Yarım milyon amerikalının həlak olduğu 4 İLLİK MÜHARİBƏ

Amerika Birləşmiş Ştatları 1776-cı ildə yaranandan bəri, demək olar ki, birlikdə mövcud olan iki sosial-iqtisadi sistem arasında münaqişə gedirdi.

Lent.az xəbr verir ki, bunlar: köləlikdən azad və mərkəzləşmə ideyasına yaxın olan sənayeləşmiş Şimal və daha çox federallaşmaya qarşı çıxan köləliyi əsas iqtisadi inkişaf lokomotivi sayan aqrar cənub ştatları idi. Bu münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək mümkün olmadı, şimallılar və cənublular vətəndaş müharibəsinə yaxınlaşdılar.

Uzun müddət iki dəfə açıq hərbi qarşıdurmadan yayına bilirdi. Amma köləlik məsələsi və abolisionizm, cənub ştatlarının geniş muxtariyyət istəyi, hansı iqtisadi sistemin daha perspektivli olması ilə bağlı mübahisələr, eləcə də cənublulara rəğbət bəsləyən prezident Byukananın laqeydliyi və şimal ştatlarını təmsil edən Abraham Linkolnun prezident seçkilərində qələbəsi Konqresdə görünməmiş addımların atılmasını şərtləndirdi: 1861-ci il 4 fevralda cənub ştatlarını təmsil edən Amerika Konfederativ Dövlətlərinin Müvəqqəti Konqresi açıldı, burada 6 ştat yeni bir dövlətin - Amerika Konfederativ Dövlətlərinin yarandığını elan etdi və rəsmi Vaşinqtondan ayrıldıqlarını bildirdi. Bunlar Cənubi Karolina, Missisipi, Florida, Alabama, Corciya və Luiziana ştatları idi. Mart ayında Konqres əvvəllər mövcud olan Müvəqqəti Konstitusiyanı əvəz edən yeni Konstitusiya qəbul etdi (yeri gəlmişkən, o, ştatların ABŞ-nin tərkibindən çıxmasını qadağan etmirdi).

Sonradan Konfederasiyada iştirak edən ştatların sayı 11-ə çatdı (rəsmi olaraq ştatların sayı 13 idi, lakin Missuri və Kentukki ştatlarında həm Şimal, həm də Cənub tərəfdarları çox idi, buna görə də bu ştatların ərazisi mübahisəli idi və federal qoşunların nəzarəti altında idi), lakin Amerikanın bütün quldarlıq əyalətləri bu hərəkata qoşulmadı. Bunlar Delaver və Merilend ştatları  idi. Yeni yaranan ölkənin hakimiyyət orqanları vergi yığımı və xarici siyasət də daxil olmaqla, bütün funksiyaları öz nəzarətinə götürdüklərini açıqladılar, bununla əlaqədar Abraham Linkoln Konqresdə ilk çıxışında üsyançılarının liderlərini danışıqlara çağırdı, lakin lazım olmadıqca onlara qarşı güc tətbiq etməyəcəyinə söz verdi. Münaqişə 1861-ci ilin aprelində konfederatlar tərəfindən Samter qalasının tutulması ilə başladı: müharibə 4 il davam edəcək və ABŞ tarixində ən qanlı hərbi münaqişə olacaqdı.
Yeni yaranan ölkənin ən böyük şəhəri və limanı Yeni Orlean olsa da, üsyançı dövlətin paytaxtı Montqomeri şəhəri idi. 1861-ci ilin noyabrında, rəqabətsiz seçkidə təcrübəli idarəçi Cefferson Devis Amerika Konfederativ Dövlətlərinin Prezidenti seçildi (səslərin 97%-i). Cənub ştatlarının ordusu həm təlim keçməmiş əsgərlərdən, həm də şimallıların uzun müddət müqavimət göstərməkdə son dərəcə çətilik çəkdiyi təcrübəli və bacarıqlı əsgər və zabitlərdən ibarət idi.

Amma cənublular üçün, iqtisadiyyat və siyasi tanınma baxımından vəziyyət olduqca həssas idi. Belə ki, çox qısa bir zamanda şimallılar bütün dəniz ticarətini dondurdular, ixracı dayandırdılar (pambıq, düyü, tütün, şəkər qamışı və taxıl; onlarla ticarət əvvəlcə Cənub Konfederasiyasının 70% qazancını formalaşdırırdı) və cənuba iqtisadi və siyasi təzyiqə başladılar. Digər yandan, dünyanın heç bir ölkəsi Konfederasiyanın legitimliyini tanımadı. Hərbi uğursuzluqlar (xüsusilə Yeni Orlean şəhərinin itirilməsi) və acı müharibənin uzun sürməsi cənubluların nəqliyyat sisteminin məhv edilməsi, onların iqtisadi potensialının sarsıdılması və Konfederasiyaların son dərəcə məhdud resurslarla vuruşmağa məcbur olması demək idi: bir çox əsgərin ayaqqabısı yox idi, əhali aclıq çəkirdi və metal çatışmazlığı səbəbindən tədavülə sikkələr buraxılmırdı.

Nəhayət, 1865-ci ildə Cənub Şimal qarşısında uğursuzluğunu qəbul etdi və Konfederasiyanın baş komandanı general Linin qarşı tərəfə ordusu ilə təslim olması ilə Konfederativ Ştatlar faktiki olaraq mövcudluğunu dayandırdı. Onları təşkil edən ştatlar Amerikaq Birləşmiş Ştatlar ordusu tərəfindən tutuldu və həmin ərazilərin yenidən ABŞ-ın tərkibinə inteqrasiya olmasını təmin edən yenidənqurma prosesi başladıldı.

Şimal və Cənub arasında müharibə zamanı ABŞ-da yarım milyondan çox insan həlak olub və həmin müharibə hərbi münaqişələr tarixində ölkə üçün ən hələ də ən qanlı müharibə hesab olunur.