Icma.az
close
up
RU
Niyə fillər və balinalar kimi daha böyük heyvanların xərçəngə tutulma ehtimalı azdır?

Niyə fillər və balinalar kimi daha böyük heyvanların xərçəngə tutulma ehtimalı azdır?

Sfera.az saytından alınan məlumata görə, Icma.az bildirir.

Fillərin və ya balinaların xərçəng kimi ciddi xəstəliklərə tutulma ehtimalının bizdən daha az olduğunu eşitmək əvvəlcə bir az təəccüblü görünə bilər, elə deyilmi? Xüsusilə onların bizdən minlərlə dəfə çox hüceyrəyə sahib olduğunu nəzərə alsaq, bu daha da qəribə olur.

Bəs bu necə olur?

Sfera.az bildirir ki, bu sualı verən alimlər bu ziddiyyəti “Peto Paradoksu” adlandırıblar. Paradoksun əsası daha çox hüceyrəli canlıların nəzəri olaraq xərçəngə tutulma riskinin daha yüksək olması fikridir. Lakin məlumatlar göstərir ki, real həyatda bunun əksi baş verir.

Paradoks adını haradan alır, onu kim sezdi və niyə bu qədər vacibdir?

1977-ci ildə britaniyalı epidemioloq Riçard Peto xərçənglə bağlı çox vacib, lakin diqqətdən kənarda qalan bir detala diqqət yetirib. Məlum olub ki, insanlar kimi daha böyük canlılar əslində daha az xərçəngə tutulurlar. Məsələn, bir balinanın ortalama bir insandan təxminən min dəfə çox hüceyrəsi var, lakin xərçəng nisbəti çox aşağıdır.

Teorik olaraq, daha çox hüceyrə daha çox mutasiya və daha yüksək xərçəng riski deməkdir. Ancaq təbiətdə belə deyil. Bu, orqanizmin xüsusilə insanlar kimi kompleks və uzunömürlü canlılarda xərçəngə qarşı qabaqcıl mexanizmlər inkişaf etdirməsi ehtimalını artırır.

Risk eyni növ daxilində artsa da, niyə bu qayda növlər arasında tətbiq edilmir?

Öz növlərimizi nəzərə alsaq, boy və ya bədən ölçüsü xərçəng riskini artıra bilər. Məsələn, xərçəng uzun boylu insanlarda və ya iri cins itlərdə daha çox rast gəlinir.

Ancaq müxtəlif növlər müqayisə edildikdə bu əlaqə pozulur. 2015-ci ildə San Dieqo Zooparkında 36 məməli növünü araşdıran bir araşdırma bədən ölçüsü ilə xərçəng nisbəti arasında heç bir statistik əlaqə tapmayıb. Belə ki, çöl siçanı və filin xərçəngə tutulma şansı demək olar ki, eynidir. Bu, Petonun nəzəriyyəsini təsdiqləyən ən güclü dəlillərdən biri idi.

Bəs bu nəhəng canlılar buna necə nail olurlar? Cavab genetik müdafiə sistemlərində ola bilər.

Böyük heyvanların bu qədər çox hüceyrə ilə yaşayıb xərçəngə tutulmamasının bir səbəbi onların təkamül yolu ilə inkişaf etmiş DNT təmir sistemləri ola bilər. Məsələn, fillərdə zədələnmiş hüceyrələri aşkarlayan və məhv edən TP53 adlı şiş bastırıcı genin 20 nüsxəsi var. İnsanlarda belə bir gen var. Bu gen sayəsində fil hüceyrələri ya zədələnmiş DNT-ni sağaldır, ya da hüceyrəni tamamilə öldürür.

Eynilə, mamontlarda 14 nüsxə, fillərin qohumları olan dəniz inəklərində isə yalnız bir nüsxə var. Çılpaq köstəbək siçovulunda şiş əmələ gəlməsinin qarşısını alan spesifik polisaxarid, baş balinasında isə yaşlanma ilə əlaqəli genləri yatıran xüsusiyyətlər aşkar edilmişdir. Hər biri fərqli, lakin təsirli bir müdafiə sistemi inkişaf etdirərək özünü xərçəngdən qoruyur.

Hüceyrə ölçüsü və maddələr mübadiləsi də bunun bir hissəsi ola bilərmi? Bəli.

Başqa bir nəzəriyyəyə görə, daha böyük heyvanların hüceyrələri daha böyükdür, lakin daha yavaş bölünür. Bu o deməkdir ki, hüceyrələr daha az səhv edir və buna görə də xərçəngə səbəb ola biləcək daha az mutasiya toplayır. Bundan əlavə, iri heyvanların metabolizmi daha yavaş işlədiyi üçün onların hüceyrələri daha az oksidləşdirici stresə məruz qalır.

Bu, hüceyrələrin daha az zədələnməsini və daha az yaşlanmasını təmin edir. Məsələn, bir filin qırmızı qan hüceyrəsi siçanınkından dörd dəfə böyükdür. Daha böyük, daha yavaş sistemlər əslində nəhəng bədənlərə xərçəngə qarşı üstünlük verir.

Xanım

Ən son yeniliklər və məlumatlar üçün Icma.az saytını izləyin, biz hadisənin gedişatını izləyirik və ən aktual məlumatları təqdim edirik.
seeBaxış sayı:148
embedMənbə:https://sfera.az
archiveBu xəbər 18 Aprel 2025 07:29 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see249

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see237

“Azərkosmos” peyk istehsalına hazırlaşır kosmik sənayenin inkişafında yeni mərhələ

21 Oktyabr 2025 19:12see198

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see198

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see193

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see180

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see176

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see167

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see166

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see158

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see157

Atletiko ya can verməyən Qarabağ Atletik in də öhdəsindən gələ bilər

21 Oktyabr 2025 17:36see140

Ruslar Çin avtomobillərindən narazılıq edirlər...

21 Oktyabr 2025 23:06see134

Suriya universitetlərində Türk dili və Ədəbiyyatı bölümü YARADILIB

22 Oktyabr 2025 16:35see134

Daha 8 məsələ parlamentin plenar iclasına tövsiyə edilib

21 Oktyabr 2025 17:38see132

Türkiyə XİN: Knessetin İordan çayının Qərb sahili ilə bağlı qərarı beynəlxalq hüquqa ziddir

22 Oktyabr 2025 23:42see131

Özünü maşın vurub öldürdü, xəbəri alan atasının da ürəyi dayandı Foto

22 Oktyabr 2025 07:17see130

VK sədri Dünya Məktəbinin şagirdləri ilə görüşüb FOTOLAR

22 Oktyabr 2025 10:52see129

Cahangir Babayev Dünya Karate Federasiyası tərəfindən təltif olunub

21 Oktyabr 2025 19:39see123

170 saylı marşrutda tıxac kabusu: Daşıyıcı şirkət açıqlama verdi

22 Oktyabr 2025 23:38see120
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri