Yaxın Şərqdə fırtına “Müharibə qlobal xarakter ala bilər”

İqor Semivolos: “İran və Azərbaycan əhalisinin qohumluğu daxili sabitliyin pozulması halında nəzərə alınmalıdır”

Ukraynalı politoloq, AMES - Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin eksperti İqor Semivolos AYNA.AZ-a müsahibəsində Yaxın Şərqdə baş verən son hadisələri, İsrail – İran savaşını dəyərləndirib. Beləliklə:

- İranla İsrail arasında son eskalasiyanı necə qiymətləndirirsiniz?

- Mən bu hadisələri ABŞ-ın İsrail tərəfində tam şəkildə müharibəyə girəcəyi təqdirdə, regional xarakter alması təhlükəsi ilə iki ölkə arasında genişmiqyaslı müharibə kimi qiymətləndirirəm. Əgər əvvəllər tərəflərin sadəcə olaraq qısamüddətli raket zərbələri mübadiləsini müşahidə etmişdiksə, indi ən azı 5-6 gündür müxtəlif silahlardan istifadə etməklə davamlı zərbələr mübadiləsi aparılır, üstəlik İran ərazisində İsrailin təxribat bölmələrinin tətbiqi ehtimal edilir. Yəni bu, artıq tammiqyaslı müharibədir. Burada əsas məsələ həm də ABŞ-ın bu müharibəyə daxil olmasıdır. Beləliklə, müharibə qlobal xarakter ala bilər ki, bu da müsəlman ölkələrində reaksiyaya səbəb ola bilər.

- Bu eskalasiyanın növbəti raundunun müddəti ilə bağlı proqnozlarınız necədir?

- Hər hansı bir proqnoz vermək çətin bir işdir, xüsusən də söhbət müharibədən gedirsə. Onun gedişinə və inkişafına bir çox dəyişənlər təsir edir ki, onlardan bəziləri hazırda az-çox məlumdur (tərəflərin potensialı), bəziləri isə gizlidir və ya formalaşma mərhələsindədir (ittifaqlar). Mən yalnız məlum maksimumu xatırlaya bilərəm: müharibələr istədikləri zaman başlayır, istədikləri zaman isə bitir.

İsrail 14 gün ərzində İranın hərbi infrastrukturunu məhv etmək niyyətindədir. Hesab edirəm ki, İran indiki hadisələrə hazırlaşırdı. Onların səhv hesablanması Tehranın nüvə sazişi üzrə ABŞ-la danışıqlar başa çatdıqdan sonra zərbələrin endirilməsini gözləməsi ilə bağlı olub. İranın danışıqların onun toxunulmazlığının təminatı olduğunu düşünməsi böyük səhv idi.

Tamamilə aydındır ki, İsrailin imkanları İranın nüvə proqramını tamamilə məhv etməyə imkan vermir və onun hərbi potensialını məhdudlaşdırır. İran zərbə endirməyə davam edəcək, bəlkə də, eskalasiyanın əvvəlindəki kimi təsirli və effektli deyil. Buna baxmayaraq, bütün bunlar İsrailin iqtisadiyyatına və daxili siyasi vəziyyətinə təsir göstərir.

- Sizcə, İsraillə münaqişənin kəskinləşməsi İranda daxili vəziyyəti sabitləşdirə bilər, yoxsa əksinə, cəmiyyəti konsolidasiya edə bilər?

- İran daxilində müşahidə etdiyimiz proseslər çoxistiqamətlidir. Hakimiyyət orqanlarının səmərəsizliyi ilə bağlı tənqidlər artır, daxili və xarici müxalifət fəallaşıb, liderliyə (şahın oğlu Rza Pəhləvi) iddialar var, lakin eyni zamanda, təcavüz şəraitində onların çağırışları çaşqınlıq, qorxu və rüsvayçılıq vəziyyətində olan İran cəmiyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən eşidilməyə bilər.

Burada baş verənlərin obyektiv mənzərəsini vermək son dərəcə çətindir. Müxalifətin aktivləşməsini görürük, deyəsən, bütün İran əhalisi hakimiyyətə qarşıdır. Lakin bu, aldadıcı təəssüratdır. Çaşqınlıq, qorxu və panika müxalifəti birləşdirmək üçün ən yaxşı hisslər deyil. Bu təzahürlər daha çox sağ qalmaq cəhdi ilə əlaqələndirilir. İran tarixində elə olub ki, uğursuz müharibələrdən sonra hakimiyyət dəyişikliyinə qədər cəmiyyətdə ciddi dəyişikliklər baş verib. Amma hələ bu mərhələyə gəlməyib.

- İsrailin İrana hücumunun Azərbaycan üçün hansı nəticələri var?

- Bu müharibə geniş mənada regional sabitliyi təhdid edir və risklər yaradır, o cümlədən Azərbaycan üçün. Şimali İran və Azərbaycan əhalisinin qohumluğu orta müddətli perspektivdə, xüsusən də daxili sabitliyin pozulması halında mümkün mənfi nəticələrin təhlili zamanı nəzərə alınmalı olan amildir.