Tropik həşəratlar güclü El Nino iqlim hadisəsindən sonra bərpaolunma qabiliyyətini itirir

Bakı, 11 avqust, AZƏRTAC

Yer kürəsində ən çox növə ev sahibliyi edən tropik meşələr həşərat və araknidlərin biomüxtəlifliyində əhəmiyyətli itkilərə məruz qalıb. “Nature” jurnalında dərc edilən yeni araşdırma kəpənəklərin, böcəklərin, və bir sıra digər qrupların sayında davamlı azalma aşkar edib. Alimlər bu mənfi prosesi iqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu El-Nino siklinin uzunmüddətli dəyişməsi ilə əlaqələndirirlər. Tapıntılar qlobal istiləşmə şəraitində tropikləri canlı saxlayan ekosistemlər üçün ciddi riskə işarə edir.

AZƏRTAC jurnalın məqaləsinə istinadla xəbər verir ki, El-Nino tropiklərin müxtəlif bölgələrində fərqli şəkildə özünü göstərir, lakin əksər hallarda isti və quru hava ilə müşayiət olunur. La-Nina isə sərinlik və rütubət gətirir. Bu fazalar arasındakı dalğalanma təbii şəkildə həşəratlara təsir göstərir: temperatur və rütubətdəki dəyişikliklər onların çoxalmasında, ömründə və davranışında hiss olunur. Normal şəraitdə El-Nino zamanı azalan populyasiyalar La-Nina zamanı bərpa olunur. Bununla belə, tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, son onilliklərdə iqlim dəyişikliyi ilə şiddətlənən güclü və davamlı El-Nino hadisələri həşəratların saylarının kəskin azalmasına səbəb olub ki, bir çox növlərin əvvəlki səviyyələrinə qayıtmaq imkanı yoxdur.

Alimlər təhlil aparmaq üçün Amerikadakı nisbətən toxunulmaz tropik meşələrdə 80 əvvəlki tədqiqatı nəzərdən keçiriblər. Onlar həşərat bolluğu və növ tərkibi haqqında məlumatları El-Nino və La-Ninanın gücü və tezliyi ilə müqayisə ediblər. Məlum olub ki, güclü El-Nino həşərat müxtəlifliyini azaltmaqla yanaşı, onların yerinə yetirdiyi ekosistem xidmətlərinin həcmini də minimuma endirir. Nadir növlərin, o cümlədən tropik kəpənəklər və böcəklərin yoxa çıxması xüsusilə nəzərə çarpır, onların mövcudluğu meşələrdə mühüm proseslərlə bağlıdır. Tropik Asiyada da kəpənəklərin sayında azalma qeydə alınıb. Narahatedici nəticələrdən biri böcəklərin və qurdların sayının azalması ilə üst-üstə düşən həşəratların istehlak etdiyi canlı yarpaqların həcminin azalmasıdır.

Tədqiqat, həmçinin Amerika, Asiya və Afrikadakı tropik meşələrdə böcəklər tərəfindən yarpaqların parçalanması və istehlakını modelləşdirib. Yarpaqların parçalanmasının azalması tropiklərdə üzvi maddələrin əsas parçalayıcı amili olan termitlərin azalması ilə birbaşa bağlıdır. Bu dəyişikliklər qida zəncirlərini poza və bir çox digər orqanizmlərə təsir göstərə bilər.

Alimlər vurğulayırlar ki, mövcud məlumatlar tropik həşəratların müxtəlifliyinin yalnız kiçik bir hissəsini əhatə edir, onların çoxu hələ də təsvir olunmayıb. Məsələn, Avstraliyadakı Kvinslendin rütubətli tropiklərində həşərat bolluğu ilə bağlı sistematik məlumat yoxdur, lakin “Daintree Rainforest” rəsədxanası kimi yerlərdə uzunmüddətli monitorinq artıq aparılır.

Tədqiqatın müəllifləri hesab edirlər ki, bütün dünyada tropiklərdə həşəratların müşahidələrinin genişləndirilməsinə ehtiyac var. Planetdə həyatın qorunub saxlanmasında onların əsas rolunu nəzərə alaraq, bu növlərin öyrənilməsi və mühafizəsi üzrə işlər təcili tədbirlər tələb edir.