Qlobal iş bazarı süni intellektin təsiri altında: Beynəlxalq araşdırmalar nə deyir?

Qlobal miqyasda süni intellektin (Sİ) əmək bazarına təsiri artıq nəzəriyyə deyil, reallıqdır. Dünyanın bir sıra nüfuzlu institutları tərəfindən aparılan araşdırmalar, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə müəyyən sahələrin sürətlə avtomatlaşdırıldığını, digər sahələrdə isə yeni bacarıqlar tələb edən iş imkanlarının yarandığını göstərir.

Redaktor.az xəbər verir ki, "McKinsey Global Institute"nun bu il yayımladığı genişmiqyaslı hesabatda qeyd olunur ki, süni intellekt və avtomatlaşdırma texnologiyaları 2030-cu ilə qədər dünya üzrə təxminən 400 milyon iş yerini riskə ata bilər. Bu, xüsusilə istehsalat, nəqliyyat və müştəri xidməti kimi sektorları əhatə edir.

Lakin hesabatda vurğulanır ki, paralel olaraq yarım milyarddan çox yeni iş yaranacaq əsasən texnologiya, səhiyyə və yaşlılara qulluq sahələrində.

Tokioda yerləşən “Panasonic AI Labs” tərəfindən tətbiq olunan pilot layihədə fabrik işçiləri artıq robot həmkarlarla yan-yana çalışırlar. “Kooperativ Süni İntellekt” (Collaborative AI) adlanan bu sistem insanların bacarıqlarını tamamlayaraq, məhsuldarlığı 35% artırıb.

Şirkətin nümayəndəsi Hiroshi Tanaka qeyd edir:

"Biz robotları insanı əvəz etmək üçün deyil, insanla birlikdə daha effektiv işləmək üçün inkişaf etdiririk".

Avropa İttifaqı isə Sİ-nin geniş tətbiqini nəzarətsiz buraxmaq istəmir. 2025-ci ilin aprelində qəbul edilən **"AI Act"** (Süni İntellekt Aktı), qitə boyunca yüksək riskli texnologiyaların istifadəsinə ciddi məhdudiyyətlər qoyur. Qanuna əsasən, insan davranışını manipulyasiya edən və ya vətəndaş azadlıqlarına təhdid yaradan Sİ sistemləri qadağan olunacaq.

Brüsseldə yerləşən “Centre for AI Ethics” institutunun eksperti Elena Gruber bildirir:

 “Avropa texnoloji yeniliyi qoruyarkən insan hüquqlarını və etik dəyərləri də ön planda saxlayır."

ABŞ-da isə vəziyyət bir qədər fərqlidir. Silikon Vadisində 2023–2025-ci illər arasında süni intellekt sahəsində 4000-dən çox yeni startap fəaliyyətə başlayıb. Bu şirkətlər əsasən təbii dil emalı, tibbi diaqnostika, hüquqi sənəd analizi və robotik proses avtomatlaşdırılması sahəsində ixtisaslaşıb.

“OpenAI”, “Anthropic”, “NVIDIA” və digər texnoloji nəhənglər bu ekosistemi həm maliyyə, həm də texnoloji baxımdan dəstəkləyir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial Şurası (ECOSOC) bu ilin əvvəlində yayımladığı hesabatda xəbərdarlıq edir: süni intellektə çıxışı olmayan ölkələr və sosial təbəqələr rəqəmsal ayrım səbəbilə daha da geri qala bilər.

ECOSOC ekspertləri dövlətlərə rəqəmsal inklüzivlik proqramları hazırlamağı tövsiyə edir, xüsusən də təhsil və kənd ərazilərində texnoloji savadlılığın artırılmasını prioritet hesab edirlər.

Qlobal miqyasda süni intellekt əmək bazarını həm təhlükə, həm də imkanlarla dəyişir. Ən mühüm məsələ — ölkələrin və şirkətlərin bu texnoloji transformasiyanı **ədalətli, etik və inklüziv şəkildə idarə edə bilməsidir**. Əks halda, bərabərsizliklər daha da dərinləşə bilər.

Nuriyyə NATİQQIZI