Tələbələr etiraza qalxdı… SABAH qruplarına onların qəbulu niyə ləğv edildi? Açıqlama

İnkişaf proqramlarından biri olan SABAH qruplarına qəbul mexanizmi imtahanlara sayılı günlər qalmış dəyişdirildi. Bu qruplara qəbul üçün imtahanlarda indi ancaq abituriyentlər iştirak edə biləcək. Universitetlərdə təhsil alan bakalavrların isə imtahanda iştirakı ləğv edilib. Bu qadağa aylardır SABAH-ın imtahanlarına hazırlaşan, bunun üçün kurslara pul xərcləyən tələbələrin haqlı narazılığına səbəb olub.

Mövzu ilə bağlı Tribunainfo.az-a danışan təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, SABAH qruplarına imtahanlarda tələbələrin iştirakının ləğvi təhsilin planlaşdırılması və idarə olunması sahəsindəki boşluqları üzə çıxarır. Qərarın imtahana çox az vaxt qalmış açıqlanması isə yüzlərlə tələbə və ailə üçün gözlənilməz və haqsız nəticələr doğurub:

“SABAH layihəsi 2014-cü ildən fəaliyyətə başlayıb və məqsədi ali məktəblərdə fərqlənən tələbələri seçərək onlara daha keyfiyyətli, çevik və əmək bazarına uyğun təhsil imkanları yaratmaq olub. 2023-cü ilə olan məlumata görə, ölkə üzrə 11 ali təhsil müəssisəsində SABAH qruplarında təhsil alan tələbələrin sayı 2 500-ə yaxın olub. Layihənin tətbiq olunduğu illər ərzində onun keyfiyyətli tədris mühiti, müasir infrastruktur, xarici professorlarla təmas imkanı və fərqli tədris proqramları baxımından müsbət nəticələr verdiyi müşahidə olunub. Təhsil Nazirliyi özü də bu sistemin məqsədini “bilikli, bacarıqlı və rəqabətqabiliyyətli gənclərin hazırlanması” kimi təqdim edib. Lakin son qərar bu məqsədlə ziddiyyət təşkil edir.

Müsbət tərəfi odur ki, SABAH qruplarına qəbul yalnız abituriyentlər vasitəsilə həyata keçiriləcəksə, vahid standartlaşdırılmış seçim mexanizmi tətbiq olunacaq. Bu zaman proqrama ən uyğun tələbələr elə əvvəldən seçilərək sistemli şəkildə formalaşdırılmış proqramla irəliləyəcəklər. Bu həm də layihənin daha erkən mərhələdən nəticəyönümlü idarə olunmasına imkan verəcək.

Amma bu qərarın bir neçə ciddi mənfi tərəfi var. İlk növbədə, artıq ali məktəbə qəbul olub, 1-ci və ya 2-ci kursda təhsil alan və SABAH qruplarına keçid üçün aylarla hazırlaşan tələbələrin hüquqları pozulmuş olur. Qəbul mexanizmi ilə bağlı əsas hüquqi çərçivə olan “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 5-ci maddəsində qeyd olunur ki, təhsil sahəsində dövlət siyasətinin prinsipləri sırasında bərabər imkanlar, şəffaflıq, məlumatlılıq və öncədən elan olunmuş qaydalara əməl olunması əsasdır. Qəfil dəyişiklik bu prinsiplərlə ziddiyyət təşkil edir və həm psixoloji, həm də hüquqi baxımdan tələbələrə mənfi təsir göstərir.

İmtahana 1-2 ay qalmış qaydaların dəyişdirilməsi planlaşdırmanın qeyri-peşəkarlığını, qərarların sosial təsirlərinin əvvəlcədən öyrənilmədiyini və ictimai rəyin nəzərə alınmadığını göstərir. Belə hallarda tələbələr özünü aldadılmış hiss edir, təhsil sisteminə olan etimad zəifləyir. Yüzlərlə tələbə artıq hazırlıq kurslarına gedib, əlavə vəsait və vaxt sərf edib. Bu cür dəyişikliklər informasiya yoxsulluğunun, qeyri-stabil idarəetmənin və vətəndaşla dövlət arasında ünsiyyət qopmasının nümunəsidir”.

K.Əsədov əlavə edib ki, dünya təcrübəsində belə proqramlarda dəyişikliklər ən azı 1 il əvvəldən elan olunur və hər zaman “qaydalar tətbiq olunduğu ildən sonra qüvvəyə minir” prinsipi əsas götürülür:

“Məsələn, Almaniyanın “Honours Programme” və ya Birləşmiş Krallığın “Foundation Year Excellence” proqramlarında qəbul qaydaları və dəyişikliklər əvvəlcədən ictimaiyyətə açıqlanır və artıq sistemə daxil olmuş şəxslərə bu dəyişikliklər şamil edilmir. Azərbaycanda isə həm şəffaflıq, həm də keçid mərhələlərinin kommunikasiya keyfiyyəti zəifdir.

Əgər bu mexanizm olduğu kimi qalacaqsa, tələbələrin etirazı, ictimai narazılıq və sistemə inamsızlıq artacaq. Əgər SABAH kimi fərqləndirici təhsil proqramı doğrudan da inkişaf və seçilmişlər üçün nəzərdə tutulubsa, bu zaman sistem həm daxildən (ali məktəblərdə oxuyan tələbələr üçün), həm də xaricdən (abituriyentlər üçün) giriş mexanizmi ilə daha ədalətli şəkildə işləməlidir.

Təhsil Nazirliyi və layihənin koordinatorları bu qərarın səbəblərini ictimaiyyətə açıq şəkildə izah etməli, dəyişikliklərin hüquqi və sosial əsaslarını təqdim etməli və ən əsası – artıq bu sistemə hazırlaşan tələbələr üçün alternativlər (məsələn, keçid proqramı, əlavə imtahan hüququ və ya müvafiq güzəştlər) yaratmalıdır. Əks halda, SABAH brendi bir uğur modeli kimi yox, etimad sarsıdan, qeyri-şəffaf qərarın simvoluna çevriləcək.

Təhsildə keyfiyyət yalnız proqramla yox, davamlılıq, şəffaflıq, ədalət və sabitliklə təmin olunur. Və bu keyfiyyətin təməli isə vədin yerinə yetirilməsi və planlanmış idarəetmədir”.

Gülşən Rəsul