Ramiz Mehdiyev çevriliş etdiyi Azərbaycanı belə görmək istəyirmiş

Gununsesi.info Prezident Administrasiyasının və Milli Elmlər Akademiyasının sabiq rəhbəri Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı məktubun azərbaycanca tərcüməsini təqdim edir:

“Son illərdə Azərbaycanda dövlət idarəetmə sistemini, eləcə də iqtisadi həyatı əhatə edən dərin böhran radikal islahatların və dəyişikliklərin həyata keçirilməsini tələb edir.

Bir tərəfdən, mövcud idarəetmə strukturunun səmərəsizliyi hazırkı hakimiyyətin xarakteri, əxlaqı və baxışları ilə izah olunursa, digər tərəfdən, bu struktur qüsurlu, avtoritarizm ruhu ilə iflic olmuş sistemlə bağlıdır. Bu idarəetmə sisteminin əsas xüsusiyyətləri yalnız referendum vasitəsilə dəyişdirilə bilər.

Dövlət idarəçiliyinin yeni simasını və prinsiplərini işləyib hazırlayarkən, ilk növbədə Azərbaycan xalqının siyasi psixologiyasını, onun dövlətdən ənənəvi gözləntilərini nəzərə almaq, ölkənin hərtərəfli inkişafına mane olan sosial-iqtisadi həyat sistemində durğunluğun həqiqi səbəblərini başa düşmək və aradan qaldırmaq lazımdır.

Strateji dövlət orqanlarının rəhbəri kimi topladığım çoxillik idarəetmə təcrübəsi, eləcə də müasir Azərbaycanın tarixi və siyasi həyatının problemləri üzrə daimi elmi araşdırmalarım mənə aşağıdakı dövlət idarəetmə sisteminin formalaşdırılmasının zəruriliyini göstərir:

1. Hakimiyyət, ümumi qəbul edilmiş demokratik prinsiplərə uyğun olaraq, üç qoldan ibarət olacaq: qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti. Bu hakimiyyət qollarının fəaliyyətinə nəzarəti 50 üzvdən – cəmiyyətdə nüfuz sahibi olan görkəmli və təcrübəli dövlət xadimləri, iqtisadçılar, hüquqşünaslar, elm və mədəniyyət nümayəndələrindən ibarət Dövlət Şurası təmin edəcək. Bu orqan seçkili olacaq və ümummilli səsvermə nəticəsində formalaşacaq. Şuraya Dövlət Şurasının Sədri rəhbərlik edəcək, onu isə öz növbəsində xalq tərəfindən seçilmiş Dövlət Şurasının üzvləri öz aralarından seçəcəklər. Sədri tutduğu vəzifədən yalnız Dövlət Şurasının üzvləri səsvermə nəticəsində kənarlaşdıra bilərlər.

Dövlət Şurası tam hakimiyyətə və ölkədə siyasi və sosial-iqtisadi proseslərə nəzarət mexanizminə malik olacaq, həmçinin Konstitusiya Məhkəməsi və ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının funksiyalarını yerinə yetirəcək. Dövlət Şurası parlament tərəfindən qəbul edilmiş qanun layihələrini və respublika hökumətinin qərarlarını təsdiq edəcək, güc strukturları və məhkəmə hakimiyyəti, Mərkəzi Bank və universitet rektorları vəzifələrinə namizədlər irəli sürəcək. Müvafiq olaraq, Şura lazım gəldikdə parlamentin qanun layihələrinə və hökumətin qərarlarına veto qoymaq hüququna malik olacaq.

Dövlət Şurasının fəaliyyətini sədrin aparatı təmin edəcək. Dövlət Şurasının Sədri dövlət başçısı üçün nəzərdə tutulmuş bütün səlahiyyətlərdən və hüquqi immunitetdən istifadə edəcək.

Dövlət Şurasına seçkilər hər 7 ildən bir keçiriləcək və bu müddət ərzində Dövlət Şurasının üzvləri də immunitet və toxunulmazlıqdan istifadə edəcəklər. Lazım gəldikdə, Dövlət Şurasının üzvünün mandatı Dövlət Şurasının Sədrinin tələbi ilə şura üzvlərinin səsverməsinin nəticələrinə əsasən dayandırıla bilər. Dövlət Şurasının üzvləri bu orqanda olduqları müddətdə elmi-pedaqoji fəaliyyət istisna olmaqla, hər hansı fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququna malik olmayacaq və yalnız Dövlət Şurasına hesabat verəcəklər.

2. Ölkədə icra hakimiyyətinə parlament seçkilərinin nəticələrinə əsasən seçiləcək Baş nazir rəhbərlik edəcək. Parlament seçkilərinin nəticələrinə görə ən çox səs toplayan partiyanın sədrinə dövlətin sosial-iqtisadi xəttinin həyata keçirilməsinə məsul olan hökuməti formalaşdırmaq hüququ veriləcək.

3. Qanunvericilik hakimiyyətini hər 7 ildən bir ümummilli seçkilər nəticəsində formalaşacaq ölkənin parlamenti təmsil edəcək. Parlament hökumətin fəaliyyəti haqqında hesabatı qəbul edəcək, hökumət başçısının təqdimatı ilə sosial-iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsinə məsul olan nazirləri (güc strukturlarının rəhbərləri istisna olmaqla) təsdiq edəcək.

4. Məhkəmə hakimiyyətini əvvəlki kimi ölkənin Ali Məhkəməsi və onun müvafiq strukturları həyata keçirəcək.

Bu dəyişikliklər ölkəni Prezident Respublikası rejimindən hakimiyyətə səmərəli nəzarət mexanizmi olan Parlament Respublikası rejiminə keçirəcək. Onlar avtoritarizm və təkhakimiyyətliliyin əsaslarını və rüşeymlərini xeyli dərəcədə neytrallaşdırmağa, eləcə də dövlətin fəaliyyəti üzərində ictimai nəzarəti gücləndirməyə imkan verəcək.

Bununla yanaşı, bu cür sxem demokratik seçkilərin keçirilməsinə imkan verəcək ki, bu da ölkənin beynəlxalq imicini xeyli yaxşılaşdıracaq və müxtəlif siyasi qüvvələr üçün geniş fəaliyyət spektrini açacaq, bu da öz növbəsində vətəndaş cəmiyyətinin əsaslarını möhkəmləndirəcək.

Ramiz Mehdiyev

AMEA-nın akademiki