XXI əsr polifoniya dövrüdür notlar Bakıda və Pekində yazılır, Ankarada və Braziliyada səsləndirilir, Doha və Əddis Əbəbədə tamamlanır RƏY

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına yüksək səviyyəli dövlət səfəri dünyanın diqqət mərkəzindədir. Prezident İlham Əliyevin Çin səfəri təkcə Azərbaycanın və Çinin maraqları baxımından əhəmiyyət kəsb etmir. Dünyanın güc mərkzələrindən biri olan Çin Azərbaycanla əlaqələrə nə qədər önəm verdiyini və xüsusi diqqətlə yanaşdığını Prezident İlham Əliyevin təmtəraqlı qarşılanma mərasimi ilə bir daha sübut etdi. Azərbaycan Prezidentinə dünyada olan hörmət, dövlət başçımızın beynəlxalq arenada fəaliyyəti, ölkəmizin dünyada yerinin və nüfuzunun yüksəldilməsi Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi uğurlu dövlət siyasətinin mühüm göstəricisidir. Ölkə başçısının Çin səfəri Azərbaycanın Orta Dəhlizin vacib ünvanı olmasını bir daha sübuta yetirdi.

Mövzu ilə bağlı Pravda.az-a açıqlama verən Azərbaycan-Çin parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupun üzvü Hicran Hüseynova bildirib ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Çinə səfəri beynəlxalq münasibətlər sistemində baş verən mühüm dəyişiklikləri əks etdirən ciddi və əsaslı hadisədir.

Deputat deyib ki, hazırkı geosiyasi proseslər fonunda Bakı və Pekin bərabərliyə əsaslanan, çoxşaxəli və strateji davamlılıq üçün nəzərdə tutulmuş yeni tərəfdaşlıq formulunu yaradır: “Bu səfər tarixi dönüş nöqtəsidir. Dövlətimizin başçısının Çinə səfəri zamanı Azərbaycan ilə Çin arasında münasibətləri yeni səviyyəyə qaldıran Birgə Bəyanat qəbul edildi. Səmimiyyət və dostluq şəraitində keçən danışıqlar, görüşlər zamanı  Prezident İlham Əliyev və Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin iki ölkə arasında 33 illik diplomatik münasibətlər, əldə olunan nailiyyətlər yüksək qiymətləndirildi.  Liderlər qarşılıqlı etimada, strateji baxışa və ortaq maraqlara əsaslanan münasibətləri dərinləşdirmək barədə razılığa gəldilər.  Bəyanatda tərəflərin bir-birinin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və milli təhlükəsizliyini qarşılıqlı dəstəklədiyi vurğulanır. Azərbaycan “vahid Çin” prinsipini dəstəkləyir, Tayvan Çin ərazisinin ayrılmaz hissəsidir. Eyni zamanda Çin Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəmini və regional sabitlik sahəsində təşəbbüsləri dəstəklədiyini bildirdi.  Tərəflər siyasi partiyalar, parlamentlər, Xarici İşlər Nazirliyi və hökumətlərarası strukturlar səviyyəsində əlaqələrin genişləndirilməsi barədə razılığa gəliblər. “Kəmər və Yol” təşəbbüsü Azərbaycanın milli inkişaf planlarına uyğunlaşdırılacaq və regional və beynəlxalq səviyyədə inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi üçün əməkdaşlıq genişləndiriləcək. Ticarət, investisiya, yaşıl enerji və rəqəmsal iqtisadiyyat sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsi üçün xüsusi işçi qrupu yaradılacaq. Sənəddə nəqliyyat və logistika əməkdaşlığına xüsusi diqqət yetirilir. Transxəzər marşrutları üzrə Çin-Avropa-Çin multimodal daşımaları genişləndirmək üçün Azərbaycan və digər tərəfdaşlarla əməkdaşlığın gücləndirilməsi planlaşdırılır. İki ölkə arasında azad ticarət sazişi üzrə danışıqlara başlamaq üçün razılıq əldə olundu. Elm, təhsil, mədəniyyət və turizm sahələrində də əməkdaşlıq dərinləşəcək. Tələbə mübadiləsi, Konfutsi İnstitutunun inkişafı, birgə tədqiqatların aparılması və mədəni tədbirlərin təşkili istiqamətində əməli addımlar atılacaq. Qarşılıqlı vizadan imtina haqqında saziş imzalandı. Enerji sektorunda, xüsusilə də bərpa olunan enerji və təmiz texnologiyalar sahəsində tərəfdaşlıq genişləndiriləcək. Sənaye sahəsində neft-kimya, əczaçılıq, metallurgiya və maşınqayırma sahələrində əməkdaşlıq təşviq ediləcək.

Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə Çinin irəli sürdüyü qlobal inkişaf və təhlükəsizlik təşəbbüslərini dəstəkləyir və bu təşəbbüslər çərçivəsində sıx əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirir. Azərbaycanı COP29 konfransına ev sahibliyi etməsi münasibətilə təbrik edən Çin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə birgə səylərin vacibliyini vurğulayır”.

H.Hüseynova bildirib ki, Azərbaycan heç bir kənar müdaxilə olmadan münaqişələri həll etməyə, infrastruktur qurmağa və regional sabitliyi təmin etməyə nail olur: “Bu isə ölkəmizi Çin üçün təkcə enerji və ya logistika məkanında deyil, həm də böyük geostrateji oyunda bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi maraqlı etdi. Pekinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü indi təkcə Çin tipli qloballaşmanın metaforası kimi deyil, Avrasiya inteqrasiyası üçün intellektual platforma kimi yenidən nəzərdən keçirilir. Bu kontekstdə Xəzər dənizi, Cənubi Qafqaz və Türkiyədən keçən Orta Dəhliz xüsusi strateji əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan bu marşrutda təkcə tranzit rolunu oynamır, o, marşrutun həmmüəllifidir: o, limanlara, dəmir yollarına, logistika və təhlükəsizliyə sərmayə qoyur. Onilliklərin sonunda, qlobal nizamın sürətlə məhv edildiyi bir dövrdə Azərbaycan geoiqtisadi sistemin kalibrləmə nöqtəsinə, Bakı isə transregional inteqrasiyanın operatoruna çevrilir. Si Cinpin Prezident İlham Əliyevi Çin xalqının böyük dostu adlandırıb. Bu, sadəcə diplomatik jest deyil, aydın siyasi mesajdır. Pekin yaxşı başa düşür ki, Azərbaycan Avrasiya nəqliyyat və enerji dəhlizlərində əsas aktordur və onun rəhbərliyi sabit, praqmatik və Çin təşəbbüsləri ilə sistemli inteqrasiyaya açıqdır. Səfərin yekununda strateji tərəfdaşlıq mərhələsindən hərtərəfli tərəfdaşlığa keçidi rəsmiləşdirən yeni sənəd imzalanıb. Bu keyfiyyət dəyişikliyidir. Çin bu səviyyəni yalnız qarşılıqlı inamı, beynəlxalq subyektivliyi və real geoiqtisadi aktivləri olan ölkələrə təklif edir. Azərbaycan üçün bu, təkcə enerji ixracatçısı və ya tranzit ölkə kimi deyil, həm də beynəlxalq sabitliyə real töhfə verməyə qadir olan suveren oyunçu kimi tanınmaq deməkdir. Bərpa olunan enerji mənbələri ilə ayrıca bir xətt birləşdirilir. Son üç ildə Azərbaycan yaşıl transformasiyaya eksponensial maraq göstərib. COP29-a hazırlaşarkən Bakı artıq qlobal iqlim gündəmində fəal oyunçu kimi özünü təsdiqləyib. Haqqında danışdığımız kontekstdə günəş və külək enerjisi sahəsində mütləq lider olan Çin təkcə texnologiya deyil, həm də investisiya, kadr hazırlığı və kredit xətləri təklif edir. Prezident İlham Əliyevin səfəri nəticəsində Qarabağda, Abşeronda və Naxçıvanda günəş elektrik stansiyalarının tikintisi ilə bağlı layihələr daha da gücləndirilib. Çinin dəstəyi Azərbaycanın Şərqlə Qərb arasında yaşıl enerji mərkəzinə çevrilməsini sürətləndirir. Əhəmiyyətli məqam ondan ibarətdir ki, bu texnologiya transferi prosesi tərəfdaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Layihələrin yerli iqtisadiyyata inteqrasiyası və milli kadrların hazırlanması tərəflərin yetkin yanaşmasını nümayiş etdirir. Görüşlərdə humanitar məsələlər də qaldırılıb. Heydər Əliyev Fondunun mədəni təşəbbüslərin və sivilizasiyalararası dialoqun təşviqi sahəsində fəaliyyəti xüsusi qeyd olunub. Çin Azərbaycana təkcə enerji və tranzit qovşağı kimi deyil, həm də oxşar prinsip və dəyərlərə əsaslanan müttəfiq kimi baxır: daxili işlərə qarışmamaq, suverenliyə hörmət və inkişaf modellərinin plüralizmi. Azərbaycan da öz növbəsində Pekinin qlobal təşəbbüslərini - bəşəriyyətin ümumi taleyi, təhlükəsizliyi və inkişafı konsepsiyasını dəstəkləyib. Bu isə iki dövlətin dünyagörüşü səviyyəsində strateji yaxınlığının təsdiqidir. Azərbaycanın yeni diplomatiyası qlobal ədalət ideyası ilə formalaşır. Prezident İlham Əliyev ardıcıl olaraq Qlobal Cənubun maraqlarını müdafiə edir və neokolonial diktələrə, ikili standartlara və psevdoinhisarlara qarşı çıxır. Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi dövründə təkcə prosesləri idarə etməyib, konkret mexanizmlər irəli sürüb: iqlimin maliyyələşdirilməsi, inkişaf etməmiş ölkələrə dəstək, rəqəmsal bərabərlik. Bu təşəbbüslər, özü də uzun illər Qərbin təkəbbür hədəfinə çevrilmiş və indi güc mərkəzinə çevrilmiş bir dövlət olan Çin tərəfindən müsbət qarşılandı. Bakı danışıqlar platformasına çevrilir və təkcə regional aktyor deyil, həm də qlobal sabitliyin arxitekturasında söz sahibidir. Pekin və Bakı ideoloji baxımdan eyni mövqedə olmasalar da, onların ortaq rəqibi var. Bu, bir vaxtlar dünyanı iki yerə bölən, birinə hökmranlıq, digərinə isə itaət etmək hüququ verən köhnə dünya nizamıdır. Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri təkcə ikitərəfli diplomatiya aktı deyil. Bu, suverenlik iradəsini nümayiş etdirən ölkələrin obyekt deyil, subyekt kimi çıxış etdiyi yeni geosiyasi arxitekturanın qurulması istiqamətində strateji addımdır. Azərbaycan bu yeni reallığın sadəcə iştirakçısı deyil, onu formalaşdıran aktyora çevrilir. Dünya dəyişir. Dəyişikliklər iqtisadi, mədəni və enerji təbəqələrindəki tektonik yerdəyişmələr nəticəsində baş verir. Bu yeni şəraitdə köhnə aksiomalar artıq tətbiq edilmir. XXI əsr sadəcə yeni dövlətlər dövrü deyil, yeni mənalar dövrüdür. Neft hələ də vacibdir, lakin o, dominant rolunu itirir. Logistika siyasətə çevrilir. Diplomatiya artıq ziyafətlər deyil, günəş elektrik stansiyaları, dəmir yolu dəhlizləri və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün ortaq məqsədlərdən ibarətdir. Bunun fonunda Azərbaycan artıq körpü rolunu oynamır. Bu, Avrasiya marşrutlarının kəsişdiyi, enerjinin yeni formalar aldığı və coğrafiyanın strategiyaya çevrildiyi mərkəzdir. Bakı artıq qarşılıqlı iştirak əsasında qurulmuş yeni regional təsir modelinin mərkəzidir. Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri protokol xarakterli tədbir deyil. Bu, Azərbaycan və Çinin təkcə tərəfdaşlıq deyil, həm də sivilizasiyalar ittifaqı - hərbi bloklar deyil, enerji savadlılığı, infrastruktur kəşfiyyatı və strateji dayanıqlılıq qurduğu daha geniş bir fəsilə girişdir. Bu, sadəcə iki prezident arasında dialoq deyil, iki inkişaf strategiyası, iki davamlılıq modeli, iki sivilizasiya arasında dialoqdur. Əgər 20-ci əsr Qərb dirijorunun yazdığı geosiyasi simfoniya dövrü idisə, XXI əsr polifoniya dövrüdür - notlar Bakıda və Pekində yazılır, Ankarada və Braziliyada səsləndirilir, Doha və Əddis-Əbəbədə tamamlanır. Bu yeni partituranın orkestrində Azərbaycan ikinci skripka deyil. O, melodiyanın bir hissəsinə dirijorluq edir. Qlobal qayda və rolların yenidən bölüşdürüldüyü indiki şəraitdə bu görüş Azərbaycanın artıq xarici ssenarilərin kölgəsindən çıxması, öz gələcəyini müəyyən edən güclü və suveren dövlətlər sırasında yerini tutması mesajı idi».

Azərbaycan-Çin parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupun üzvü Elşad Musayev isə deyib ki, Çin dünyanın iki super gücündən biridir:

“ABŞ-dən sonra güc mərkəzi Çindir. Çinin kifayət qədər təsir imkanları var. Dünyanın əksər ölkələrində Çin malları satılır, Çinlə iqtisadi əlaqələr dünyanın hər yerini əhatə edib. Azərbaycanla Çin arasında çoxtərəfli əlaqələrin gücləndirilməsi, kibertəhlükəsizlik məsələləri, mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizə, separatizm, iqtisadi, strateji tərəfdaşlıq və digər məsələlər bağlı razılığa gəlinib. Bütün bunlar böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əvvəl Çin və Azərbaycan arasında Astanada imzalanmış Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı keçirilən zaman bəyənnamənin mühüm önəmi var. İndiki halda Çinlə sıx əməkdaşlıq Azərbaycanın birbaşa mənafeyinə uyğundur. Azərbaycan dövləti çoxvektorlu siyasət həyata keçirir. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrlə iqtisadi, strateji əməkdaşlığımız var. Çinlə ticarət dövriyyəmiz 2024-cü ildə 2023-cü ilə nisbətən 20% artıb. 3,74 milyard dollar təşkil edir. Bundan sonra da Çinlə iqtisadi əlaqələrimizin genişlənəcəyi gözlənilir. Azərbaycan da Orta Dəhlizin açılmasına yardım edə biləcək. Böyük limanlar tikilib və Çin yüklərinin saxlanılması və göndərilməsi üçün Azərbaycanda böyük şərait var. Təkcə Çindən deyil, Orta Asiya, türk dövlətlərindən məhsullar gəlir. Bu məhsulların Avropa və digər ölkələrə çıxarılmasında Azərbaycan tranzit rolunu oynayır. Birmənalı olaraq Azərbaycan Prezidentinin Çinə səfrini yüksək qiymətləndirmək lazımdır. Çin kimi vacib ölkə ilə əlaqələrin gücləndirilməsi Azərbaycanın inkişafına birbaşa töhfə verəcək”.

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi” mövzusu üzrə dərc olunub.

Aytəkin Qardaşova