Icma.az
close
up
RU
Təbiət insafa çağırır bizi...

Təbiət insafa çağırır bizi...

Xalq qazeti saytından verilən məlumata görə, Icma.az xəbər verir.

Bu il ölkəmizdə “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilib. Həm bu müstəvidə, həm də Bakıda dünya liderlərinin iqlim dəyişmələrini hərtərəfli sərf-nəzər etdikləri COP29 kuluarlarında ekoloji problemlərin həlli yolları xüsusi aktuallıq kəsb edir. İstər-istəməz düşünürsən ki, qədim zamanlardan müdriklər təbiətin nizamı ilə bağlı müşküllərə diqqəti cəlb edib, ətraf mühiti qorumağı tövsiyə ediblər.

Ulu fəlsəfəsi müdriklik dərsimiz olan Zərdüşt hələ bizim eradan əvvəl insan həyatı üçün ən zəruri olan dörd ünsürün – od, torpaq, hava və suyun adını çəkib. Ədəbiyyat da dünyanın xilasını təbiətə sevgidə görüb və görür. Bu baxımdan şeiriyyət insani hiss və həyəcanlara hər zaman daha gücü təsir edib. Təbiət mövzusu poetik prosesdə xüsusi ab-hava yaradıb. Başqa sözlə, ədəbiyyatda təbiət həm nəfəs dərimi, həm də poetik mətləbin ifadə üsulu.

Bu kontekstdən yanaşanda zamanı XII əsr olsa da, bütün dövrlərin mütəfəkkir Nizami Gəncəvini təkcə şair kimi deyil, həm də təbiətşünas alim kimi xarakterizə edə bilərik. Onun əsərlərində 50-yə qədər heyvan növünün, Azərbaycanda və digər ölkələrdə yetişən çoxsaylı dərman bitkilərinin adı çəkilir. Şairin yaradıcılığında fotosintez prosesi, dünyanın yaranışı ilə bağlı məlumatlar, anatomiya, fiziologiya, maddələr mübadiləsi kimi proseslərlə bağlı qiymətli fikirlər yer alıb. “Xəmsə”də təbiətdə suyun böyük və kiçik dövranına, okeanların, dənizlərin, çayların, göllərin yaranmasına aid maraqlı bilgilər var. “Sirlər xəzinəsi” poemasında dahi şair təbiətin hər bir canlısını qiymətli “inci” adlandıraraq deyir ki, insanın can verməyə qüdrəti yoxdursa, can almağa da ixtiyarı yoxdur:

Üstünlükdə varlığın birincidir dünyada,
Hər canlı da sənintək bir incidir dünyada.
Qan bahası istəyən çoxdur deyə can alma,
Can verməyə qüdrətin yoxdur deyə can alma.

“Yeddi gözəl” poemasında belə bir yer var: Bəhram şah gurları (ceyranları) azadlığa buraxanda damğa vurardı ki, heç kim onları ovlaya bilməsin. Şair bu yolla insanları təbiəti qorumağa və mərhəmət sahibi olmağa çağırıb. “İsgəndərnamə” əsərində atmosferin, suyun, torpağın çirklənməsini əsas ekoloji problemlərdən biri kimi göstərən Nizami hələ XII əsrdə bu fəlakətləri qabaqlamağa çalışıb:

Hər kim axar sudan istəsə içmək,
Onu ehtiyatla durultsun gərək.

Əfzələddin Xaqani, İmaməddin Nəsimi və digər klassiklərimizin də əsərlərində həyat çeşməsi olan təbiət bol sevgilərlə süsləndirilib. XX əsrin böyük şairi Səməd Vurğun isə yazırdı:

Yenə də yam-yaşıl geyinir dağlar,
Göz kimi durulur qaynar bulaqlar.
Əriyir güneylər döşündəki qar,
Yağış da isladır o göy çəməni,
Təbiət ilhama çağırır məni!

Amma, eyni zamanda, ötən əsr Azərbaycan ədəbiyyatında təbiət mövzusunun aktuallığı həm də ona görə artıb ki, elmi-texniki nailiyyətlər təbiətə mənfi təsir edib, söz adamları isə buna biganə qala bilməyib və akademik Həsən Əliyevin təbiri ilə desək, “həyəcan təbili” çalıblar ki, təbiət deqradasiyaya uğramasın. Hüseyn Arif söhbətlərinin birində bu fikri söyləyib: İnsan o qədər mehriban, qayğıkeş olmalıdır ki, “Bülbül enib budaqdan çiynimizə otursun”. Təbiət “filosof”u Musa Yaqub, görün, nə deyib: “Ağaclara olan sevgimə görə bəlkə Allah mənə əlimdəki çəliyi mükafat verdi”. Onun Vətən sevgisi də təbiətə sevgi ilə bəzənib:

Bəlkə də, borcundan çıxmadım, Vətən!
Ömür bahar deyil bir də qayıtsın.
Ölsəm də qoynunda qoy ölüm ki, mən,
Çürüyüm, bir ovuc torpağın artsın.

Yeni əsrimizdə ekoloji kataklizmlər o qədər kəskin xarakter alıb ki, artıq BMT səviyyəsində bu mövzuda sayca 29-cu sammit keçirilir. Əlbəttə, söz-sənət adamları da ekoloji problemlərin vurduğu ziyana biganə qalmırlar. Bəzi misallar çəkək:

Altı qandı, üstü qandı,
göz yaşıdı bu torpağın.
Göz yaşı - qan yaddaşıdı,
bu torpağın.
(Nəriman Həsənzadə)

Qara pəncərələr – tutqun baxışlar,
Yaxının, uzağın görkəmi birdi.
Zavod boruları – nəhəng palıdlar,
İldırım vurmuşdu, tüstülənirdi.
(Sabir Rüstəmxanlı)

Şərt kəsmir bu şumlar, bu yabalıqlar,
Oynadır ümmanı xırda balıqlar,
Yer-yerdən böyüyür xarabalıqlar
Göyün təlimləri yerində deyil…
(Ramiz Qusarçaylı)

Bəli, şairlərin harayı dünyanı, təbiəti, insanları qorumaq harayıdır. Günəşi, Ayı, ulduzu, torpağı, dağı, meşələri, çayları, dənizləri itirməmək məramıdır. COP29 da elə buna həsr olunub ki, təbiətin problemlərinin həllini insanın ona olan məhəbbətində, həssas münasibətində axtarmalıyıq. Elə etməliyik ki, təbiət ilhama çağırsın bizi.

Əli NƏCƏFXANLI
XQ

Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:69
embedMənbə:https://xalqqazeti.az
archiveBu xəbər 15 Noyabr 2024 11:19 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

TƏCİLİ: Metroya giriş bağlandı Nə baş verir?

19 Oktyabr 2025 04:03see238

Pezeşkian bu türk ölkəsinə səfər edəcək

19 Oktyabr 2025 02:00see228

Trampdan sonra Vens də İsrailə gedir

18 Oktyabr 2025 16:58see172

Gürcüstandan çıxarılan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı açıqlanıb

18 Oktyabr 2025 20:59see166

“Xocalı Balı” ilk dəfə bal yarmarkasında alıcılara təqdim olunub REPORTAJ

18 Oktyabr 2025 14:09see150

İlham Əliyevdən Xəzəryanı ölkələrə ÇAĞIRIŞ

18 Oktyabr 2025 10:48see146

Bakı metrosunda mübahisəli durum: gediş haqqı yenə dəyişəcək?

18 Oktyabr 2025 07:33see139

Çin polisinin ağıllı köməkçiləri: Təhlükəsizliyi robot itlər qoruyacaqlar

18 Oktyabr 2025 06:32see137

Neftinin qiyməti 1 dollar ucuzlaşdı

18 Oktyabr 2025 10:51see135

Qızıl altı min dollara qədər bahalaşa bilər

18 Oktyabr 2025 15:58see135

Abakar Abakarov İstanbulda ölü tapıldı

18 Oktyabr 2025 19:41see134

Azərbaycanın “AI 92” markalı benzini idxal və ixrac etdiyi ölkələr SİYAHI

18 Oktyabr 2025 17:24see125

Almaniya XİN rəhbəri: “Eurofighter”lərin Türkiyəyə göndərilməsinə müsbət baxırıq

18 Oktyabr 2025 06:28see124

Yəmən sahillərində tanker partladı: 24 ekipaj üzvü...

19 Oktyabr 2025 01:17see124

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see122

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see121

Yer kürəsində oktyabr ayının üçüncü maqnit qasırğası başlayıb

19 Oktyabr 2025 04:50see121

Netanyahudan Rəfah keçid məntəqəsinin açılması barədə məlumata REAKSİYA

19 Oktyabr 2025 00:16see121

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see120

Əməliyyat otaqlarında niyə yalnız yaşıl və mavi geyimlərə icazə verilir?

19 Oktyabr 2025 04:05see120
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri