Orta və kiçik sahibkarlığın inkişafında pərakəndə ticarətin rolu: Qlobal perspektiv və Azərbaycan təcrübəsi

Bakı, 21 aprel, Tərgül Babayeva, AZƏRTAC

Müasir dövrdə pərakəndə ticarət sektoru yalnız istehlakın təminatçısı kimi deyil, həm də iqtisadi inkişafın aparıcı mexanizmlərindən biri kimi çıxış edir. Xüsusilə də orta və kiçik sahibkarlığın inkişafı baxımından bu sahənin rolu əvəzolunmazdır. Azərbaycanda pərakəndə ticarətin strukturlaşdırılması və genişlənməsi yerli istehsalçılar üçün sabit bazar yaratmaqla, onların iqtisadi mövqeyini gücləndirməyə imkan verir. Artıq minlərlə sahibkarlıq subyekti şəbəkə marketləri ilə əməkdaşlıq edərək öz məhsullarını daha geniş auditoriyaya təqdim edə bilir.

Bu əməkdaşlıq yalnız satışla bitmir. Yerli sahibkarlar bu prosesdə istehsal texnologiyalarını yeniləyir, məhsul keyfiyyətini artırır və beynəlxalq standartlara uyğun fəaliyyət göstərməyə başlayırlar. Beləliklə, pərakəndə ticarət yalnız məhsul dövriyyəsi deyil, həm də biznesin modernləşməsi üçün bir platforma rolunu oynayır.

AZƏRTAC pərakəndə ticarətin orta və kiçik sahibkarların inkişafındakı funksional rolunu araşdıraraq oxuculara təqdim edir.

Əhalinin artan tələbatı və ticarət dövriyyəsinin dinamikası

İstehlak bazarının böyüməsi və əhalinin gündəlik tələbatının artması pərakəndə ticarətin daim genişlənməsinə səbəb olur. Əhalinin gündəlik istehlak davranışı bu sektorun inkişafına birbaşa təsir edir. Məsələn, 2025-ci ilin ilk üç ayı ərzində Azərbaycanda pərakəndə ticarət dövriyyəsi 14,6 milyard manata çatıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə real ifadədə 3,8 faiz artım deməkdir. Bu artım təkcə iqtisadi fəallığın göstəricisi deyil, həm də yerli istehsal və təchizat zəncirinin inkişaf potensialını göstərir.

Əhalinin ay ərzində bir nəfərə düşən orta pərakəndə ticarət xərcləri isə 475 manatdan çox olub. Bu göstərici həm alıcılıq qabiliyyətinin, həm də bazarın tələbat yaratmaq gücünün artdığını sübut edir. Belə bir mühitdə yerli istehsalçıların şəbəkə marketlərə inteqrasiyası daha da aktuallaşır və pərakəndə sektor orta və kiçik sahibkarların böyüməsi üçün real şans yaradır.

Pərakəndə ticarət sektorunun inkişafı ölkədə logistika sisteminin də yenilənməsi və optimallaşdırılması ilə müşayiət olunur. Mərkəzləşdirilmiş anbarlar, regionlara xidmət göstərən paylama mərkəzləri və rəqəmsal idarəetmə modelləri sayəsində məhsulların daha sürətli və təhlükəsiz çatdırılması mümkün olur. Bu isə xüsusilə ərzaq təhlükəsizliyi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi ilə əməkdaşlıq edən satış şəbəkələri məhsulun mənşəyi, daşınma və saxlanma şəraiti ilə bağlı nəzarət mexanizmlərini təkmilləşdirir. Beləliklə, istehlakçının hüquqları qorunur, eyni zamanda, istehsalçıların texniki və sanitar bilikləri artırılır.

Pərakəndə ticarətdə institusional üstünlüklər

Pərakəndə ticarət sektoru Azərbaycan iqtisadiyyatında həm iqtisadi aktivliyi stimullaşdıran, həm də sosial inteqrasiyanı gücləndirən vacib bir sahədir. Bu sektor yalnız məhsul alqı-satqısı ilə məhdudlaşmır, o, həmçinin minlərlə insana iş imkanı yaradan, qadınların və gənclərin əmək bazarına çıxışını asanlaşdıran bir platformadır.

Xüsusilə şəbəkə mağazaları bu sahədə ön plana çıxır. Onlar daha sistemli idarəetmə, əməkdaşlara sosial təminat və karyera inkişafı imkanları təqdim edir. Bu tip mağazalar adətən müasir standartlara cavab verən iş şəraiti yaradır, əmək münasibətlərini rəsmi qaydada tənzimləyir və çalışanların uzunmüddətli inkişafına sərmayə yatırır.

Şəbəkə mağazaları ölkənin vergi sisteminə daha sıx inteqrasiya olunub. Onların fəaliyyətləri şəffaflıq prinsiplərinə əsaslanır, bu isə dövlət büdcəsinə daha stabil və proqnozlaşdırıla bilən vergi daxilolmalarını təmin edir. Bu müəssisələr rəsmi uçot və hesabatlılıq sistemi ilə işlədiklərindən, iqtisadi sabitliyin qorunmasında xüsusi rol oynayırlar.

Qlobal təcrübə fonunda Azərbaycan modeli

Qlobal təcrübə göstərir ki, pərakəndə şəbəkələr orta və kiçik sahibkarlar üçün əsas satış kanalı olmaqla yanaşı, onların keyfiyyətli və davamlı istehsal modelinə keçidini də stimullaşdırır. Almaniyada regional məhsullar üçün xüsusi etiketləmə sistemləri tətbiq olunur və bu məhsullar böyük şəbəkə marketlərdə ayrıca bölmələrdə yerləşdirilir. Türkiyədə isə kooperativ-market əməkdaşlığı modeli kənd təsərrüfatı istehsalçılarının bazara birbaşa çıxışını təmin edir.

Azərbaycan bu təcrübələri mərhələli şəkildə adaptasiya edərək özünəməxsus model formalaşdırır. Yerli ticarət şəbəkələri artıq kiçik istehsalçılarla uzunmüddətli tərəfdaşlıqlar qurur, onların məhsullarına öncədən sifariş verir və müştəri məmnuniyyəti üçün keyfiyyət standartlarına uyğun istehsal proseslərinə texniki dəstək göstərirlər. Beləliklə, sahibkar təkcə satış yox, eyni zamanda, təcrübə və bacarıq qazanır. Bu isə bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatı üçün dayanıqlı inkişafın əsasını təşkil edir.

Orta və kiçik sahibkarlığın inkişafı üçün effektiv bazar çıxışları və dəstək mexanizmləri həlledici əhəmiyyət daşıyır. Pərakəndə sektor bu baxımdan həm iqtisadi, həm də sosial inkişafın mühüm iştirakçısına çevrilib. Azərbaycanda şəbəkə marketlərinin bu sahədə yaratdığı imkanlar orta və kiçik sahibkarların inkişafı, ərzaq təhlükəsizliyi, logistikanın təkmilləşməsi və vergi sisteminin güclənməsi baxımından mühüm nəticələr verir.

Nəticə etibarilə, pərakəndə ticarət sektoru Azərbaycanda yalnız istehlak bazarının mühüm iştirakçısı deyil, eyni zamanda, iqtisadi diversifikasiyanın, sosial inklüzivliyin və sahibkarlığın inkişafının əsas dayaq nöqtəsidir. Bu sektorun institusional əsaslarla inkişafı, şəbəkə mağazalarının sistemli fəaliyyəti və yerli istehsalçılarla qurulan davamlı əməkdaşlıq modeli ölkənin iqtisadi gələcəyinə müsbət təsir göstərir. Orta və kiçik sahibkarlığın gücləndirilməsi, modern idarəetmə və şəffaf vergi mühiti fonunda pərakəndə ticarət sektoru həm dövlət, həm cəmiyyət, həm də biznes üçün ortaq bir inkişaf platformasına çevrilir.

Yazı Azərbaycan Mətbuat Şurasının, Ticarət Şəbəkələrinin İnkişafı İctimai Birliyinin və “Veysəloğlu” Şirkətlər Qrupunun “Orta və kiçik biznesin inkişafında pərakəndə sektorun rolu” mövzusundakı birgə müsabiqəsinə təqdim olunur.