Xərçəng əsrimizin bəlası: risklər və qorunma yolları MÜSAHİBƏ

Onkoloq Pərvanə Rüstəmovanın SİA-ya müsahibəsini təqdim edirik:

- Genetik meyil xərçəng riskini nə qədər artırır?

- Bütün xərçənglərin təxminən 5–10%-i irsi genetik mutasiyalarla əlaqəlidir. Məsələn, BRCA1 mutasiyası olan qadınlarda süd vəzi xərçəngi riski 65–80%-ə qədər yüksələ bilər. Ancaq genetik meyil xəstəliyin mütləq yaranacağı anlamına gəlmir. Sağlam həyat tərzi və mütəmadi yoxlanışlar riski azalda bilər.

- Telefon, Wi-Fi, mikrodalğalı soba kimi texnologiyaların rolu varmı?

- Hazırkı elmi sübutlar mobil telefon, Wi-Fi və mikrodalğalı sobanın xərçəng riskini artırdığını təsdiqləmir. Bu cihazlar ionlaşdırıcı olmayan şüalanma yayır və DNT-yə birbaşa zərər vermir. Mikrodalğalı sobanı zədəsiz vəziyyətdə istifadə etmək təhlükəsiz hesab olunur.

- Stres və psixoloji gərginlik xərçəngin yaranmasına səbəb ola bilərmi?

- Stres birbaşa xərçəng yaratmasa da, immun sistemini zəiflədərək və xroniki iltihabı artıraraq dolayı yolla riski yüksəldə bilər. Bundan əlavə, siqaret, spirt və qeyri-sağlam qidalanma kimi vərdişlərə meyili artırır.

- Siqaret və spirtli içkilərdən tam imtina riskləri nə qədər azaldır?

- Siqaret bütün xərçəng ölümlərinin təxminən 22%-nə səbəb olur. Tam imtina 10–15 il ərzində ağciyər xərçəngi riskini siqaret çəkməyən səviyyəsinə qədər azalda bilər. Spirt süd vəzi, qaraciyər, yoğun bağırsaq və baş-boyun xərçənglərinin riskini artırır. Tam imtina bu riskləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

- Hansı yaş dövründən başlayaraq mütəmadi yoxlanışlar vacibdir?

* Süd vəzi (mammoqrafiya): 40 yaşdan başlayaraq 1–2 ildən bir

* Yoğun bağırsaq (kolonoskopiya/FIT testi): 45 yaşdan başlayaraq (kolonoskopiya 10 ildən bir)

* Serviks (PAP smear/HPV testi): 21 yaşdan başlayaraq hər 3–5 ildən bir

* Prostat (PSA): 50 yaşdan, risk yüksəkdirsə, 45 yaşdan

* Dəri müayinəsi: hər yaşda, ildə 1 dəfə

* Ailəvi yüksək risk (BRCA, Lynch və s.): daha erkən, fərdi protokola görə.