Qarabasmalardan xilas olmaq üçün nə etmək lazımdır? PSİXOLOQDAN ƏHALİYƏ XƏBƏRDADLIQ

Son dövrlərdə sosial şəbəkələrdə və insanların şəxsi təcrübələrində tez-tez rast gəlinən bir hal - yuxu zamanı hərəkətsiz qalmaq, səsini çıxara bilməmək və hətta qorxulu varlıqlar hiss etmək – bir çoxları tərəfindən "qara basma" və ya "cin musallatı" kimi şərh olunur. Halbuki, bu vəziyyətin arxasında elmi olaraq izah edilə bilən bir yuxu pozuntusu – yuxu iflici dayanır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu hal sağlamlıq baxımından ciddi təhlükə yaratmasa da, onun səbəbləri və qarşısının alınması yolları haqqında məlumatlı olmaq vacibdir.

Mövzu ilə bağlı psixoloq Ayda Məmmədova Avtosfer.az-a bildirib ki, belə anlarda insan yuxu halında olarkən bədənini hərəkət etdirə bilmir, danışmaqda çətinlik çəkir və sanki iflic vəziyyətinə düşür:

“Xalq arasında bu hal “qara basma” kimi tanınır. Bəzən insanlar bu vəziyyəti cinlər, şeytanlar və ya başqa qeyri-adi varlıqlarla əlaqələndirirlər. Halbuki, bu, elmi dildə “yuxu iflici” və ya “yuxu üsveci” adlanan bir haldır. Bu vəziyyət, yuxunun REM (Rapid Eye Movement) fazasında baş verir. REM fazası zamanı beynimiz aktiv olur, amma bədənimiz passiv, yəni iflic vəziyyətində qalır. Məhz bu mərhələdə biz canlı və çox vaxt real kimi görünən röyalar görürük. Yuxu iflici zamanı insanın şüuru açıq olur, ətrafında baş verənləri hiss edir, lakin bədənini hərəkət etdirə və ya danışa bilmir. Bəzən insan bu haldaykən yuxuda olduğunu anlayır, lakin bu iki vəziyyəti – yuxu və reallığı bir-birindən ayırmaqda çətinlik çəkir. Bu isə qorxu, narahatlıq və hətta panikaya səbəb ola bilər”.

Psixoloq qeyd edib ki, yuxu iflicinin yaranmasına bir neçə amil səbəb ola bilər:

"Birinci səbəb yuxu rejiminin pozulmasıdır. Davamlı şəkildə gec yatmaq, yatma və oyanma saatlarının qeyri-sabit olması yuxu keyfiyyətini azaldır. İkinci mühüm səbəb psixoloji gərginlik və stressdir. Uzunmüddətli stress, narahatlıq və psixoloji yüklənmə yuxu iflicinin əsas səbəblərindən biridir. Digər səbəblərə isə rahat olmayan yatma şəraiti daxildir. Konfortlu yataq, sakit və qaranlıq otaq yuxu keyfiyyəti üçün vacibdir.
Bəzən bu vəziyyət dərman preparatlarının qəbulu nəticəsində də yarana bilər. Məsələn, yuxu dərmanları və ya antidepresantlar, həmçinin bəzi nevroloji müalicələr bu vəziyyəti tetik edə bilər. Narkolepsiya kimi bəzi nevroloji pozuntular da yuxu iflicini müşayiət edə bilər. Eyni zamanda, yuxu apnesi kimi nəfəsin dayanması ilə xarakterizə olunan pozuntular da bu halın yaranmasına səbəb ola bilər. Bu halın əsas səbəbi REM yuxu fazasında baş verən proseslərlə bağlıdır. REM fazasında beynimiz tam aktiv olur, lakin bədənimiz hərəkətsiz vəziyyətdə qalır. Bəzi insanlar bu halı “ruh bədəndən çıxır” kimi təsvir etsələr də, əslində bu, beynin bədənə hərəkət siqnalları göndərə bilməməsi ilə bağlıdır. Yəni şüur aktiv olsa da, bədən hərəkət edə bilmir. Bu vəziyyət bəzən qorxu hissləri, qaranlıqdan çəkinmə və digər narahatedici duyğularla müşayiət oluna bilər”.

Aydan Məmmədova vurğulayıb ki, yuxu iflicinin qarşısını necə almaq olmaq üçün ən vacib tədbir yuxu rejimini qaydaya salmaqdır:

“Bunun üçün insan özünə hər gün müəyyən bir saat təyin etməli və o saatda yatıb, eyni saatda oyanmağa çalışmalıdır. Mümkün qədər gecə saat 12-dən sonra yatmamaq tövsiyə olunur. Yuxudan öncə və oyandıqdan dərhal sonra telefona və ya digər texnoloji cihazlara baxmamaq məsləhətdir. Bu cihazların yaydığı şüalar yuxu keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Hətta bir qədər müşahidə etsək, görərik ki, telefona çox baxdıqca insanın yuxuya getməsi çətinləşir və yuxu müddəti azalır.
Stressi azaltmaq da yuxu iflicinin qarşısını almaq üçün vacibdir. Stress yaradan səbəblər aşkarlanmalı və onlarla mübarizə aparılmalıdır. Əgər insan bu problemi təkbaşına həll edə bilmirsə, psixoloq, psixoterapevt və ya "yaşam koçu" kimi mütəxəssislərə müraciət etməsi faydalı olar. Əgər belə mütəxəssislərə getmək imkanı yoxdursa, ev şəraitində edilən sadə nəfəs məşqləri, meditasiya və rahatladıcı fəaliyyətlər də kifayət qədər təsirli ola bilər”.

Nəticə olaraq, yuxu iflici qorxulu və anlaşılmaz bir hal kimi görünsə də, bunun elmi izahı və qarşısını alma yolları mövcuddur. Sadəcə olaraq yuxu rejiminə riayət etmək, stressdən uzaq durmaq və sağlam həyat tərzi sürmək bu problemin qarşısını almaqda əsas rolu oynayır.

Fidan