Trampın ikinci rüsumları qlobal iqtisadiyyata necə təsir edəcək?

Müəllif:Mehin Qasımova,Banco.az

Dünyanın ən ağır sanksiyaya məruz qalan ölkəsi olmasına baxmayaraq, Rusiya Ukraynadakı müharibəsini maliyyələşdirmək üçün böyük enerji sərvətindən istifadə etməyə davam edir. ABŞ prezidenti Donald Tramp bunu dəyişəcəyinə ümid edir.

Banco.az xəbər  verir ki, Tramp elan edib ki, Ukrayna ilə atəşkəs 8 avqust cümə gününə qədər əldə olunmasa, Rusiya ilə ticarət edən bütün ölkələrə təsir edəcək hərtərəfli yeni ikinci dərəcəli tariflər tətbiq olunacaq.

İkinci dərəcəli tariflər Rusiya ilə ticarət edən istənilən ölkədən malların ABŞ-a idxalı zamanı 100% vergi ilə üzləşəcəyini nəzərdə tutur.

Neft və qaz Rusiyanın ən böyük ixracatıdır və Moskvanın ən böyük müştəriləri Çin, Hindistan və Türkiyədir.

“Mən ticarətdən çox şeylər üçün istifadə etmişəm, lakin bu, müharibələri həll etmək üçün əla bir şeydir”- deyə Tramp ötən ay bildirib.

Bu, Tramp administrasiyasının Venesuela neftinin alıcılarını cəzalandırmaq üçün tətbiq etdiyi ikinci dərəcəli tarifləri ilk dəfə deyil.  Lakin bu silahdan Rusiyaya qarşı istifadənin qlobal iqtisadiyyata daha böyük təsirləri olacaq.

Bloomberg-in  təhlilinə görə, Rusiya Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ-dan sonra dünyanın üçüncü ən böyük neft istehsalçısıdır,  lakin bu il onun tədarükləri azalıb.

Capital Economics konsaltinq şirkətindən Kieran Tompkins deyir: "Rusiyalı enerji alıcıları üçün ikinci dərəcəli tariflərin qlobal iqtisadiyyata təsir göstərə biləcəyi əsas kanal  enerji qiymətlərinin səviyyəsi olacaq". Tariflər effektiv olarsa, Rusiya neft və qazının qlobal bazarlara axınını kəsəcək.

Təklifin azalması ilə qiymətlər 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü zamanı olduğu kimi arta bilər. Bu, bütün dünyada inflyasiyanın artmasına səbəb olub.

Prezident Tramp ABŞ-da rekord neft hasilatından narahat olmadığını bildirib.

Rusiya mövcud sanksiyalardan yayınmaq üçün sistem qurub. Bu sistem ticarət tərəfdaşlarına Trampın ikinci dərəcəli tariflərindən yayınmağa kömək etmək üçün faydalı ola bilər.

Məsələn, yüzlərlə naməlum tankerdən ibarət “kölgə donanması” ixrac olunan Rusiya neft və qazının mənbəyini gizlətmək üçün istifadə edilə bilər .

Enerji və Təmiz Hava Araşdırmaları Mərkəzinin məlumatına görə, Hindistan 2022-ci ildə Ukraynanın işğalından sonra Rusiya neftinin ikinci ən böyük alıcısıdır.

Prezident Trump çərşənbə axşamı CNBC-yə deyib: "Onlar müharibə maşınına yanacaq verirlər. Əgər bunu edəcəklərsə, mən xoşbəxt olmayacağam".

İkinci dərəcəli sanksiyalar qüvvəyə minərsə, Hindistandan mal alan ABŞ şirkətləri həmin məhsullar ABŞ sahillərinə çatdıqda 100% idxal və ya gömrük rüsumunu ödəməli olacaqlar.

İdeya bu məhsulları o qədər bahalaşdırmaqdır ki, ABŞ biznesləri onları başqa yerdən əldə etməli olacaq və Hindistanı gəlirlərini itirməyə məcbur edəcək.  Bu gəlir itkisinin Hindistanı Rusiya neftini almaqdan çəkindirəcəyi gözlənilir.

Əgər digər ölkələr də eyni vəziyyətlə üzləşdiyi üçün Rusiya neftini başqa yerə sata bilməsə, Ukraynadakı müharibəni maliyyələşdirmək üçün daha az vəsaiti olacaq.

Amerikalıların yeni ikinci dərəcəli tariflər nəticəsində daha yüksək qiymətlərlə üzləşə biləcəyi digər sahə Hindistandan mobil telefonların alınmasıdır.

Apple iPhone istehsalının böyük bir hissəsini Hindistana, xüsusən də ABŞ-da satmaq niyyətində olduğu telefonlara köçürür.  Əgər bu məhsullara yeni tariflər tətbiq edilərsə, ABŞ istehlakçıları üçün qiymətlər iki dəfə arta bilər.

Gömrük rüsumları mal idxal edən şirkətlər tərəfindən ödənildiyinə görə, bu şirkətlər xərclərin hamısını olmasa da çoxunu öz müştərilərinin üzərinə keçirməyə meyllidirlər.

Hindistandan ABŞ-a idxal artıq Trump-ın 25% tarifi ilə üzləşir və bu, çox əhəmiyyətli dərəcədə artırıla bilər.

Hindistan hökuməti Vaşinqtonun Rusiya ilə ticarətini davam etdirdiyinə işarə edərək, ABŞ-ı ikili standartlar tətbiq etməkdə ittiham edib.

Hesabata görə, Çin ən çox Rusiya neftini alır və bu, Trampın Çin mallarına ikinci dərəcəli tariflər tətbiq etmək qərarını həyata keçirməyi xeyli çətinləşdirir.

Çünki ABŞ-ın Çindən idxalı Hindistandan beş dəfə çoxdur və bu idxalın çoxu oyuncaqlar, geyimlər və elektronika kimi istehlak mallarından ibarətdir.

Pekini hədəf alan ikinci dərəcəli tariflər, Trampın hakimiyyətdə olduğu ilk müddətdən bəri təşviq etdiyi dünyanın iki ən böyük iqtisadiyyatı arasında ticarətin daha əhatəli şəkildə yenidən müzakirəsi ehtimalını da təhlükə altına salacaq.

Finlandiyada yerləşən Araşdırma və Təmiz Hava Mərkəzinin təhlili göstərir ki, Aİ və Türkiyə hələ də Rusiya enerjisinin ən böyük alıcıları sırasındadır.

2022-ci ilə qədər Aİ Rusiya üçün bir nömrəli ixracat məkanı idi, lakin Ukraynanın işğalından sonra xeyli azaldı.

Brüssel bu yaxınlarda ABŞ-dan daha çox enerji almağa razılaşdı, lakin Rusiyadan idxalın bir hissəsi qalır.

ABŞ-Aİ ticarət əlaqələri dünyanın ən böyüyüdür və tərəflər AB-nin ABŞ-a ixracatının əksəriyyətinə 15% rüsum tətbiq edəcək yeni ticarət şərtlərini müzakirə ediblər.

Aİ-də bir çox insan tariflərin avropalı ixracatçılara zərər verəcəyini söyləyərək razılaşmanı tənqid edib.  İndi onlar Aİ-yə qarşı ikinci dərəcəli sanksiyaların daha çox zərər verə biləcəyindən qorxurlar.

Rusiyadan enerji idxalına 100% rüsum Aİ-nin ABŞ-a satdığı malların həcmini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.

Lakin ən çox satılanlar arasında başqa yerdə tapmaq çətin ola biləcək dərmanlar və maşınlar var, yəni amerikalıların daha çox pul ödəməkdən başqa seçimi yoxdur.

Rusiyanın öz iqtisadiyyatı ötən il 4,3% artaraq, Ukraynaya təcavüzün başlanmasından bəri olduqca dayanıqlı olduğunu sübut etdi.

Lakin iqtisadiyyat naziri Maksim Reşetkinov bu yaxınlarda xəbərdarlıq edib ki, ölkə bir müddət “həddən artıq istiləşmə”dən sonra tənəzzül astanasındadır.

Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) bu il cəmi 0,9% artım proqnozlaşdırır.  İkinci dərəcəli sanksiyalar ixrac tələbini azaltmağa müvəffəq olsa, Rusiyanı resessiyaya yaxınlaşdıracaq.

Müharibənin Rusiya iqtisadiyyatına tam təsirini bilmək çətindir, çünki Moskva işğaldan sonra neft və qaz hasilatı da daxil olmaqla, böyük həcmdə iqtisadi məlumatların açıqlanmasına mane olub.

Rusiya hökumətinin xərclərinin təxminən üçdə biri neft və qazdan gələn pullarla maliyyələşir, lakin ixrac azalır.

Bu arada Putin Soyuq Müharibədən bəri heç vaxt olmadığı qədər xərclərin daha böyük hissəsini müdafiəyə yönəldir.  Müdafiə xərclərinin ÜDM-in 6,3%-nə çatdığı güman edilir.  Müqayisə üçün qeyd edək ki, daha kiçik iqtisadiyyat olan Ukrayna ümumi xərclərinin 26%-ni müharibəyə sərf edir.

Bu fərq həm də prezident Vladimir Zelenskinin niyə müttəfiqlərindən dəfələrlə kömək istəməsini izah edir.

Trump-ın tarifləri Rusiyaya axan pulun miqdarını azaltmaqla Zelenskiyə kömək etmək məqsədi daşıyır. Tramp ümid edir ki, Ukraynada ölüm, iztirab və dağıntılara son qoyacaq.