Rusiya Abbas Abbasovu Azərbaycana verəcək? Açıqlama

Azərbaycanın sabiq baş nazirinin birinci müavini Abbas Abbasov barəsində “dövlət hakimiyyətini ələ keçirməyə yönələn hərəkətlər” ittihamı ilə cinayət işi açılıb və o, axtarışa verilib. Uzun müddətdir Rusiyada yaşayan Abbas Abbasovla bağlı istintaq, xüsusilə mümkün ekstradisiya məsələsi yalnız hüquqi prosedur kimi deyil, həm də Azərbaycan-Rusiya münasibətləri kontekstində də müzakirə olunur.

"Hurriyyet.Az" bildirir ki, “Yeni Sabah” bu işin beynəlxalq hüquq və xarici siyasət baxımından nə ifadə etdiyini beynəlxalq hüquq üzrə professor, Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Beynəlxalq münasibətlər və xarici siyasət kafedrasının müdiri Namiq Əliyevlə müzakirə edib.

- Azərbaycan və Rusiya arasında mövcud olan ekstradisiya müqavilələri belə hallarda hansı şərtlərlə işləyir və “dövlət çevrilişinə cəhd” ittihamı bu mexanizmlərə daxildirmi?

- Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında birbaşa ikitərəfli ekstradisiya müqaviləsi mövcud deyil. Lakin hər iki dövlət MDB çərçivəsində qəbul edilmiş Konvensiyalara, xüsusilə 1993-cü il Minsk Konvensiyasına və 2002-ci il Kişinyov Konvensiyasına tərəfdir. Bu sənədlər cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və ekstradisiya mexanizmlərini tənzimləyir.

Ekstradisiya, adətən, aşağıdakı əsas şərtlərlə həyata keçirilir:

1) ikili cinayətlilik prinsipi (əməl hər iki ölkədə cinayət sayılmalıdır);

2) əməlin siyasi xarakter daşımaması;

3) şəxsin təqibinin irqi, dini və ya siyasi motivli olmaması.

“Dövlət çevrilişinə cəhd” ittihamı hüquqi baxımdan ciddi cinayət hesab olunur, praktiki müstəvidə siyasi cinayət kateqoriyasına yaxın qiymətləndirilir. Bu isə ekstradisiya prosesini çətinləşdirə bilər. Bir çox dövlətlər, o cümlədən Rusiya, siyasi xarakterli ittihamlar üzrə ekstradisiyadan imtina etmək hüququnu saxlayır. Yəni bu ittiham formal olaraq ekstradisiya mexanizmlərinə daxildir, lakin faktiki icra konkret dövlətin siyasi-hüquqi qiymətləndirməsindən asılıdır.

- Əgər Rusiya Abbas Abbasovu təhvil verməkdən imtina edərsə, beynəlxalq hüquq baxımından alternativ mexanizmlər varmı – məsələn, üçüncü ölkə üzərindən həbs və ya İnterpol xətti ilə prosesin davamı?

- Əgər Rusiya hansısa bir halda ekstradisiyadan imtina edərsə, beynəlxalq hüquq baxımından aşağıdakı alternativlər mövcuddur.

İnterpol xətti ilə “qırmızı bülleten” elan edilə bilər, lakin İnterpol siyasi xarakterli işlərdə bu mexanizmdən istifadəni ciddi şəkildə məhdudlaşdırır. Bu halda bülletenin təsdiqlənməməsi və ya sonradan ləğv edilməsi ehtimalı yüksəkdir.

Üçüncü ölkə üzərindən həbs yalnız o halda mümkündür ki, şəxs Rusiyanı tərk edərək ekstradisiya tələbinə daha açıq olan başqa bir dövlətin ərazisinə daxil olsun. Bu zaman həmin ölkənin öz daxili hüququ və Azərbaycanla münasibətləri həlledici rol oynayır.

Rusiya vətəndaşlarının ekstradisiyası məsələsində isə Rusiya Konstitusiyası açıq şəkildə bildirir ki, Rusiya vətəndaşları xarici dövlətlərə təhvil verilmir. Bu, hüquqi baxımdan çox güclü baryerdir.

Alternativ olaraq, nəzəri baxımdan Rusiya “öz ərazisində cinayət işi açmaq” (aut dedere aut judicare prinsipi) variantını seçə bilər, lakin bu da siyasi iradədən asılıdır.

- Bu tip işlərdə hüquqi prosedurla siyasi maraqlar arasında tarazlıq necə qurulur? Praktikada hansı tərəf üstün olur?

- Nəzəri baxımdan ekstradisiya tam hüquqi prosedurdur və məhkəmə orqanları tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Lakin praktikada, xüsusilə dövlət təhlükəsizliyi, rejim sabitliyi və geosiyasi maraqlar ilə bağlı işlərdə siyasi faktorlar hüquqi mexanizmlərdən üstün mövqedə olur. Dövlətlər bu cür hallarda - hüquqi prosedurları siyasi qərarı əsaslandırmaq üçün alətə çevirə və ya ekstradisiyanı diplomatik təzyiq və ya güzəşt mexanizmi kimi istifadə edə bilir. Yəni formal olaraq hüquq işləyir, amma son qərar çox vaxt siyasi rasionalizm əsasında verilir.

- Namiq müəllim, Siz beynəlxalq hüquq üzarə professor olmaqla yanaşı, həm də səfir kimi önəmli diplomatik təcrübəyə sahibsiniz. Abbas Abbasovun Rusiyadan Azərbaycana ekstradisiyası ilə bağlı məsələnin regional təhlükəsizlik və Azərbaycan–Rusiya münasibətlərinə mümkün təsirləri, sizcə, necə ola bilər?

- Beynəlxalq hüquq prizmasından baxıldıqda, bu tip işlər iki dövlət arasında hüquqi etimad səviyyəsini test edir və regional təhlükəsizlik mühitində qarşılıqlı şübhələri artıra bilər.

Əgər məsələ açıq qarşıdurmaya çevrilərsə, bu, Azərbaycan–Rusiya münasibətlərində siyasi gərginlik elementinə çevrilə və bəzi hallarda digər regional aktorlar üçün presedent yarada bilər.

Digər tərəfdən, tərəflərin məsələni hüquqi-diplomatik çərçivədə saxlaması bu işi kontrollu mübahisə səviyyəsində tutmağa imkan verər. Beynəlxalq hüquq burada daha çox risklərin idarə olunması aləti rolunu oynayır, münaqişəni tam həll edən mexanizm kimi deyil.

İlhamə Qasımlı