Müxtəlif ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, məhz bu yanaşma uzunmüddətli qələbələrin və idman mirasının əsasını qoyur.

Qətər, futbol və atletika nümunəsi
2000-2010-cu illərdə Qətər futbolçuların geniş milliləşdirilməsi yolunu seçmişdi. Lakin “muzdlu komanda” siyasətinə yönəlmiş tənqidlərdən sonra ölkə kursunu dəyişdi: Aspire Akademiyasına investisiyalar edildi, gənc futbolçular, o cümlədən mühacir ailələrinin övladları ilə uzunmüddətli işə başlanıldı. Nəticə isə 2019-cu ildə Asiya kubokunun qazanılması oldu, komandanın əsas heyəti yerli yetişmələrdən ibarət idi (məsələn, Almoez Ali Dohada böyüyüb). Tokio-2020 Yay Olimpiya Oyunlarında isə qətərli Mutaz Barşim hündürlüyə tullanma yarışında qızıl medal qazandı. Bu yanaşma qısa partlayış deyil, davamlı uğur gətirdi.

(Foto: Tokio-2020 Olimpiya çempionu atlet Mutaz Barşim)

Bolqarıstan, güləş
Uzun illər ərzində strategiya postsovet məkanından olan legionerlərə əsaslanırdı. 2025-ci ilin yazında federasiyanın rəhbərliyinə Stanka Zlateva keçdi və milliləşdirilmiş idmançılardan tam imtina edildiyi açıqlandı. Artıq 2025-ci ildə Bratislavada keçirilən Avropa çempionatında yerli liderlər - Kiril Milov və Bilyana Dudova medal qazanaraq milli məktəbin potensialını təsdiqlədilər. Bu qərar daxili rəqabəti və sistemə olan etimadı gücləndirdi.

İsveç, stolüstü tennis
Legioner dəstəyi dövründən sonra federasiya diqqətini yerli klub piramidasına və Eslöv və Halmstad akademiyalarına yönəltdi. Dəyişimin simvolu Truls Möreqard oldu: o, yerli sistemdən keçərək 2021-ci il dünya çempionatının gümüş medalını və 2024 Olimpiya Oyunlarının medalını qazandı. Komanda öz idmançılarından formalaşıb və dəvətlərlə deyil, idman mədəniyyəti ilə irəliləyir.

Niyə milliləşdirmə uzunmüddətli perspektivdə zəif işləyir?

Motivasiyanı və rəqabəti əvəz edir
Əgər nəticə “idxal edilmiş” hazır atletlər hesabına qazanılırsa, milli sistem öz məktəb və akademiyalarını inkişaf etdirmək stimulunu itirir. Gənc idmançılar bağlı qapılarla üzləşir: yuxarı getmək yolları legionerlərlə bloklanır, məşqçilərin uşaqlarla işləməyə olan motivasiyası azalır. Nəticədə bütöv bir istedadlı nəsil itirilə bilər.

İdman irsi yaratmır
Milliləşdirilmiş idmançı qısamüddətli uğur gətirə bilər, lakin o, gedəndə onunla birlikdə xallar, medallar, təcrübə və örnək nümunələr də yox olur. Ölkədə uşaqların özlərinə kumir kimi seçə biləcəyi qəhrəmanlar qalmır, məktəb və nəsil davamlılığı formalaşmır. Yerli idmançılardan fərqli olaraq, legionerlər nadir hallarda sistemə məşqçi və ya mütəxəssis kimi geri qayıdırlar.

Reputasiya və idarəetmə riskləri
Legionerlər adətən tələsik, konkret yarışlara görə dəvət olunur ki, bu da “yanğını söndürən” qərarların verilməsinə səbəb olur. Belə hallar komanda daxilində münaqişələrin, intizam pozuntularının, hətta dopinqlə bağlı qalmaqalların ehtimalını artırır. Uzunmüddətli perspektivdə bu, milli sistemə olan inamı sarsıdır və uğurların süni görüntüsünü yaradır.

(Foto: Azərbaycan millisinin sabiq ağır atleti Valentin Xristov - London-2012 Olimpiya Oyunlarında qazandığı bürünc medal dopinqə görə əlindən alınıb)

Maliyyə baxımından səmərəsizdir
Xarici idmançılarla müqavilələr baha başa gəlir, lakin onların effekti bir-iki yarış dövrü ilə məhdudlaşır. Halbuki eyni vəsaitin infrastruktur, məşqçi hazırlığı, idman tibbi və elmi sahələrə yatırılması onillərlə davam edən fayda gətirə bilər. Hər bir legioner dəvəti - milli idman piramidasına investisiya imkanının əldən çıxması deməkdir.

Azarkeşlərlə zəif bağ
Milli idman təkcə nəticələrlə deyil, həm də emosiyalarla yaşayar. Kürsüdə dayanan öz yetirməmiz olduqda bu, qürur hissi yaradır, uşaqların idmana marağını artırır və yerli icmaları birləşdirir. Legionerlər isə, istedadlı və uğurlu olsalar da, nadir hallarda ölkənin rəmzinə çevrilirlər: azarkeşlər qələbələri alqışlayır, lakin bu qələbələri milli idmanın inkişafı ilə əlaqələndirmirlər.

Yerli idmançılara üstünlük vermək nə qazandırır?

Geniş ehtiyat piramidası
Uşaqlar və gənclərlə sistemli iş idman məktəblərindən tutmuş U12, U17, U20 və böyüklərdən ibarət milli komandalara qədər geniş hazırlıq zənciri formalaşdırır. Bu, yeni istedadların fasiləsiz axınını və heyət uğrunda sağlam rəqabəti təmin edir, ümumi səviyyəni yüksəldir.

Məşqçi kapitalı
Yerli idmançılara üstünlük veriləndə, bilik və təcrübə ölkə daxilində qalır. Milli məktəbin yetirmələri sonradan özləri məşqçi, metodist və mütəxəssis kimi sistemi inkişaf etdirirlər. Xarici mütəxəssislər belə bir mühitdə əvəzedici yox, inkişafı sürətləndirən katalizator rolunu oynayır və onların təcrübəsi yerli mühitdə möhkəmlənib çoxalır.

Sabit medal gəlirliliyi
Ulduz fərdlərə deyil, sistemə əsaslanan yanaşma daha proqnozlaşdırıla bilən nəticələr verir. Geniş baza və davamlı daxili rəqabət şəraitində Azərbaycan vaxtaşırı sıçrayışlar deyil, fəxri kürsülərdə müntəzəm yerlər əldə edir. Belə bir təməl sayəsində tək bir turniri deyil, illərlə davam edən liderliyi təmin etmək mümkündür.

Sosial təsir
Milli qəhrəmanlar pasport masalarında deyil, idman məktəblərində və məhəllə dərnəklərində yetişir. Uşaqlar görür ki, çempionlar onların məşq etdiyi eyni tatamilərdə, meydançalarda böyüyüb, bu, idmanda kütləviliyi artırır, valideynlərin marağını cəlb edir və yerli icmaları gücləndirir. Beləcə, idman elitaya məxsus deyil, xalqın sahipləndiyi bir hadisəyə çevrilir.

Proqnozlaşdırıla bilənlik və idarəolunanlıq
Yerli idmançı hazırlığına əsaslanan sistem “çöküşlərə” və böhranlara daha az məruz qalır. Bir legionerin qərarından və ya müqaviləsindən asılılıq olmur - milli məktəb heyətin dərinliyini təmin edir. Bu isə strateji planlaşdırmanı asanlaşdırır, reputasiya risklərini azaldır və idman idarəçiliyini daha sabit edir.

(Foto: Paris-2024 Olimpiya Oyunlarının çempionu cüdoçu Hidayət Heydərov)

Öz qəhrəmanlarımız - öz gücümüz
Milliləşdirmə bir zamanlar ölkənin özünü tez tanıtması üçün rasional vasitə idi. Lakin uzunmüddətli üstünlük üçün bu yol dayanıqlı əsas yaratmır. Qətər, Bolqarıstan, İsveç, Qazaxıstan və digər ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, əsl uğur medalların “idxalı” ilə deyil, klub, məktəb, elm, məşqçi sistemləri və şəffaf seçim qaydaları vasitəsilə yerli idmançıların yetişdirilməsi ilə gəlir.

Artıq bazası, turnirləri və idarəetmə yetkinliyi olan Azərbaycan üçün milliləşdirmədən imtina risk deyil, öz çempion nəsillərinə yatırılan sərmayədir. Bu, hər medalın təsadüf deyil, milli idman ənənəsinin bünövrəsinə qoyulan daş olduğu bir yolu seçmək deməkdir. Azərbaycanın qələbələri gücün, zəhmətin və milli qürurun rəmzinə çevrilir.

Teymur Tuşiyev

İdman.biz