Üçtərəfli əməkdaşlıq formatı və Ermənistan RAKURS

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yaxın vaxtlarda Tbilisiyə səfər edə bilər. Bu barədə Gürcüstanın xarici işlər naziri Maka Boçorişvili Ankaraya səfəri zamanı danışıb. Türkiyə Qafqaz respublikası ilə strateji tərəfdaşlığın vacibliyini vurğulayıb və həmçinin İrəvanın Tbilisidən nümunə götürə biləcəyinə işarə edib. Boçorişvili ilk rəsmi səfərini Türkiyəyə edib. Ankara və Tbilisi strateji tərəfdaşdırlar. Gürcüstanın ticarət dövriyyəsinin 13,9%-i Türkiyənin payına düşür. 2025-ci ildə onlar 3 milyard dollardan çox ticarət həyata keçiriblər. Bu, digər məsələlərlə yanaşı, Çini Avropa ilə birləşdirən Orta Dəhliz və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inkişafı ilə də asanlaşdırılmalıdır. Gürcüstan hakimiyyəti də ümid edir ki, Türkiyə NATO-ya daxil olmaq yolunda onların ölkəsini dəstəkləyəcək.

Boçorişvilinin dediyi kimi, bu gün Ankara və Tbilisi ətrafında çoxlu məsələlər var ki, onların həlli müdriklik, ehtiyatlılıq və yorulmaz zəhmət tələb edir ki, regionumuzda sülh olsun, iqtisadi inkişaf haqqında daha çox düşünə bilək. O, Gürcüstanın Türkiyə və Azərbaycan ilə üçtərəfli əməkdaşlıq formatını yüksək qiymətləndirdiyini vurğulayıb. “Onilliklər ərzində bu strateji əhəmiyyətli birlik bizə bir çox faydalı layihələri həyata keçirmək imkanı verib. “Ümid edirəm ki, gələcəkdə sizinlə bu formatda işi davam etdirmək və strateji tərəfdaşlığımızın daha da möhkəmlənməsinə birgə töhfə vermək imkanım olacaq”, - Boçorişvili bildirib. Nazir bildirib ki, Ərdoğan yaxın vaxtlarda Tbilisiyə səfər edə bilər.

Öz növbəsində Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan Tiflisin xarici siyasətini regionun digər ölkələrinə nümunə göstərib. “Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstan kifayət qədər yüksək strateji funksiyaya malik çox mühüm layihələrin hazırlanmasında çoxdan iştirak ediblər. Nazir artıq qeyd edib ki, bu layihələrin hazırlanmasında hər üç ölkənin iştirakı həlledici əhəmiyyətə malikdir və bütün bunlar, əlbəttə ki, son nəticədə regionda sülhün bərqərar olmasına imkan verəcək. Xüsusilə Xəzər dənizinin həm Avropa, həm də qlobal bazarların inkişafında imkanları. Və təbii ki, Qara dəniz regionu və onun potensialı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar yüksək səviyyəli layihələr olmaya bilər, lakin onların regional nöqteyi-nəzərdən inkişaf etdirilməsi çox vacibdir. Bizim artıq üç ölkə - Türkiyə, Gürcüstan və Azərbaycanla nümunəvi əlaqələrimiz var və bu, regionun digər ölkələri üçün nümunəvi model sayıla bilər”, - deyə Türkiyə XİN rəhbəri bildirib.

Aydındır ki, H.Fidan başqa dövlətlər dedikdə Ermənistanı nəzərdə tutub. 2023-cü ildən İrəvan Cənubi Qafqazda özünün “Sülhün kəsişməsi” layihəsini irəli sürür və bu layihənin həyata keçirilməsində digərləri ilə yanaşı Türkiyəni də cəlb etmək istəyir. Ankara regional layihələrin əlehinə olmasa da bu təşəbbüs barədə dəqiq fikir söyləməyib. İki ölkə arasında birbaşa əlaqə üçün Ermənistan hakimiyyəti ilə danışıqlar aparır. Hər iki ölkənin nümayəndələri sonuncu dəfə fevralın 20-də Vyanada ATƏT Parlament Assambleyasının qış sessiyası çərçivəsində görüşüblər. “Görüşdə iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması ilə bağlı məsələlər müzakirə olunub. Ermənistan parlamentindəki “Mülki müqavilə” fraksiyasının katibi Artur Hovhannisyan, “Regionda yolların və digər infrastrukturların tez bir zamanda açılmasının və iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsinin vacibliyi hər iki tərəfdən qeyd edilib” deyib.

Bununla belə, irəliləyişdən danışmaq hələ tezdir. Birincisi, Ankara İrəvanın Bakı ilə sülh müqaviləsi imzalamasını istəyirlər. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın sözlərinə görə, sənəd layihəsindəki 17 bənddən ikisi razılaşdırılmalıdır. Bundan başqa, azərbaycanlılar Ermənistanın Dağlıq Qarabağın müstəqilliyi ilə bağlı tələblər irəli sürməsinin nəzəri imkanlarını belə istisna edən yeni Konstitusiyanın qəbulunu gözləyirlər.

Qafqaz İnstitutunun elmi işçisi Qrant Mikaelyan deyib ki, Gürcüstanla Türkiyə arasında münasibətlər hər gün daha geniş xarakter alır, lakin Ermənistan nə qədər çalışsa da, o səviyyəyə belə çata bilməyəcək. “Ankara ilə yaxınlaşma siyasətinin bir hissəsi olaraq Tiflis nəinki pul, həm də problemlər olsa da, kifayət qədər çox qazanıb. Məsələn, Acarıstanda müsəlmanların sayı getdikcə çoxalır. Mixail Saakaşvilinin öz etirafı ilə desək, bağlanan azad ticarət sazişi böyük səhv imiş. Digər tərəfdən, əhəmiyyətli türk sərmayələri bu mənfi cəhətləri üstələyir”, - deyə Mikaelyan bildirib.

Ekspertin fikrincə, Ermənistanın ilkin mövqeləri Gürcüstandan qat-qat pisdir. “Əvvəla, Ermənistan Türkiyə ilə de-fakto qeyri-dost vəziyyətindədir. Bunu sərhədin bağlanması və embarqo da göstərir. Üstəlik Türkiyə Azərbaycanın yanındadır və bütün siyasəti Ermənistana qarşıdır, çünki məqsədi Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Orta Asiya ölkələrinə yol açmaqdır. Bəziləri hesab edir ki, Ankarada hakimiyyət dəyişikliyi onun xarici siyasətində dəyişikliyə səbəb ola bilər, lakin bu, Ərdoğandan əvvəl də belə idi”, - deyə Mikaelyan yekunlaşdırıb.

Qeyd edək ki, Ankara ilə münasibətlərin qurulması üçün təkcə Bakı ilə sülh kifayət etməyəcək. Sülh müqaviləsi yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsindən və Zəngəzur dəhlizinin açılmasından sonra olacaq. Həmçinin Ermənistan Fransa və Hindistanla müdafiə sahəsində əməkdaşlığı kəsməli, sonra isə tərksilah olmalıdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan və Türkiyənin Ermənistanı strateji düşmən kimi görməyi dayandırması üçün Paşinyan hakimiyyətinin bütün güzəştləri birtərəfli olmalıdır. Çünki, məğlub tərəfdir, işğalçıdır, 30 il Azərbaycan torpaqlarını istismar edib, yeraltı və yerüstü sərvətlərini talayıb, azərbaycanlılara maddi və mənəvi ziyan vurub.

Ermənilər düşünürlər ki, Türkiyə və Azərbaycanın haqlı şərtlərini yerinə yetirsələr sonda öz milli kimliklərindən əl çəkməli olacaqlar. Bu proses Türkiyənin qondarma “erməni soyqırımı”nı tanımaqdan imtina etdikcə daha da dərinləşəcək. Azərbaycanla sülh müqaviləsi və Türkiyə ilə sərhədlərin açılmasından sonar baş verənlər isə erməniləri daha çox narahat edir. Daha doğrusu ermənilər bu qarabasma ilə yaşayırlar ki, guya 85 milyonluq Türkiyə və 11 milyonluq Azərbaycan arasında sıxışmış vəziyyətdə qalan ermənilər assimlyasiyaya məruz qalacaqlar. Sülh müqaviləsinin uzanması bununla bağlı ola bilər.

Ermənilər Gürcüstanda da oxşar vəziyyətin olduğunu düşünürlər, xüsusən də Acarıstanda türk dilinin artıq kifayət qədər geniş yayılması onları təşvişə salıb. Gələcəkdə Türkiyə və Azərbaycanın regionda təsirinin daha da artmasından qorxan ermənilər təxribatçı hərəkətlərini Gürcüstanda da davam etdirmək istəyirlər. “Gürcü arzusu” mühafizəkar, milli yönümlü siyasət yeridir ki, bu da onun mövqeyini daha da sabitləşdirir. Öz növbəsində, Paşinyanın Cənubi Qafqaz şəraitində “açıq və demokratik dünyaya doğru kursu” Ermənistanı tələyə sala bilər.

V.VƏLİYEV