Nizamiyə eşşək deyən Əlisa Nicatın dərdi nədir?! Fərid Hüseyn

Bir həftə əvvəl yazıçı Əlisa Nicatın verdiyi müsahibədə Səməd Vurğun haqqında dediyi fikirlər müzakirələrə səbəb olmuşdu.
Bundan başqa, yazıçı digər müsahibəsində Nizamini, Xaqanini, Məhsətini fars dilində yazdığına görə qınamışdı.
Ədəbiyyat adamları arasında keçirdiyimiz sorğudan sonra məlum olmuşdu ki, Səməd Vurğunu yaltaq, donosbaz adlandıran Əlisa Nicatın "100 ən böyük azərbaycanlı" kitabındakı siyahıda Mircəfər Bağırovun adı üçüncüdür.

Kulis.az mövzu ilə əlaqədar Fərid Hüseynin "Nizamiyə eşşək deyən Əlisa Nicatın dərdi nədir?!" yazısını təqdim edir.

Ədəbi polemika necə başlamışdı, yaxud ədəbi şəxsiyyətlərə hücum

Bu günlərdə Əlisa Nicat müsahibəsində Səməd Vurğunu yaltaq adlandırıb, Mir Cəfər Bağırovu öydüyünə görə çoxları ixtiyar yazıçını qınadı.

Facebook-da Əlisa Nicata lənətlər yağdırıb, Allaha tapşıranlar, hətta onu sadəcə yaşına-başına bağışlayanlar da tapıldı. İnsanı adətən, iki məqamda yaşına görə bağışlayırlar, bir uşaq olanda, bir də xərifləyəndə. Uşaq vaxtı bilmədikləri insanın yanlışlara gedən yoluna su səpir, xərifləyən də isə “bildikləri”... Əlisa Nicat isə 90 yaşın astanasındadır.

Klassik ədəbiyyat və tənqid

Müsahibədən sonra şairlər, ziyalılar Əlisa Nicatın Səməd Vurğuna yaltaq dediyinə görə ayağa qalxdılar, özləri ayağa qalxmağa ərinənlər də başqalarını “ayağa qaldırdılar”. Ancaq görkəmli ədiblərə bu cür daşatma, ucuz yamanlama, təhqir daha Əlisa Nicat üçün adət halını alıb.
Belə ki, o, bir neçə ay öncə “Kanal 13”ə verdiyi müsahibədə ədəbi klassiklərimizi “eşşək” adlandırmış, “daş başlarına” deyərək qarğımışdı. Fəqət nədənsə onda heç kəsin ağzını bıçaq kəsməmişdi, ellikcə susmuşduq. Görünür, yaltaqlıq, eşşəklikdən daha ağır təhqirdir deyə Nizamiyə “eşşək” deyilməsinə dözürük, amma Şeyx Nizaminin “ulu nəvəsi”, onun “Leyli və Məcnun” əsərinin tərcüməçisi Səməd Vurğunun yaltaq adlandırılması isə ziyalı şənimizə kəsir gəlir.

Əlisa Nicat bir neçə ay öncəki müsahibəsində belə demişdi: “Nizami, Xaqani, Məhsəti fars dilində yazıblar, cəhənnəm, daş başlarına. Ağılları, beyinləri yoxdur ki, adam da öz dilində yazar da, ya da öz dilində də bir şey yazar. Gürcü fəxr edir ki, o gürcü dilinə İran dastanını tərcümə ediblər. Amma bizim eşşəklər bir-birlərinə baxıb farsca yazıblar”.

Əgər qocaman yazıçının söylədiyi fikri boyasız şərh etsək, Əlisa Nicat açıqca bəyan edir ki, Xaqani Şirvanini özlərinə ustad bilən Məhsəti və Nizami də öyrətmənləri sayaq “eşşək olublar”, buna səbəb də odur ki, ana dillərində əsərlər yazıb-yaratmayıblar.

Xaqaninin, Məhsətinin, Nizaminin farsca yazmalarının siyasi, ədəbi-mədəni səbəbləri gün kimi ortadadır, minbir dəfə bu xüsusda yazılıb deyə əlavə izahata lüzum görmədən sözü verirəm Səməd Vurğundan fərqli olaraq müdafiə etmədiyimiz, “eşşək” adlandırılsalar da, ədəbi haqlarını qorumadığımız görkəmli klassiklərin özlərinə. Qoy onlar özləri yava ağızlıların layiqli payını versinlər.

Şairlərin bir-birinə sərt münasibəti

Deməli, Nizami Gəncəvi “Sirlər xəzinəsi” əsərinin 20-ci məqalatında – “Müasirlərimin sırtıqlığı haqqında” adlı hissədə ona çirkab atanlara, onu haqsız yerə tənqid edənlərə kəsərli cavab verib. Nizamiyə əgər müasirimiz deyiriksə, deməli, onda onun “Müasirlərimin sırtıqlığı haqqında” dediklərini də qəbullanmaq və onları günümüzdə dahi şairə çamur atanlara əsrlər öncə verilmiş layiqli cavab hesab etmək olar. Nizami sırtıq müasirləri haqqında belə yazırdı:

Dünyanın gününə bax, gör onun irəlidə gedənləri kimlərdir
Onun adlı-sanlı adamları və nümunəsi kimlərdir.

Zəmanəmizi bədnam edən bu iki-üç nəfər alçaq
Öz əhdlərini sındırdıqları kimi, məni də sındırmaq istəyirlər...

...Onların hədsiz pisliklərinin qarşılığında
Mənim susmağım qüvvətli bir əks-sədadır.

Nizami harda dəyər varsa, ora daş atanlar haqqında əlavə olaraq onu da deyirdi ki, birinin damağına yetişən kimi tüstü olurlar, (yəni özlərinə sərf edəndə xırdaca işıq tapırlar.) lakin çırağa – hamıya çatacaq işığa yetişəndəsə külək olurlar ki, qoy o nur sönsün.

Nizami isə, həqiqətən də, hamıya çatacaq işıqdır.

Nizami bu cür mahiyyətcə xırda olan, amma öz aləmlərində adamlara böyük görünmək istəyənləri bu misalla xar edir. Yazır ki, çəyirtkənin ayağı qarışqanın qucağını doldurur, lakin bu o demək deyil ki, çəyirtkə böyükdür, sadəcə qarışqa balacadır. Əlisa Nicatın böyük filosof-yazıçı görkəmində dahi Nizami haqqında söz deməsi – öz aləmində, tutduğu böyük tribuna (qarışqa qucağı!) buna bənzəyir.

Xaqani Şirvani isə “Şikayətnamə”sinin “Paxıllar” adlı hissəsində müasirlərinə, dili xoş sözə dönməyən çağdaşlarına belə cavab verir:

Özlərindən çox aşağıda verirlər yer mənə -
Neftdir onlar, mən gülabam, doğrudur tədbirləri.

Qoy haray salsınlar onlar, Xaqani, yenə
Su olub, od olsalar da çatmaz sənə gücləri.

P.S. Heç kəs unutmasın ki, dili hansı sözü söyləyirsə, ilk növbədə qulaq həmin kəlməni hamıdan əvvəl eşidir. Sözlərin mənəvi tezliyi – yerinə çatma sürəti var...