Prezidentin dil fərmanı: mənəviyyatda dövlət qoruğu

Məlumdur ki, ötən il noyabrın 21-də ölkə Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzi, eləcə də, Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi ləğv olundu. O zaman bu qəfil qərarın məqsədi bir çoxlarına aydın olmamışdı.

Dünən - iyulun 31-də Prezident yeni bir fərman verdi, bu fərmanla bir çox məsələlərə aydınlıq gətirdi. Fərmanın mətnindən məlum olur ki, Dövlət Tərcümə Mərkəzinin, eləcə də, Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzinin bir çox funksiyaları, elə DDK-nın da bir səlahiyyəti Mədəniyyət Nazirliyinə həvalə edilib.

Məsələn, fərmanda yazılır: "Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi haqqında Əsasnamə”yə aşağıdakı məzmunda 3.1.40-1-ci və 3.1.40-2-ci yarımbəndlər əlavə edilsin:

“3.1.40-1. müvafiq sahədə Azərbaycan dilinin tətbiqinə, Azərbaycan dili haqqında normativ hüquqi aktlara, o cümlədən Azərbaycan dilinin normalarına əməl olunmasına nəzarəti həyata keçirmək;

3.1.40-2. Azərbaycan dilinin inkişafının təmin edilməsi, habelə Azərbaycan ədəbiyyatının xaricdə, xarici ədəbiyyatın Azərbaycan Respublikasında tanıdılması və təbliği işini həyata keçirmək”.

Bu, nə deməkdir? O deməkdir ki, Mədəniyyət Nazirliyinə xüsusi bir səlahiyyət verilir. Nazirlik dil haqqında qanunların, Prezidentin fərman və sərəncamlarının, eləcə də, Nazirlər Kabinetinin qərarlarının və sair icrasının vəziyyətinə nəzarət edəcək, dildən istifadənin düzgünlüyünü yoxlayacaq, kim bunları pozursa, ya cərimələyəcək, yaxud cəzalandırılması haqqında yuxarı orqanlar qarşısında məsələ, eləcə də, məhkəmədə iddia qaldıracaq.

Başqa sözlə, dövlət dilin qorunmasına, saflaşdırılmasına və istifadəsinə nəzarət edəcək. Çünki bu, dövlət dilidir, dövlətin də dilidir. Bu baxımdan yanaşsaq, deməli, son fərmanla Prezident İlham Əliyev Azərbaycan türkcəsinə - dövlət dilinə, faktik olaraq, "dövlət qoruğu" statusu verib və bu "qoruq" Mədəniyyət Nazirliyinə tapşırılıb.

Bundan başqa, Mədəniyyət Nazirliyinin üzərinə kitab nəşrinə və yayılmasına dair əlavə iş yükü qoyulur. Mədəniyyət Nazirliyi həm də faktik olaraq, Ədəbiyyat Nazirliyi (Xarici Ədəbi İşlər Nazirliyi) kimi fəaliyyət göstərəcək. Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin tərcümə və xarici ölkələrdə çap olunması, həmçinin əcnəbi yazıçıların əsərlərinin Azərbaycanda tərcümə və çap olunması ilə Mədəniyyət Nazirliyi məşğul olacaq. Yəni bu işin dövlət səviyyəsində təşkili Mədəniyyət Nazirliyinin üzərinə qoyulub.

Bu, əlbəttə, çox yaxşı işdir; uzun illər yazıçılar, şairlər, söz, fikir adamları bunu istəyirdi. Hamısı deyirdi və yazırdı ki, Azərbaycan ədəbiyyatı dünyaya çıxmalıdır və bu, dövlət səviyyəsində görüləcək işdir. Söhbət təkcə kitab nəşr eləməkdən deyil, həm də onları beynəlxalq onlayn resurslarda yerləşdirməkdən, kitab kommersiya resursları vasitəsilə yaymaqdan gedir. Bu, doğrudan da, dövlət əhəmiyyətli işdir. Azərbaycanda dünya səviyyəsində oxunacaq, seviləcək yazıçıların sayı kifayət qədər çoxdur. Onları dünya oxucusu ilə tanış etmək üçün dövlətin dəstəyi lazım idi. Dünənki fərmanla Prezident həmin dəstəyi Azərbaycan yazıçılarına və Azərbaycan oxucularına verib. Dövlət başçısı Azərbaycan dilinin, dil vasitəsi ilə milli mədəniyyətin, eləcə də, ədəbiyyatın inkişafı üçün əlindən gələn nə varsa, edib. Bundan sonrası artıq fərmanın necə icra olunmasına bağlıdır.

P.S. Dilin saflaşdırılması, düzgün istifadəsi və qorunması üçün, göründüyü kimi, çox işlər görülür, hələ görüləcək çox işlər də var. Amma ilkin şərtlərdən biri budur: Azərbaycanlılar öz aralarında öz dillərində danışsınlar, yazışsınlar. Zəruri (qaçılmaz) istisnalardan başqa həmişə öz dilimizdə danışmaq lazımdır. İçi bizqarışıq çox insanımız öz fikirlərini aydın, ardıcıl və sistemli olaraq çatdıra bilmir. Bəli, mənim də yazdığım kimi: "Biz Sovet dövrünün uşaqlarıyıq. Bizə danışmağı yox, susmağı öyrətdilər". Ancaq artıq 34 ilə yaxındır, müstəqil dövlətik. Heç olmasa, yeni nəsillərimiz öz dilində səlis danışmağı və düzgün yazmağı öyrənməlidir. Eləcə də, funksional xarici dillərdə.

Buna çox ehtiyacımız olacaq. Biz vaxtilə Sovet ordusu sıralarında, orta məktəblərdə öyrəndiyimiz rus dili vasitəsilə Rusiya bazarlarına çıxırdıq. Ancaq indi Qərb universitetlərində aldığımız ingiliscə ilə dünya səviyyəsinə - qat-qat geniş meydanlara yol tapa bilərik.

Əslində süni intellekt inkişaf etdikcə, çox xarici dil öyrənmək zərurəti də aradan qalxır. Artıq bir xarici dil qalacaq: yeni texnologiyanın dili. Yəni ingilis dili.

Bununla belə biz yalnız öz doğma dilimizdə yaradacağımız dünya üçün maraqlı və faydalı kontentlə uğur qazana bilərik. Deməli, texnologiya nə qədər inkişaf edir-etsin, insanın öz doğma dilini onun üçün heç nə əvəz edə bilməyəcək. Dövlət məhz bu səbəbdən Azərbaycan türkcəsinin inkişafına və qorunmasına bu qədər yüksək səviyyədə qiymət verir və diqqət göstərir.

yazıçı-publisist, əməkdar jurnalist Bahəddin Həzi

Bahəddin Həzi, Bizimyol.info