Rusiya ilə NATO arasında yeni toqquşma meydanı Baltikyanı

İqor Jukovski: “Baltik dənizi qarşıdurma bölgəsinə çevrilib, bu, açıq münaqişə çevrilmək təhlükəsi yaradır”

Son illər Baltik dənizi Avropanın sakit regionundan gərginlik zonasına çevrilib. 2022-ci ildə “Şimal axını” boru kəməri partladıldı, daha sonra isə sualtı kabellər zədələndi – Avropa mediası hər iki insidentdə Rusiyanı günahlandırıb. NATO-ya üzv dövlətlər Rusiya limanlarına gedən gəmiləri saxlamağa başlayıblar və Baltikyanı keçid qapısı olan Danimarka boğazlarının bağlanması ilə bağlı söhbətlər getdikcə artır. Yaxın vaxtlara qədər region Rusiya ilə Avropa İttifaqı (Aİ) arasında əməkdaşlıq modeli hesab olunurdu. Rusiya Elmlər Akademiyasının (IMEMO RAS) Dünya İqtisadiyyatı və Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun Baltikyanı Regionun Kompleks Araşdırmalar Qrupunun baş elmi işçisi İqor Jukovski “Lenta.ru”ya mövzu barədə müsahibə verib. AYNA.AZ müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Son vaxtlar Baltik dənizində müxtəlif hadisələr baş verir: əvvəlcə “Şimal axını” boru kəmərinin partlaması, sonra kabellər... Bunun səbəbi nədir?

- Son vaxtlara qədər Baltikyanı regionun əməkdaşlıq məkanı idi və çoxları üçün nümunə idi. Burada beynəlxalq təşkilatlar fəal idi və Baltik dənizi ölkələri arasında ümumi iqtisadi maraqlar, təhsil layihələri, ekoloji təşəbbüslər, festivallar və gənclər mübadiləsi var idi. Rusiya və Avropa İttifaqına üzv dövlətlər arasında birgə layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi mexanizmlər işlənib hazırlanmışdır. Bu layihələr səhiyyə, regional inkişaf, mədəni və tarixi turizm sahələrində əhəmiyyətli problemləri həll etdi. Lakin Ukraynada münaqişənin qaynar fazasının başlanmasından sonra məlum oldu ki, Rusiya ilə Aİ arasında toplanmış qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq təcrübəsi artıq qonşularımız üçün heç bir dəyər daşımır. İndi Baltikyanı gərginlik və hətta qarşıdurma bölgəsinə çevrilib.

Güclənən gərginlik suyun altında qəsdən, yaxud istəmədən insidentlərdə özünü göstərdi: NATO hərbi gəmilərinin ticarət gəmiləri üçün gəmiçilik zolaqlarını bağlamaq cəhdləri, telekommunikasiya və enerji kabellərinin qəfil kəsilməsi və s. Baltik dənizində qarşıdurma dövrünün həqiqətən kədərli simvolu beynəlxalq terror aktına çevrildi - "Şimal axını" boru kəmərinin təxribatı.

- Hazırda bu hadisə ilə bağlı aparılan istintaqla bağlı nə məlumdur? Ukraynanın xüsusi xidmət orqanlarının iştirak etməsi ilə bağlı nəzəriyyə ilə razısınızmı?

- Siyasətçilərin orduya əmr verdiyini başa düşmək vacibdir. Bu terror hücumu şübhəsiz ki, xüsusi hərbi təlim keçmiş bir komanda tərəfindən planlaşdırılıb və həyata keçirilib. İnanıram ki, yaxın vaxtlarda təkcə təlim keçmiş cinayətkarlar haqqında deyil, qaz nəqli infrastrukturuna qarşı əməliyyatların aparılmasına göstəriş verənlər haqqında da etibarlı məlumatlar əldə olunacaq.

Müəyyən “müstəqil qrupların” təşəbbüsü və ya ayrı-ayrı personajların cəlb olunması ilə bağlı nəzəriyyələr istintaqla tanış olan və iş materiallarına çıxışı olan şəxslər tərəfindən izlənilir. Rusiyalı müstəntiqlərə və ekspertlərə informasiya səs-küyünə reaksiya verməkdənsə, bütün bu nəzəriyyələri araşdırmaq üçün vaxt verilməlidir. Odur ki, araşdırmanın nəticəsini gözləmək lazımdır.

- Sualtı kabellərlə bağlı insidentləri necə qiymətləndirirsiniz?

- Kritik infrastruktur, xüsusən də sualtı kimi həssas infrastruktur həmişə hərbi planlaşdırmada prioritet hədəfə çevrilir. Gərginliyin artması halında ilk olaraq Baltik dənizində sualtı telekommunikasiya və enerji kabelləri məhv edilir. Məhz buna görə də onlar yalançı təxribat ssenariləri üçün idealdır. Ardınca Rusiyaya qarşı təxribat ittihamları irəli sürülür. “Rusiya təhlükəsi”ni gündəmə gətirmək və xarici siyasət isterikasını gücləndirmək Avropa elitaları üçün sərfəlidir: bu yolla onlar seçicilərə silahlara, infrastruktura və Aİ və NATO büdcələrinin “düzgün” yenidən bölüşdürülməsinə öz xərcləmələrini – təbii ki, fövqəladə əsaslarla qanuniləşdirirlər. Bir sözlə, axmaqlıqla birləşən xəsislik ehtiyatlılığı üstələyir.

Hər bir spesifik pozulma halında sualtı infrastrukturun zədələnməsi üçün xüsusi amillər müəyyən edilə bilər. Ancaq xatırlamağa dəyər: cəmi bir neçə il əvvəl telekommunikasiya və enerji ötürücü xətlərin istismarı ilə bağlı sistemli problemlər yox idi.

- Bu yaxınlarda NATO ölkələri Baltik dənizində Rusiya limanlarına gedən tankerləri saxlamağa cəhd ediblər. Bu, Rusiyanın “kölgə donanması”na qarşı sistemli mübarizədən xəbər verirmi? Daha sərt tədbirlər, məsələn, Danimarka boğazlarının Rusiyaya gedən gəmilər üçün bağlanması mümkündürmü?

- Köhnə qaydalar və prinsiplər – naviqasiya azadlığı, beynəlxalq ticarət normaları – artıq qüvvədə deyil, yeniləri isə yeni yaranır.

Əgər Danimarka boğazlarının bağlanması, Kalininqrad vilayətinə gedən dəhlizlərin bağlanması və ya Sankt-Peterburqa və Leninqrad vilayətinə girişin məhdudlaşdırılması mümkündürsə, deməli, onlar da mümkündür. Amma bu, kollektiv intihara bənzəyirdi. NATO strateqləri Rusiyanın nüvə qarşısının alınması siyasətinin əsaslarını yenidən oxumalıdırlar.

- Baltikyanıdakı hadisələr genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb ola bilərmi?

- Nüvə doktrinası hərbi və qeyri-hərbi təhdidləri müəyyən edir, neytrallaşdırmaq üçün Rusiya nüvədən çəkindirmə prinsiplərini tətbiq edir. Yeni versiyada potensial rəqibin Rusiya ərazisinin bir hissəsini təcrid etmək məqsədi daşıyan hərəkətləri bu cür təhdidlərə daxildir.

Bunlara Baltik dənizi, Kalininqrad və Sankt-Peterburqla birbaşa bağlı olan həyati əhəmiyyətli nəqliyyat marşrutlarına girişin bağlanması da daxildir.

Bundan başqa, sənəddə deyilir: Hər hansı bir hərbi koalisiyanın üzvü olan dövlətin (məsələn, NATO) Rusiyaya qarşı təcavüzü bütün koalisiya tərəfindən razılaşdırılmış hesab edilir. Bu o deməkdir ki, Polşanın Kalininqrad vilayətinə gedən dəniz yolunu bağlamaq üzrə hipotetik hərəkətləri NATO-nun Rusiyaya qarşı təcavüzü kimi qəbul ediləcək – həm də bütün nəticələri ilə.

- Polşadakı pilotsuz təyyarə insidentinin Baltikyanı ölkələrə təsiri nədir?

- Polşa liderlərinin onların hava məkanında naməlum dronların görünməsinə reaksiyası onların yüksək səviyyədə narahatlığını nümayiş etdirir. Ölkə rəhbərliyinin maraqlı bəyanatlarını oxuyanda mən hələ də başa düşə bilmirəm ki, onlar nədə israr edirlər: Vladimir Putin bu dronları şəxsən tövlə və qarğıdalı tarlalarına atıb, yoxsa Kremldəki ofisindən sadəcə olaraq “dəhşətli təcavüz aktını” müşahidə edib? Əgər Polşanın hərbi-siyasi rəhbərliyi “hiyləgər təxribat planı”nın həyata keçirilməsini belə görürsə, bu, artıq beynəlxalq əlaqələr mütəxəssisləri üçün sual deyil.

Bundan əlavə, sonradan məlum oldu ki, Polşa xarici işlər nazirinin müavini Marçin Boşaçki BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Rusiyanın pilotsuz təyyarəsi tərəfindən dağıdıldığı iddia edilən evin fotosunu əlində yelləyərək yalan danışır: rəsmi səlahiyyətlilər evin Polşa Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-16-dan raketlə vurulduğunu təsdiqləyib.

Daha sonra Hollandiya F-35-in raketi buraxa biləcəyi ilə bağlı məlumatlar ortaya çıxdı. Rus pilotsuz təyyarəsi ilə bağlı nəzəriyyə artıq nəzərdən keçirilmir.

- Baltikyanı region NATO strategiyasında hansı rol oynayır? Finlandiya və İsveçin alyansa qoşulmasından sonra nə dəyişdi?

- Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının sədr müavini Dmitri Medvedev artıq bu suala belə cavab verib: “İsveç və Finlandiyanın NATO-ya qoşulması ilə Baltikyanı regionun nüvəsiz statusu ilə bağlı hər hansı söhbət artıq mümkün deyil – balans bərpa edilməlidir”. Bununla da Rusiyanın regionda qarşısının alınması formatları açıqlanıb. Rusiya ilə NATO arasında quru sərhədi kəskin şəkildə artıb, Alyansın Baltikyanı dəniz komponenti əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirilib. Bu, Rusiyanın hərbi planlaşdırılmasına düzəlişlər etmək, Kalininqrad vilayətində və Finlandiya ilə sərhəddə onun qüvvələrini və aktivlərini gücləndirmək deməkdir.

NATO rəsmi olaraq Rusiyanı Avro-Atlantik birliyin təhlükəsizliyinə “ən əhəmiyyətli və birbaşa təhdid”, Baltik regionunu isə onların məntiqinə görə “qaynar” müharibəyə çevrilə biləcək hibrid müharibənin cəbhə xətti hesab edir. NATO ölkələri hava patrullarını və dəniz mövcudluğunu artırır, təlimlər keçirir və təsdiqlənmiş məlumatlara görə, Rusiyanın Baltikyanı regionlarını bloklamaq üçün ssenarilər həyata keçirir və bununla da intihara həvəsli kollektiv istək nümayiş etdirir.

- Hazırkı şəraitdə Kalininqrad vilayətinin mövqeyi necə dəyişir? Region Rusiyanın xarici siyasətində hansı rol oynayır və bu, Avropada necə qarşılanır?

- Kalininqrad vilayəti Rusiyanın Avropa Birliyindəki yarımesklavıdır. Uzun müddətdir ki, təxminən bir milyon əhalisi olan bu unikal və gözəl bölgə sərhəddə yerləşdiyi yerdən iqtisadi cəhətdən faydalanaraq Rusiya və Aİ arasında əməkdaşlıq sahəsi kimi inkişaf etmişdir. Regionun inkişaf strategiyası cənub-şərqi Baltikyanı bölgədə Rusiyanın mədəni, təhsil və iqtisadi təsirinin proqnozlaşdırılmasını nəzərdə tuturdu. Bu, kiçik bir bölgə üçün həddindən artıq imkanlara malik mədəni və təhsil klasteri ilə nəticələndi.

Bölgənin əsas görməli yerləri arasında Tretyakov Qalereyasının və Moskva Dövlət Xoreoqrafiya Akademiyasının (MGAKh) filialları və tezliklə “Bolşoy” teatrının filialı və İmmanuel Kant Baltik Federal Universiteti üçün yeni kampus var.

Lakin Kalininqrad vilayəti bizim Baltikyanı "batmaz təyyarədaşıyıcımız"dır, öz bayrağını inamla dost olmayan ölkələr arasında tutan bölgədir. Bu belə qəbul edilir - biz etiraz etmirik.

- Rusiya ilə Baltikyanı ölkələr arasında düzgün münasibətlər qurmaq nə dərəcədə mümkündür?

- Hazırda və gələcəkdə həm Rusiya, həm də Baltikyanı ölkələr üçün vacib olan məsələlərdə düzgün, işlək və praqmatik münasibətlər kifayətdir. Qonşuların həmişə müzakirə mövzuları və qarşılıqlı fayda üçün, bəzən hətta qarşılıqlı rahatlıq üçün həll edilməli olan problemləri var.

Biz münasibətləri praqmatik şərtlər əsasında və romantik illüziyalar olmadan qurmalı, inamsızlığı aradan qaldırmalıyıq. Eyni əllər və eyni materiallarla həm körpü, həm də divar tikə bilərik.

Yaxın vaxtlara qədər Baltikyanı ölkələri "Baltik pələngləri", "investisiya imkanları ərazisi" və meditativ istirahət yeri adlandırırdılar. İndi investisiya potensialından söhbət gedə bilməz: heç kim struktur enerji problemləri olan cəbhəyanı ərazilərə sərmayə qoymur – bu ölkələr özlərini belə təsvir edirlər və əslində belədirlər. Bu, Litva, Latviya və Estoniya sakinlərinin çoxillik arzusu deyil. Ancaq hələ uzun müddət nəinki Rusiyaya uyğun povestləri, hətta öz ölkələri üçün rasional olan ideyaları təbliğ etmək istəyən qüvvələrin siyasi prosesdə iştirakına qadağa qoyulacaq.

- Cəmi bir neçə onillik əvvəl Baltikyanı region Rusiya ilə Avropa ölkələri arasında əməkdaşlıq sahəsi kimi təsvir olunurdu. Buna qayıtmaq mümkündürmü?

- 2019-cu ildə Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin professoru Konstantin Xudoley Baltikyanı ölkələri Rusiya ilə kollektiv Qərb arasında gərginləşən münaqişənin xüsusi ölçüsü kimi başa düşərək, münasibətlərimizin dinamikasını düzgün şəkildə “soyuq müharibə” kimi təsvir etdi. Bu terminin indi əhəmiyyəti yoxdur: “sərin” qarşıdurma getdikcə güclənir və açıq münaqişəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır ki, bu da NATO ölkələrinin və əlbəttə ki, bizim maraqlarımıza uyğun deyil.

İntensiv əməkdaşlığın tarixi təcrübəsi dərhal silindi - o dəyərsizləşdirildi. Beynəlxalq vəziyyətin dinamikası heyrətamizdir: ağlasığmaz hadisələr müntəzəm olaraq baş verir, ölkələrin və regionların taleyini dəyişdirən yeni siyasi konfiqurasiyalar yaranır.

Regional proseslərə qeyri-regional amillər əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir: dünya nizamının ümumi böhranı, Rusiya ilə NATO arasında gərginlik və Ukrayna münaqişəsi ətrafında hadisələrin intensivliyi. Qlobal böhranın əsas səbəbləri aradan qaldırılmadan onun regional təzahürləri, o cümlədən Baltikyanı ölkələr həll edilə bilməz.

- Bəs Baltikyanı regionu nə gözləyir?

- Bir neçə ssenari var. Mən seçmə əməkdaşlığa əsaslanan “sərin sülhə” üstünlük verirəm. Baltik dənizi ölkələrinin ümumi maraqları, çağırışları və Rusiyasız həlli mümkün olmayan problemləri var. Gəlin bir neçə addım geri qayıdaq. Divarlarla yaşaya bilərsən, ya da körpülər tikə bilərsən. Baltikyanı hazırda divarlar dövründədir, lakin Rusiya rəhbərliyinin bəyanatlarına görə, biz də körpülər tikə bilərik. Lazım olan qarşılıqlı, rasional maraqdır.