Icma.az
close
up
RU
Süni həyatın sərhəddində: sintetik biologiyanın gələcək və qorxu arasındakı oyunu

Süni həyatın sərhəddində: sintetik biologiyanın gələcək və qorxu arasındakı oyunu

Icma.az, Lent az portalına istinadən məlumat yayır.

Elmin inkişafı insanı Tanrının yaradıcılıq səlahiyyətlərinə bir addım daha yaxınlaşdırır. Bu gün artıq təkcə canlı orqanizmləri anlamaqla kifayətlənmirik – biz onları sıfırdan yarada, dəyişdirə və yenidən proqramlaşdıra bilirik. Sintetik biologiya – adından da göründüyü kimi – təbiətdə mövcud olmayan biologiyanı sintetik şəkildə yaratmaqla məşğul olan elm sahəsidir. Bu sahə elə bir mərhələyə çatıb ki, "həyat" anlayışını yenidən düşünmək məcburiyyətindəyik. Bəs bu yeni elmi inqilab insanlığa nə vəd edir? Xilas, yoxsa təhlükə?

Sintetik biologiya nədir?

Sintetik biologiya biologiya, mühəndislik, informatika və genetikanın birləşdiyi interdisiplinar sahədir. Əsas məqsəd canlı sistemlərin funksiyalarını təhlil etmək, dəyişmək və yeni bioloji komponentlər və sistemlər dizayn etməkdir. Genetik modifikasiyadan fərqli olaraq sintetik biologiya sıfırdan yeni genetik konstruksiyalar yarada bilir. Məsələn, təbiətdə mövcud olmayan genetik ardıcıllıqlar yazılıb hüceyrələrə yerləşdirilə bilər.

Sintetik biologiyanın bir sıra sahədə müəyyən faydaları vardır. Bu sahələr içərisində tibb birinci yerdə dayanır. Təsadüfi deyil ki, 2010-cu ildə amerikalı alim Craig Venter və komandası tamamilə süni genetik materialla işləyən bir bakteriya – Mycoplasma laboratorium yaratdı. Bu, süni həyat formasının ilk nümunəsi kimi tarixə düşdü.
Digər tərəfdən sintetik biologiya vasitəsilə xərçəng hüceyrələrini yalnız onlar mövcud olduqda aktivləşən “ağıllı” dərman daşıyıcıları hazırlanır.

Sintetik biologiyanın ətraf mühitin qorunması sahəsində də faydaları vardır. Məsələn, E. coli bakteriyasının sintetik modifikasiyası ilə neft tullantılarını parçalaya bilən canlılar yaradılmışdır. BP neft sızmasından sonra bu texnologiyanın potensialı daha çox diqqət çəkdi. Eyni zamanda, “bioplastik istehsal edən” bakteriyalar vasitəsilə ətraf mühitə zərərsiz qablaşdırma materialları hazırlanır.

Sintetik biologiyanın mütərəqqi tərəfləri ərzaq təhlükəsizliyindən də yan keçməmişdir. Hazırda “Impossible Foods” və “Beyond Meat” kimi şirkətlər ət əvəzedicilərini sintetik biologiya sayəsində hazırlayaraq ətraf mühitə təsiri az olan qida alternativləri yaratmaqdadır.

2020-ci ildə Sinqapurda ilk dəfə olaraq laboratoriyada istehsal edilmiş toyuq əti restoran menyusuna daxil edilmişdir.


Sintetik biologiya enerji mənbələrinə müsbət mənada xeyrli təsir edir. Belə ki, “Joule Unlimited” şirkəti günəş işığı və karbon qazından istifadə edərək sintetik şəkildə bioetanol istehsal edən mikroorqanizmlər hazırlamışdır. Bu üsulla neftə alternativ olaraq yaşıl enerji əldə etmək mümkündür.

Lakin müsbət tərəfləri və faydaları ilə yanaşı, sintetik biologiya özünəməxsus bir sıra təhdidlər və risklər də meydana gətirmişdir.

Bunların başında biotəhlükəsizlik dayanır. Qeyd edək ki, Harvard Universitetində yaradılan sintetik bakteriyanın laboratoriya xaricində davranışına nəzarət etmək üçün genetik “öldürmə düyməsi” (kill switch) əlavə edilmişdir. Amma bu texnologiyanın kütləvi şəkildə nəzarətsiz istifadəsi ciddi nəticələrə yol aça bilər.

Məsələnin bioetika tərəfinə gəldikdə isə, insan embriolarına sintetik müdaxilə və ya süni orqanizmlərlə insan hüceyrələrinin birləşdirilməsi "chimera" debatlarını gündəmə gətirmişdir.

Sintetik biologiya eyni zamanda, bioterrorizmin yeni üzünü ortaya qoyur. ABŞ-da 2002-ci ildə elm adamları sintetik şəkildə poliovirus yarada bildikdə bunun terror məqsədilə ölümcül virusların yaradılması ehtimalını artırdığı bildirilmişdir.

Təəssüf ki, sintetik biologiya təbiətin balansına da ciddi müdaxiləyə səbəb ola bilir. Maraqlıdır ki, sintetik bioloji müdaxilə ilə dəyişdirilmiş skeeterlər (ağcaqanadlar) Braziliyada və digər tropik bölgələrdə Zika və malyariya ilə mübarizə üçün istifadə edilmişdir. Lakin uzunmüddətli ekoloji təsirləri hələ də müzakirə mövzusudur.

Beləliklə, sintetik biologiya XXI əsrin ən maraqlı və eyni zamanda ən mübahisəli elmi sahələrindən biridir. Bu sahə bizi bəlkə də tarixdə ilk dəfə olaraq həyatın özünü dizayn etmə gücünə sahib edir. Lakin bu güc məsuliyyətlə idarə olunmadıqda fəlakətlərə də yol aça bilər. İnsanlıq süni həyatı yaratmaqla özünü xilas edəcək, yoxsa məhvə aparacaq? Bu sual hələ də cavabsızdır...

Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:61
embedMənbə:https://lent.az
archiveBu xəbər 22 Aprel 2025 15:13 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see252

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see241

“Azərkosmos” peyk istehsalına hazırlaşır kosmik sənayenin inkişafında yeni mərhələ

21 Oktyabr 2025 19:12see203

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see202

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see199

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see196

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see180

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see173

Qızılın bahalaşması 2026 cı ildə də davam edəcək PROQNOZ

22 Oktyabr 2025 17:09see167

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see167

Türkiyəli alim Botanika İnstitutunda elmi seminar keçirib

22 Oktyabr 2025 16:01see152

Ruslar Çin avtomobillərindən narazılıq edirlər...

21 Oktyabr 2025 23:06see141

Türkiyə XİN: Knessetin İordan çayının Qərb sahili ilə bağlı qərarı beynəlxalq hüquqa ziddir

22 Oktyabr 2025 23:42see139

Suriya universitetlərində Türk dili və Ədəbiyyatı bölümü YARADILIB

22 Oktyabr 2025 16:35see137

VK sədri Dünya Məktəbinin şagirdləri ilə görüşüb FOTOLAR

22 Oktyabr 2025 10:52see132

Özünü maşın vurub öldürdü, xəbəri alan atasının da ürəyi dayandı Foto

22 Oktyabr 2025 07:17see132

Cahangir Babayev Dünya Karate Federasiyası tərəfindən təltif olunub

21 Oktyabr 2025 19:39see127

170 saylı marşrutda tıxac kabusu: Daşıyıcı şirkət açıqlama verdi

22 Oktyabr 2025 23:38see127

Dünyanın ən sürətli BYD superkarı yeni rekorda imza atıb...

23 Oktyabr 2025 00:16see125

Azərbaycan Mərkəzi Bankı qızılın bahalaşmaqda davam edəcəyini gözləyir

22 Oktyabr 2025 14:42see124
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri