Xüsusi xatirələrin yenidən aktivləşdirilməsi əlaqəli hadisələri gücləndirə bilər ARAŞDIRMA

Bakı, 26 may, AZƏRTAC

“Biologia Molecular y Neurociencias” (IFIByNE)-CONICET və Buenos-Ayres Universitetinin alimləri tərəfindən aparılan yeni tədqiqat yaddaş proseslərinə dair mühüm nəticələr ortaya qoyub.

AZƏRTAC “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, tədqiqata görə, əvvəlcədən konsolidasiya olunmuş (bərkimiş) epizodik xatirələrin yenidən aktivləşdirilməsi təkcə həmin xatirələrin deyil, həm də onlarla kontekstdə əlaqəli olan digər xatirələrin yadda saxlanmasını dolayı yolla gücləndirə bilər. Epizodik yaddaş, yəni şəxsi təcrübə və hadisələrin xatırlanması, hipokampus və medial temporal neyron şəbəkələrin fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Bu yaddaş növünün assosiativ təbiəti, yəni bir xatirənin digər əlaqəli xatirələri də oyatması, elmi ədəbiyyatda geniş şəkildə sənədləşdirilib.

Xuan Kruz Beron, Luz Bavassi və həmkarları tərəfindən “Journal of Applied Research in Memory and Cognition” jurnalında dərc olunmuş araşdırma yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsinin dolayı təsirlərini daha dərindən araşdırmağı hədəfləyib. Alimlər belə fərziyyə irəli sürüblər ki, bir hədəf xatirənin (məsələn, üz–ad cütləri) yenidən aktivləşdirilməsi, həmin xatirənin öyrənildiyi kontekstdə əldə olunmuş digər – periferik xatirələrin (məsələn, gündəlik əşyalar) də saxlanmasını artıra bilər. Bu hipotezi yoxlamaq üçün 238 yetkin iştirakçının qatıldığı dörd eksperiment həyata keçirilib. Birinci mərhələdə iştirakçılar üz–ad cütlərini və gündəlik əşyalarla əlaqəli məlumatları öyrəndilər. İkinci mərhələdə isə iştirakçılardan bəziləri bir gün əvvəl öyrəndikləri məlumatların yenidən aktivləşdirilməsinə yönəlik tapşırıq yerinə yetirdilər, digərləri isə nəzarət qrupunda iştirak etdilər. Üçüncü gün nəticələri göstərdi ki, yenidən aktivləşdirmə tapşırığını yerinə yetirən iştirakçılar həm hədəf, həm də periferik yaddaş elementlərini nəzarət qrupuna nisbətən daha yaxşı xatırlayırdılar. Dördüncü gün isə müəyyənləşib ki, bu gücləndirici təsir yalnız hədəf və periferik məlumatların eyni kontekstdə öyrənildiyi hallarda müşahidə olunur.

Tədqiqatçılar nəticələri belə yekunlaşdırıblar: “Yenidən aktivləşdirmə eyni məkan-zaman kontekstində əldə edilmiş məlumatlara tətbiq edildikdə, yaddaşın həm birbaşa, həm də dolayı yollarla gücləndirilməsi mümkündür. Lakin fərqli kontekstlərdə bu effekt müşahidə olunmur”.

Bu nəticələr insan yaddaşı ilə bağlı fundamental anlayışlara mühüm töhfə verir və gələcəkdə yaddaşın selektiv gücləndirilməsi üzrə yeni tədqiqatlara yol aça bilər. Alimlər hesab edirlər ki, bu mexanizmlərin dərindən öyrənilməsi yaddaş pozuntularının müalicəsi və yaddaşın optimallaşdırılması sahələrində praktik tətbiqlərə yol aça bilər.