Rusiya ilə Moldova arasında qaz müharibəsi

Dnestryanıda istilik söndürülüb, yüzlərlə müəssisə bağlanıb, minlərlə insan işsiz qalıb

Moldovanın Rusiyayönlü anklavı olan Dnestryanıda yanvarın 1-dən Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən Şərqi Avropa ölkələrinə tranzitinin dayandırılması və Rusiyanın yığılmış borcuna görə Moldovaya tədarükünü davam etdirməkdən imtina etməsi səbəbindən istilik və isti su kəsilib.

Bu barədə BBC yazır.

Dnestryanı Tiraspoltransgaz şirkətinin məlumatına görə, yeni ilin ilk günündə demək olar ki, 75 min ev qazsız qalıb. Daha 116 min abonent azaldılmış həcmdə qaz alacaq. Söhbət əsasən çoxmərtəbəli binaların sakinlərindən gedir.

Dnestryanı bölgənin ümumi əhalisi təxminən 450 min nəfərdir.

Həmçinin, "təhlükəsizlik zonası" adlanan ərazidə - Dnestryanı ilə həmsərhəd, lakin Moldovanın rəsmi orqanlarının nəzarətində olan 11 yaşayış məntəqəsi qazsız və istiliksiz qalıb.

BBC-nin rus xidmətinin Tiraspoldakı (Dnestryanı bölgənin "paytaxtı") həmsöhbəti Marina bildirib ki, yanvarın 2-də şəhərdə bəzi mağazalar artıq açılıb və insanlar yorğan-döşək və kilim alırlar.

Həmçinin, onun sözlərinə görə, bişirilməsini tələb etməyən məhsullara böyük tələbat var: peçenye, zəncəfil çörək, bişmiş məmulatlar, pendir və sair.

Marina qeyd edir ki, çörək qiymətləri bir gecədə nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb və cümə axşamı səhəri seçim çox az olub.

Onun sözlərini yerli KİV-də yayılan xəbərlər də təsdiqləyir: ən populyar çörək bir gündə 45 qəpik bahalaşıb və hazırda 5 rubl 45 qəpikdir (Dnestryanı Moldovanın rəsmi valyutasından fərqli öz valyutasından istifadə edir).

Dnestryanıda yüzlərlə müəssisə bağlanıb, minlərlə insan işsiz qalıb. Onların əmək müqavilələri qüvvədə qalır, lakin işçilərə məcburi fasilələrə görə kompensasiyanın necə ödəniləcəyi hələlik bəlli deyil.

“Böhran o qədər şiddətlidir ki, hansı müəssisələrin dayandığını sadalamağa ehtiyac yoxdur. Yalnız qida istehsalı ilə məşğul olanlar, yəni Dnestryanı bölgənin ərzaq təhlükəsizliyini birbaşa təmin edənlər istisna olmaqla, bütün sənaye müəssisələri dayanır. Digər müəssisələr, sənaye sektoru üçün enerji resursu yoxdur”, - tanınmamış bölgənin "iqtisadi inkişaf naziri" Sergey Obolonik cümə axşamı bildirib.

Dnestryanı hakimiyyət orqanlarının məlumatına görə, regionda 150 uşaq bağçası və 130 məktəb istiliksiz qalıb ki, bu da Yeni il tətilindən sonra uşaqların bu müəssisələrə qayıtmasını sual altında qoyur.

Eyni zamanda, bu mərhələdə Obolonik vəziyyəti idarə edilə bilən və proqnozlaşdırıla bilən adlandırıb. Bununla belə, onu da qeyd edib ki, müəssisələrin fəaliyyətində çox uzun müddət dayanma onların yenidən işə salınma qabiliyyətinə təsir göstərəcək.

Cümə axşamı səhər Moldovaqaz şirkəti Tiraspoltransgaz-a rəsmi məktub göndərərək, "Dnestrin sol sahilinin sakinlərini enerji resursları ilə təmin etmək üçün bazar şəraitində istənilən Avropa qaz platformasında təbii qazın alınmasının təşkilində köməklik göstərməyi təklif edib”. Bu barədə “Moldovaqaz”ın rəhbəri Vadim Çeban "Teleqram" kanalında məlumat verib.

Məktubda qeyd olunur ki, təbii qaz Moldova Respublikasının sərhədinə müxtəlif alternativ nəqliyyat marşrutları ilə çatdırıla bilər.

Dnestryanı bölgənin bu təklifə reaksiyası barədə hələlik heç nə məlum deyil.

Bir gün əvvəl Dnestryanı böhran komissiyasının iclasında bildirilib ki, hazırda regionda qaz ehtiyatları 13 milyon kubmetr təşkil edir və bu, orta hesabla iki həftəyə kifayət edəcək.

Dnestryanı bölgədə hələ ki, elektrik enerjisində fasilə yoxdur. Sol sahildə yerləşən Moldova Dövlət Rayon Elektrik Stansiyası təcili olaraq kömürə keçib.

Mütəxəssislərin fikrincə, bu stansiya Dubossar su elektrik stansiyası ilə birlikdə 50 gün ərzində elektrik enerjisi verə biləcək.

Ukraynanın “Naftoqaz” QSC ilə Rusiyanın “Qazprom” şirkəti arasında 2019-cu ilin dekabrında bağlanmış qaz tədarükünə dair tranzit sazişinin müddəti 2024-cü il dekabrın 31-də başa çatıb və Kiyev əvvəlcədən bəyan edib ki, onu uzatmayacaq.

Bunun fonunda dekabrın ortalarında Moldova hakimiyyəti ölkənin enerji sektorunda fövqəladə vəziyyət elan edib.

Kiyevin qərarı Moldova, Slovakiya, Macarıstan və digər ölkələrin qaz təchizatında müəyyən problemlər yaradıb, lakin alternativ tədarük variantları qalırdı.

Lakin Moldovaya münasibətdə Rusiya özü tədarüklərini tamamilə kəsmək qərarına gəlib. Oktyabrın 28-də Rusiyanın “Qazprom” şirkəti Moldovanın “Moldovagaz” qaz şirkətinə bildiriş göndərərək, qazın verilməsini tamamilə dayandıracağını bildirmişdi.

Rusiya hesablamalarına görə, Moldovanın qaz borcu 709 milyon dollar təşkil edir. Moldova cəmi 8,6 milyon dollar borcunu tanıyır.

Həmin gün “Moldovaqaz”ın rəhbəri Vadim Ceban xəbərdarlıq edib ki, bu addım ilk növbədə Dnestryanıya təsir edəcək, çünki Moldovanın sağ sahili (Kişinovun idarə etdiyi ərazi) üçün onun şirkəti 2025-ci ilin aprelinə qədər Avropa bazarlarından kifayət qədər qaz alıb.

Rusiya hər il təxminən 450 min nəfər əhalisi olan Dnestryanıya təxminən 2 milyard kubmetr qaz verirdi.

SSRİ-nin dağılmasından sonra Moldova Rusiya qazından asılılığını davam etdirdi və nə qədər ki, ölkədə Moskvaya sadiq qüvvələr hakimiyyətdə idi, güzəştli qiymətlərlə fasiləsiz qaz təchizatına ümid edə bilərdi.

BBC yazır ki, "Qərbyönlü Mayya Sandu hökumətinin gəlişi ilə Rusiya qaz məsələsindən siyasi silah kimi istifadə etməyə başladı".

Ancaq sağ sahil Moldova üçün qaz ehtiyatlarına baxmayaraq, hər şey o qədər də yaxşı deyil.

Ölkənin bu hissəsi işıqsız qala bilər, onun 70%-ni MoldGRES enerji istehsal edən müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi sol sahildən alırdı.

MoldGRES isə öz növbəsində artıq regionda mövcud olmayan Rusiya qazı əsasında fəaliyyət göstərir.

Moldova qalan 30%-i artıq elektrik enerjisi ixrac edə bilməyən Ukraynadan alıb, çünki Ukraynanın enerji infrastrukturunun əhəmiyyətli hissəsi Rusiya silahlı qüvvələrinin hücumları nəticəsində məhv edilib.

Moldova sakinləri işıqların kəsilməsinə hazırlaşır. Xüsusilə, BBC Rus Xidmətinin Kişinyovdakı həmsöhbətlərinin sözlərinə görə, şəhərdə hələ də səhər və axşam müəyyən saatlarda liftdən istifadə etməkdən çəkinmək barədə qeyri-rəsmi məlumatlar yayılır.

Bəzi məlumatlara görə, pula qənaət etmək üçün şəhərdə yeni il işıqlarının cümə günü gecə saatlarında söndürülməsi planlaşdırılır.

Böhran fonunda, cümə axşamı, yanvarın 2-də Moldova bazarının iki ən böyük enerji operatoru Milli Enerji Tənzimləmə Agentliyindən (ANRE) elektrik enerjisi tariflərini orta hesabla 50% artırmağı tələb edib.

Bu baş verərsə, sadə insanların kommunal ödənişləri ayda min ley artacaq.

Enerji sektorunda sonuncu qiymət artımı 2024-cü ilin martında baş verib.

Cümə axşamı Rumıniyanın energetika naziri Sebastian Burdjua ölkəsinin qonşularını çətin vəziyyətdə qoymayacağını bildirib.

“Qardaşlar həmişə qardaş olacaqlar. Bizim missiyamız bir yerdə olmaqdır”, - Burjua bildirib.

Rumıniya uzun müddətdir Moldovaya elektrik enerjisi və təbii qaz ixrac edir, lakin bu qiymətlər Rusiyanın enerji resurslarının dəyərini xeyli üstələyir.

BBC-nin yazdığına görə, Rumıniyanın energetika naziri açıq şəkildə bildirib ki, Buxarest Rumıniya qanunvericiliyi çərçivəsində qonşu dövlətinə dəstək üçün ən yaxşı yolları nəzərdən keçirəcək.

Hazırladı:

S.ELAY