Söz yaradıcılığı monoqrafik müstəvidə

Bakı, 23 dekabr, AZƏRTAC

Filologiya elmləri doktoru Qətibə Mahmudovanın “Söz yaradıcılığı (türk dillərinin materialları əsasında)” monoqrafiyası işıq üzü görüb. Giriş, dörd fəsil və nəticədən ibarət olan bu fundamental tədqiqata filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elnarə Əliyeva ön söz yazaraq əsərin müəllifin on ildən artıq elmi axtarışlarının bəhrəsi olduğunu vurğulayıb.

Monoqrafiyanın “Giriş” hissəsində müəllif söz yaradıcılığının türk dillərində sistemli tədqiqinin XX əsrin əvvəllərindən başlandığını, Azərbaycan dilçiliyində isə bu sahənin Səlim Cəfərovun araşdırmaları ilə elmi əsas qazandığını qeyd edir. Burada həm Türk dünyasında, həm də Azərbaycan dilçiliyində aparılmış tədqiqatlara ümumi elmi baxış təqdim olunur.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında filologiya elmləri doktoru, dosent Şakir Albalıyev söyləyib. O bildirib ki, “Müasir türk dillərində söz yaratmanın elmi-nəzəri və koqnitiv əsasları” adlı birinci fəsildə Qətibə Mahmudova söz yaradıcılığının dilçilikdə yeri və mövqeyi problemini geniş şəkildə araşdırır. Müəllif rus, eləcə də türk dilləri üzrə aparılmış tədqiqatlara istinad edərək söz yaradıcılığının müstəqil bölmə, yoxsa morfologiya və ya leksikologiyanın tərkib hissəsi olması məsələsinin hələ də mübahisəli qaldığını göstərir.

Onun sözlərinə görə, tədqiqatçı rus dilçiliyində N.M.Şanski, V.V.Vinoqradov, L.A.Bulaxovski, eləcə də V.İ.Abayev kimi alimlərin mövqelərini müqayisəli şəkildə təhlil edir, türkmən, qırğız, qazax, qaqauz, noqay, qaraqalpaq və Türkiyə dilçiliyində söz yaradıcılığına yanaşmaları elmi ekskursiya müstəvisində təqdim edir. Bu araşdırmalar nəticəsində müəllif belə bir qənaətə gəlir ki, nə rus, nə də Türkiyə dilçiliyində söz yaradıcılığının dilçilikdəki yeri tam müəyyənləşməyib.

“Azərbaycan dilçiliyində mövcud vəziyyəti təhlil edən Q.Mahmudova Həsrət Həsənov, Səlim Cəfərov, Yusif Seyidov, Muxtar Hüseynzadə, Qəzənfər Kazımov, Məhəbbət Mirzəliyeva və digər alimlərin tədqiqatlarını analitik süzgəcdən keçirir. Müəllif göstərir ki, Azərbaycan dilçiliyində söz yaradıcılığı həm morfologiyanın, həm də leksikologiyanın tərkibində paralel şəkildə öyrənilib, nəticədə bu sahənin sərhədləri tam müəyyənləşməyib”, - deyə müsahibimiz əlavə edib.

Onun fikrincə, aparılan araşdırmalar əsasında müəllif türk dillərində söz yaradıcılığının ümumi konturlarını və səciyyəvi xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir, bu mənzərəni sxem-cədvəl vasitəsilə ümumiləşdirir və öz elmi mövqeyini aydın şəkildə ifadə edir. Qətibə Mahmudovanın qənaətinə görə, söz yaradıcılığı nə morfologiyanın bölməsi, nə də dilçiliyin müstəqil sahəsidir; o, dilin bütün yaruslarında reallaşan və yeni leksik vahidlərin yaranmasına xidmət edən ümumi bir prosesdir.

“Beləliklə, problemə geniş elmi kontekstdən yanaşan Q.Mahmudova sonrakı fəsillərdə də bu konsepsiyanı inkişaf etdirərək türkoloji dilçilik üçün mühüm nəzəri əhəmiyyət daşıyan fundamental bir əsər ortaya qoyub”, deyə Ş.Albalıyev qeyd edib.