Repetitorlu yay mövsümü: Uşaqlar niyə istirahət etmir?

"Yay tətili məktəblilər üçün pedaqoji baxımdan vacib olan fiziki istirahət, emosional bərpa və sosial bacarıqların inkişafı üçün nəzərdə tutulan dövrdür. Lakin son illərdə Azərbaycanda yay aylarında uşaqların müxtəlif repetitor kurslarına və imtahan hazırlığı dərslərinə yönləndirilməsi geniş vüsət alıb. Bu tendensiya ilk baxışdan uşağın biliyinin artırılması kimi təqdim olunsa da, əslində həm pedaqoji yanaşmalara, həm də uşağın hüquqlarına zidd bir prosesə çevrilib. Yay tətilində davam edən bu akademik yüklənmə nə bilik keyfiyyətini artırır, nə də uşağın inkişafına real töhfə verir. Əksinə, tükənmə, motivasiya itkisi və təhsilə qarşı laqeydlik yaradır".

Bu fikirləri News24.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. 

Onun sözlərinə görə, BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasının 31-ci maddəsində uşaqların istirahət, asudə vaxt və oyuna çıxış hüququ tanınır:

"Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 20.2-ci maddəsində də açıq şəkildə bildirilir ki, “təhsilalanın fiziki və psixoloji sağlamlığı onun təlim-tərbiyə prosesində nəzərə alınmalı və təmin edilməlidir.” Lakin praktikada bu hüquqlar yay aylarında pozulur. Yay mövsümündə minlərlə məktəbli hər gün repetitor yanına gedir, test hədəfləri ilə yüklənir və istirahətə ayırmalı olduğu vaxtı süni şəkildə dərs rejimi ilə əvəz edir. Bu isə nə qanunvericiliyin ruhuna, nə də müasir təhsil nəzəriyyəsinə uyğundur.

Statistik müşahidələr göstərir ki, yay aylarında ödənişli hazırlıq kurslarına və repetitorlara müraciət edən şagirdlərin sayı ildən-ilə artır. Bakı şəhərində aparılmış qeyri-rəsmi sorğulara əsasən, 8-ci sinifdən yuxarı siniflərdə oxuyan şagirdlərin təqribən 65-70 faizi yay aylarını müxtəlif hazırlıq kurslarında keçirir. Bu kursların böyük hissəsi isə dövlət təhsil proqramına deyil, yalnız qəbul imtahanlarının testlərinə əsaslanır. Nəticədə uşağın maraq dairəsi, sosial bacarıqları və yaradıcı təfəkkürü inkişaf etmir. Bu sistem uşaqda yalnız mexaniki öyrənmə və psixoloji təzyiq yaradır".

Ekspert, dünya təcrübəsi isə yay aylarında öyrənməni daha çox oyun, yaradıcılıq və tətbiqi fəaliyyətlərə əsaslanaraq həyata keçirdiyini bildirib. Məsələn, Finlandiyada yay məktəbləri yalnız könüllü əsaslarla təşkil olunur və bu məktəblərdə proqramın əsas məqsədi uşaqların sosiallaşması, təbiətlə ünsiyyət və praktik bacarıqların inkişafıdır- deyə o əlavə edib.

"Almaniyada yay aylarında “Ferienprogramm” adlanan mədəni və idman düşərgələri fəaliyyət göstərir, burada uşaqlar həm əylənir, həm də öyrənirlər. Bu modellərdə əsas prinsip öyrənmənin rəsmi dərsdən uzaq formada həyata keçirilməsidir".

K. Əsədov vurğulayıb ki, Azərbaycanda isə Elm və Təhsil Nazirliyi yay tətilinin necə təşkili ilə bağlı heç bir strateji yanaşma ortaya qoymur:

"Uşaqların yay istirahəti ilə bağlı nə metodiki vəsait var, nə də məktəblərə göndərilən tövsiyə sənədləri. Nazirlik bu prosesi sadəcə olaraq valideynlərin seçiminə buraxır. Lakin nəticədə valideynlər imtahan qorxusu ilə hərəkət edir, uşaqların isə hüquqları və maraqları arxa planda qalır. Bu, təkcə pedaqoji deyil, həm də sosial ədalət məsələsidir. Maddi imkanı olmayan ailələrin uşaqları yayda ya tamamilə boş qalır, ya da təzyiq altında dərs yükü daşıyır. Yəni sistem nə balanslı istirahəti, nə də keyfiyyətli yay təhsilini təmin edə bilir.

Elm və Təhsil Nazirliyi bu istiqamətdə nə planlı fəaliyyət göstərir, nə də orta və uzunmüddətli proqnozlar verir. Halbuki hər tədris ilinin sonunda məktəblərə konkret təklif və tövsiyələr göndərilməli, yay müddətində uşaqlar üçün elmi-texniki yaradıcılıq mərkəzləri, STEAM düşərgələri, mütaliə festivalları və yay məktəbləri təşkil olunmalı idi. Mədəniyyət və turizm sektorları ilə inteqrasiya edilə biləcək proqramlarla uşaqların həm öyrənməsi, həm istirahəti təmin oluna bilərdi. Əvəzində isə nazirlik yay aylarında sadəcə dərs bitdiyi üçün təhsilin məsuliyyətini öz üzərindən götürür".

Həmçinin o, uşaqların yay aylarında müəyyən dərəcədə təkrar və möhkəmləndirici dərslərlə məşğul olması mümkündür və pedaqoji cəhətdən zəruri olduğunu da söyləyib. Lakin bu fəaliyyətlər könüllü əsaslarla, şagirdin marağına uyğun, oyun və layihə əsaslı formada həyata keçirilməlidir- deyə ardınca əlavə edib. Ekspert, əgər yay ayları da məktəb dönəminin davamına çevrilirsə, bu zaman istirahət anlayışı silinir və nəticədə uşaqda təhsilə qarşı daxili müqavimət yaranır- deyə diqqətə çatdırıb:

"Bu isə uzunmüddətli perspektivdə təhsilin keyfiyyətinə birbaşa mənfi təsir göstərir.

Bütün bu arqumentlər onu göstərir ki, yay tətili nə yalnız istirahət dövrü, nə də təkrar dərs mərhələsi kimi görülməməlidir. Bu dövr balanslı şəkildə planlanmalı, həm psixoloji rahatlıq, həm də intellektual inkişaf təmin olunmalıdır. Bu balansı isə ancaq dövlət siyasəti, maarifləndirmə və real mexanizmlərlə qorumaq mümkündür. Əgər Elm və Təhsil Nazirliyi bu sahədə passivliyini davam etdirərsə, yaxın illərdə yay tətilləri uşaqlar üçün tükənmə dövrü, təhsil üçün isə motivasiya itkisi mərhələsinə çevriləcək. Bu isə nə milli təhsil maraqlarına, nə də uşağın inkişaf hüquqlarına xidmət edir".

Xeyrənsə Piriyeva