Niyə yoğun bağırsaq xərçəngi artır?

Əvvəllər əsasən yaşlı insanlarda müşahidə edilən yoğun bağırsaq xərçəngi (kolon xərçəngi) son illərdə 50 yaşdan aşağı şəxslər arasında daha çox rast gəlinməyə başlayıb.

News24.az bildirir ki, mütəxəssislər bu artımın əsas səbəblərindən birinin ultra emal olunmuş qidaların (fast food, paketlənmiş qəlyanaltılar, şəkərli içkilər və s.) geniş yayılması olduğunu bildirirlər.

Artımın səbəbləri nədir?

Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin məlumatına görə, təkcə 2025-ci ildə ABŞ-da kolorektal xərçəng səbəbilə təxminən 52,900 ölüm baş verəcəyi gözlənilir. Bu növ xərçəng, kişilər arasında ölümə səbəb olan xərçəng növləri arasında birinci, qadınlarda isə ikinci yerdədir.

Mütəxəssislərə görə, Qərb tərzi qidalanma — yəni yüksək miqdarda işlənmiş qidalar, zərifləşdirilmiş karbohidratlar, əlavə şəkərlər və doymuş yağlar — kolon xərçəngi riskini artıran başlıca faktorlar arasındadır. Eyni zamanda meyvə, tərəvəz və tam taxıl qəbulunun az olması da bu riski artırır.

Piylənmə və bağırsaq toksinləri

Araşdırmalar göstərir ki, piylənmə yalnız ürək xəstəlikləri və diabet riskini artırmaqla qalmır, həm də mədə-bağırsaq traktında xroniki iltihab və DNT zədələnməsi yarada bilən bağırsaq toksinlərinin yaranmasına səbəb olur. Xüsusilə, E. coli bakteriyası tərəfindən istehsal edilən kolibaktin adlı toksin kolon hüceyrələrinin DNT-sinə birbaşa zərər yetirə bilər.

Statistik göstəricilər və demoqrafik dəyişikliklər

Onkoloq Dr. Sara Çar bildirir ki, “50 yaşdan aşağı şəxslər arasında mədə-bağırsaq xərçəngi halları qlobal miqyasda artır.”

1990-cı ildən sonra doğulan şəxslər, 1950-ci illərdə doğulanlarla müqayisədə kolon xərçənginə 2 dəfə, düz bağırsaq xərçənginə isə 4 dəfə daha çox tutulurlar.

2019-cu ildə BJS jurnalında dərc olunmuş tədqiqat göstərib ki, obez qadınlar arasında erkən yaşda başlayan kolorektal xərçəng riski 2 dəfə daha yüksəkdir. Həmin tədqiqatda qeyd olunub ki, 2030-cu ilə qədər ABŞ-da böyüklərin yarısı obez olacaq.

Gec diaqnoz, çətin müalicə

Gənc yaşda kolon xərçəngi olan şəxslərdə xəstəlik çox vaxt gec diaqnoz edilir. Bunun səbəbi simptomların digər, daha az təhlükəli vəziyyətlərlə qarışdırılmasıdır. Gecikmiş diaqnoz isə müalicəni çətinləşdirir və xəstəliyin son mərhələsində aşkarlanmasına səbəb olur.

Psixoloji və sosial təsirlər

Erkən yaşda xərçəngə tutulan şəxslər yalnız fiziki deyil, psixoloji və iqtisadi cəhətdən də böyük çətinliklərlə üzləşirlər. Bədən görünüşü, həyat keyfiyyəti və psixi sağlamlıq kimi məsələlər bu yaş qrupunda xüsusi narahatlıq doğurur.

Nə etmək olar?

Mütəxəssislər insanları qidalanmalarına və həyat tərzinə daha çox diqqət etməyə çağırır. Xüsusilə gənclərə aşağıdakılar tövsiyə olunur:

Emal olunmuş qidalardan uzaq durmaq

Müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq

Spirtli içki və siqaretdən uzaq durmaq

Bu sadə addımlar erkən yaşda xərçəng riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.