Zəngəzur dəhlizi: Bakının yaratdığı reallığı artıq heç kim inkar edə bilmir

Bakıda keçirilən MDB Dəmiryol Nəqliyyatı Şurasının 83-cü iclası regionun nəqliyyat arxitekturasında yeni bir strateji dönüş nöqtəsi oldu. Azərbaycan, İran və Rusiya arasında imzalanan üçtərəfli Anlaşma Memorandumu yalnız bir texniki sənəd deyil, “Şimal-Cənub” dəhlizinin qərb seqmentinin real iqtisadi gücə çevrilməsi istiqamətində fundamental addım kimi qiymətləndirilir. Bu razılaşma tarif siyasətinin uzlaşdırılmasını, vahid qiymət mexanizminin tətbiqini və blok-qatarların koordinasiyalı hərəkətini təmin etməklə marşrutun rəqabət qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.

Dəhlizin üç əsas qolu - şərq, qərb və Trans-Xəzər seqmentləri son illərdə müşahidə edilən ticarət yükünün artımı fonunda daha böyük strateji çəkilər qazanır. Şərq marşrutu üzrə illik yükdaşımaların 2 milyon tona çatması, Trans-Xəzər xəttinin aktivləşməsi və qərb seqmenti üzrə artan dinamika, region ölkələrinin bu dəhlizi uzunmüddətli iqtisadi əməkdaşlıq platforması kimi gördüyünün göstəricisidir. Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan və İran dəmiryolçularının koordinasiyalı işi nəticəsində Moskvadan Bəndər Abbasa daşımaların 27 gündən 16 günə endirilməsi isə dəhlizin praktiki səmərəsinin ən bariz nümunəsidir.

Qərb marşrutunun real potensialını müəyyən edən əsas amil Azərbaycanın inkişaf etmiş infrastrukturudur. Ölkənin şimal və cənub istiqamətlərində magistral yolların yenilənməsi, ödənişli yol sisteminin tətbiqi, 2018-ci ildən etibarən cənub istiqamətində yeni avtomobil magistrallarının istifadəyə verilməsi, habelə Ələt–Osmanlı–Astara layihəsi üzrə tikintinin davam etməsi tranzit sürətini və buraxıcılıq qabiliyyətini kəskin artıracaq. Bununla yanaşı, Astaraçay üzərində yeni dəmiryolu körpüsünün tikintisi və İran Astarasında terminalın yaradılması qərb seqmentinin texniki baxımdan tam yekunlaşmasına zəmin yaradır.

Regionun nəqliyyat xəritəsində növbəti həlledici addım Rəşt–Astara dəmiryolunun 2029-cu ilə qədər tamamlanması olacaq. Əgər bu dəmir yol xəttinin tikintisi nəzərdə tutulan qrafikdə başa çatarsa, o zaman şimaldan cənuba yüklərin fasiləsiz daşınması təmin olunacaq və dəhlizin tranzit həcmi yeni mərhələyə keçəcək. Paralel olaraq Zəngəzur dəhlizinin reallaşması Culfa üzərindən daha bir istiqamətin açılmasına imkan verəcək ki, bu da Azərbaycan ərazisindən İrana iki müstəqil çıxış xəttinin formalaşması deməkdir.

Üçtərəfli memorandumun iqtisadi nəticələri də bu baxımdan diqqət çəkir. Tariflərin unifikasiyası, prosedurların sadələşdirilməsi və blok-qatarların vahid qrafiklə hərəkəti Rusiya–Azərbaycan–İran xəttini daha proqnozlaşdırılan, stabil və sərfəli logistika platformasına çevirəcək. İran Dəmir Yollarının rəhbərliyinin qeyd etdiyi kimi, bu mexanizmlər yaxın perspektivdə dəhliz üzrə 5 milyon ton, növbəti mərhələdə isə 15 milyon ton yük daşınmasına imkan yarada bilər. Bu, təkcə Hindistan və Pakistanla əlaqələri deyil, eyni zamanda Körfəz ölkələrinin şimala və Mərkəzi Asiyaya çıxış imkanlarını da genişləndirəcək.

Zəngəzur dəhlizinin açılması isə Şimal-Cənub dəhlizinin marşrutunun şaxələnməsinə, təhlükəsizliyinin artmasına və daha çevik logistika sisteminin formalaşmasına mühüm töhfə verərcək.

Birincisi, Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsi Şimal–Cənub xəttinin qərb seqmentinə əlavə bir çıxış yaradır. Bu, Azərbaycan ərazisindən İrana iki paralel Astara və Culfa-Naxçıvan-Zəngəzur vasitəsilə birbaşa bağlantı yaradacaq.

Beləliklə, marşrut tək xəttdən asılı qalmayacaq, tranzit yük axını daha dayanıqlı və idarəolunan olacaq.

İkincisi, Zəngəzur dəhlizinin açılması tranzit vaxtının və yükün bölüşdürülməsinin optimallaşdırılması baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu isə Şimal–Cənub dəhlizinin ümumi effektivliyini artıran əsas amildir.

Üçüncüsü, Zəngəzur dəhlizi, faktiki olaraq, Cənubi Qafqazda uzun illər bağlı qalmış nəqliyyat əlaqələrini bərpa edir. Bu dəhlizin açılması Azərbaycan–Naxçıvan quru əlaqəsinin bərpası, Naxçıvanın Türkiyə və İranla inteqrasiya imkanlarının genişlənməsi, region daxilində ticarət dinamikliyinin artması kimi mühüm nəticələrə səbəb olacaq.

Dördüncüsü, Zəngəzur dəhlizi Şimal–Cənub dəhlizinin strateji çəkisinin artıracaq. Bu da öz növbəsində dəhlizi yalnız regional deyil, qlobal logistika sisteminin strateji elementi edir.

Beşincisi, Zəngəzur dəhlizi siyasi deyil, iqtisadi xarakterli layihədir və Şimal-Cənub dəhlizi ilə birlikdə regional qarşılıqlı asılılığı artırır, gərginlikləri azaldan iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirir, Azərbaycan–İran–Rusiya əməkdaşlığının daha sistemli olmasına,Cənubi Qafqazda sabitlik, etimad və tərəfdaşlıq mühitinin möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Azərbaycanın təşəbbüslərinin regionda yaratdığı yeni geosiyasi və iqtisadi reallıqlar bu prosesin mühüm siyasi komponentini təşkil edir. Prezident İlham Əliyevin tranzit siyasəti sayəsində Azərbaycan təkcə coğrafi qovşaq deyil, həm də etibarlı logistika tərəfdaşı kimi mövqeyini gücləndirir. Vaxtilə Bakı–Tbilisi–Qars layihəsinə qarşı çıxanların sonradan onun əhəmiyyətini etiraf etməsi kimi, bu gün Zəngəzur dəhlizinə maneçilik yaradan aktorlar da bu dəhlizin regional iqtisadiyyat və əməkdaşlıq üçün nə qədər önəmli olduğunu anlayırlar.

Nəticə etibarilə, “Şimal–Cənub” dəhlizinin qərb seqmentinin gücləndirilməsi Cənubi Qafqazda sülh, sabitlik və qarşılıqlı iqtisadi asılılığın artmasına xidmət edən strateji elementə çevrilir. Azərbaycan regional əməkdaşlığı genişləndirən yeni real reallıqlar yaradır və bu reallıqlar artıq beynəlxalq tərəfdaşlar tərəfindən də getdikcə daha çox qəbul olunur.

Mürtəza