Trampın “dəli rəqibi” ölkənin siyasi sistemini dəyişir: Keçmiş SSRİ ni dağıdan ABŞ “kommunizm kabusu”na sürüklənir

Ölkə.az "Yeni Müsavat"a istinadən xəbə verir ki, ABŞ-da yeni siyasi eranın başlanmaqda olduğu müşahidə edilir. Belə ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp q1obal məkanda qətiyyətli və prinsipial siyasi lider kimi davranmağa çalışsa da, Ağ Ev sahibinin nüfuzu sürətlə aşağı düşməyə başlayıb. Hər halda, onun “sülhpərvər və iqtisadiyyatçı prezident” imici indi ABŞ cəmiyyətində adekvat diqqətdən çox-çox uzaqdır. Əksinə, hazırda Tramp administrasiyasına qarşı ABŞ cəmiyyətində kütləvi etiraz dalğası güclənməkdə davam edir. Və bu, növbəti prezident seçkilərində Ağ Ev sahibinin təmsil etdiyi respublikaçılar düşərgəsinin olduqca ciddi siyasi problemlər ilə üzləşəcəyini təxmin etməyə imkan verir.

Onu da qeyd etmək laızmdır ki, ABŞ-ın hakimiyyətdə olan Respublikaçılar Partiyasının ilk ciddi siyasi itkiləri artıq indidən ortaya çıxmağa başlayıb. Belə ki, Nyu-York merini müəyyən edən seçkilər onlar üçün böyük iflasla nəticələnib. Ona görə də, həmin seçkilərin yekun nəticələri yalnız bu nəhəng şəhər səviyyəsində deyil, əskinə, ümumilikdə ABŞ-da seçici səslərinin hansı tərəfə yönəlməkdə olması konteksində dəyərləndirilir. Belə hesab olunur ki, Nyu-Yorkda mer seçkiləri məhz ABŞ siyasətində yeni mərhələnin başlanğıcınin ən real əlamətidir. Çünki Uqanda əsilli müsəlman və sosialist Zoxran Mamdaninin 50,4 faiz səslə qalib gələrək, Nyu-Yorkun ilk müsəlman və qeyri-ənənəvi siyasi düşərgəyə bağlı meri olması ABŞ-ın siyasi-ideoloji xəritəsində dərin dəyişikliklərin birbaşa xəbərdarlıq mesajıdır.

Təbii ki, üçüncü siyasi qütbün (respublikaçıların və demokratların yeni rəqiblərinin) bu qələbəsi bir tərəfdən, ABŞ cəmiyyətində artan sosial bərabərlik və mədəni müxtəliflik tələblərinin açıq ifadəsidir. Digər tərəfdən isə prezident Donald Trampın hakimiyyəti dövründə güclənmiş populist-mühafizəkar tendensiyalara qarşı artan intellektual və siyasi müqavimətin göstəricisidir. Üstəlik, prezident Donald Trampın Nyu-Yorkun yeni lideri Zoxran Mamdanini “dəli kommunist” adlandırması və onu bu nəhəng şəhərə ayrılan federal vəsaitlərin məhdudlaşdırılacağı ilə hədələməsi bu iki siyasətçi arasındakı qarşıdurmanın emosional və siyasi-ideoloji dərinliyini açıq şəkildə göstərmiş oldu.

Maraqlıdır ki, 2016-cı ildən üzü bəri ABŞ-ın siyasət məkanına “Trampizm” anlayışı birmınalı şəkildə damğa vurub. Bu fenomen yalnız bir şəxsin populist ritorikası deyil, həm də dərin sosial narazılıqların və milli kimlik anlayışı üzrə parçalanmanın siyasi forması kimi meydana çıxmışdı. Çünki prezident Donald Tramp həmin dövrdən başlayaraq, “köhnə Amerikanın” – ağdərili işçi sinfinin, xristian-mühafizəkar təbəqənin və sistemdən uzaqlaşdırılmış bölgələrin səsini təmsil edirdi.

Ancaq “Reuters” və “İpsos”un 2025-ci ilin noyabrında keçirdiyi son ictimai sorğuları onu göstərir ki, prezident Donald Trampdan narazı olan ABŞ vətəndaşlarının səviyyəsi artıq 57 faizə çatıb. Bu, həm iqtisadi qeyri-müəyyənliklərin, həm də Tramp administrasiyasının dərin qütbləşdirici siyasətinin nəticəsi hesab olunur. Ən önəm məqam isə odur ki, Ağ Ev sahibi Donald Trampın 2028-ci ildə keçiriləcək növbəti prezident seçkilərində iştirak edib-etməyəcəyi ilə bağlı tərəddüdlərinin davam etməsi “Tramp dövrü”nün siyasi enerjisinin artıq tükənməyə başladığını da göstərir.

Məsələ ondadır ki, Ağ Ev sahibi vaxtaşırı ona ünvanlanan növbəti prezident seçkiləri ilə bağlı suallara cavab verməkdən mümkün qədər yayınmağa üstünlük verir. Hətta son vaxtlar prezident Donald Tramp bundan sonra seçkilərə qatılmağa həvəsli olmadığının dolayısı mesajları ilə də diqqəti çəkməyə başlayıb. Belə ki, Ağ Ev sahibi bir müddət öncə özünün ehtimal olunan varislərinə yönəlik açıqlama da verib. ABŞ lideri bildirib ki, vitse-prezident Ceyms Devid Vens və dövlət katibi Marko Rubio onun siyasi mirasını “institusionallaşdırılmış populizm” formatında davam etdirmək niyyətindədirlər. Yəni, Ağ Ev sahibi dolayısı ilə eyham vurur ki, vaxtilə özünün əsasını qoyduğu “Trampizm” tamamilə yox olmayacaq, ancaq onun kəskin xarakteri daha sistemli və ideoloji çərçivələrə salınacaq.

Halbuki, ABŞ vitse-prezidenti Ceyms Devid Vensin və dövlət katibi Marko Rubionun “Trampizm” siyasi xəttini yeni çərçivələrdə davam etdirmək şansı tamamilə gündəmdən çıxa da bilər. Çünki son vaxtlar ABŞ cəmiyyətində yeni solçu siyasi-ideoloji cərəyanın populyarlıq qazanmaqda olduğu müşahidə edilir. Hər halda, bu cərəyanı təmsil edən Zoxran Mamdaninin siyasi qalibiyyəti “proqressiv sol” ideologiyanın artıq şəhər səviyyəsindən milli diskursa keçidini təmin edir. Onun siyasi kimliyi – müsəlman, miqrant mənşəli və sosialist ideologiyalı bir siyasətçi kimi ABŞ-da uzun illər dominant mövqedə olan “liberal-mühafizəkar” dualizminin sərhədlərini aşır.

Maraqlıdır ki, Zoxran Mamdaninin siyasi dünyagörüşünə görə, ABŞ-da “Trampizmi” məğlub etmək yalnız bir dövlət liderini hakimiyyət elitasından “devirmək” demək deyil. Yəni bu, daha çox onun hakimiyyətini mümkün edən struktur şərtləri – sosial bərabərsizliyi, irqçiliyi, və iqtisadi qeyri-ədaləti ortadan qaldırmaq deməkdir. O, bu barədə danışarkən, Tramp administrasiyasının təzyiqlərindən çəkinməyərək, “bir despotu dəhşətə gətirəcək ən doğru yol ona hakimiyyəti verən ictinai-siyasi şəraiti məhv etməkdir” deməklə, əslində, Ağ Ev sahibinə amansız siyasi mübarizə vəd edib.

Təbii ki, bu yanaşma tərzi ABŞ-da son illərdə yüksələrək, inkişaf edən demokratik sosializm cərəyanının ideoloji xəttinə tamamilə uyğun gəlir. Bu cərəyan senator Berni Sanders və Aleksandriya Okasio-Kortez kimi siyasi-ictimai fiqurların təşəbbüsü ilə formalaşmış iqlim ədaləti, səhiyyə islahatları və qazanc bərabərsizliyinə qarşı mübarizəni prioritetləşdirən siyasi xəttdir. Zoxran Mamdani isə böyük ehtimalla bu siyasi xəttin yeni nəsil nümayəndəsi kimi, onun şəhər miqyasında praktik transformasiyasını birbaşa həyata keçirməyə çalışacaq.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əslində, Nyu-York tarixən liberal ideyaların “siyasi laboratoriyası” olub. Nyu-Yorkda 2025-ci ilin mer seçkiləri isə bu funksiyanı artıq yeni mərhələyə daşımış oldu. Böyük ehtimalla Nyu-Yorkun Mamdani administrasiyası sosial bərabərlik, kirayə nəzarəti, kommunal xidmətlərin dövlət nəzarətinə qaytarılması və yaşıl iqtisadi keçid kimi sahələrdə “solçu eksperimentlərə” başlamağa çalışacaq.

Ancaq bu modelin uğuru yalnız yerli idarəetmə ilə deyil, həm də milli kontekstdə onun necə qəbul ediləcəyi ilə bağlıdır. Prezident Donald Tramp və respublikaçı siyasi düşərgə artıq bu istiqamətdə atılacaq “kommunistləşmə təhlükəsi” kimi təqdim etməyə cəhd göstərir. Bu, ABŞ siyasətində 1950-ci illərin “McCarthy dövrü”nü xatırladan yeni siyasi-ideoloji qarşıdurma potensialını yaradır. Nəticə etibarilə, Nyu-York bu gün “post-Tramp Amerikası”nın hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyinin ilkin test meydanına çevrilməyə başlamış kimi görünür. Yəni, sosial-demokratik modelin uğuru və ya uğursuzluğu ABŞ-ın siyasi gələcəyini formalaşdıra biləcək əsas faktor ola bilər.

Belə anlaşılır ki, prezident Donald Tramp və Zoxran Mamdani arasındakı mövcud ziddiyyət, əslində, indi iki fərqli Amerika vizyonunun qarşıdurması deməkdir. Yəni bir tərəfdə milli iqtisadi proteksionizm və ənənəvi dəyərləri önə çəkən mühafizəkar populist Amerika anlayışı, digər tərəfdə isə qlobalizm, sosial ədalət və inklüziv siyasət yönümlü yeni solçu Amerika dayanıb. Halbuki, Trampizmin zəifləməsi bu qarşıdurmanı sona çatdırmır, əksinə, onun formasını dəyişib yeniləyir, populizmin yerini isə indi “proqressiv sol”un yüksəlişi tutur. Əgər, Zoxran Mamdani kimi solçu siyasi fiqurlar şəhər səviyyəsində uğurlu sosial transformasiya modeli qura bilsələr, ABŞ yaxın onillikdə daha bərabərlikçi, sosial-demokratik və multikultural bir siyasi sistemə doğru yönələ bilər.

Digər tərəfdən, bu proses yalnız ABŞ-ın daxili siyasətinə deyil, onun qlobal mövqeyinə də birbaşa təsir edəcək. Çünki yeni nəsil siyasətçilər artıq ABŞ-ın hegemon xarici siyasətinə deyil, onun “qlobal ədalət” gündəminə üstünlük verirlər. Beləliklə, Zoxran Mamdaninin siyasi qələbəsi yalnız Nyu-Yorkun deyil, həm də bütövlükdə Amerikanın gələcək siyasi kimliyinin yenidən formalaşmasının başlanğıcı da ola bilər. Və bu halda, ABŞ-da ənənəvi iki partiyalılıq siyasi sisteminin dəyişməsi, həm respublikaçıların, həm də onların dəyişməz rəqibi olan demokratların hegemonluq dövrünün sona çatmasının da qaçılmaz reallığa çevrilmə ehtimalı qətiyyən istisna deyil.