ABŞ nin YUNESKO dan çıxması: Tramp administrasiyasının geosiyasi mesajı

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Birləşmiş Ştatların YUNESKO-dan çıxması ilə bağlı verdiyi qərar beynəlxalq aləmdə geniş rezonans doğurub.

Bakıvaxtı.az-ın məlunatına görə, Ağ Evin açıqlamasında bildirilib ki, bu addım YUNESKO-nun “ədəavət doğuran mədəni və sosial məqsədləri” ilə əlaqədardır və təşkilatın mövcud yanaşmaları ABŞ-ın hazırkı siyasi kursu ilə uzlaşmır.

Politoloq Züriyə Qarayeva məsələnin arxa planı, geosiyasi məqsədləri və mümkün nəticələri ilə bağlı ilə Bakıvaxtı.az-a danışıb.

Onun spzlərinə görə, bu qərar, ilk növbədə, Tramp administrasiyasının beynəlxalq təşkilatlara münasibətindəki dəyişikliklərin davamıdır. Politoloq bildirib ki, Trampın bu addımı, ABŞ-nin milli maraqlarını prioritet sayaraq, qlobal institutlarda mövcud ideoloji və mədəni yönümləri tənqid etməsi ilə bağlıdır. Onun fikrincə, YUNESKO artıq neytral bir mədəni platformadan çıxaraq, müəyyən ideoloji cərəyanlara dəstək verir və bu, Amerikanın daxili siyasi kursuna ziddir.

Ağ Evin açıqlamasında qeyd olunur ki, YUNESKO “ədəavət doğuran məqsədlər” güdür. Müsahibimiz qeyd edib ki, bu, əsasən YUNESKO-nun son illərdə qəbul etdiyi bəzi qərarların və bəyanatların ABŞ-ın xarici siyasəti ilə üst-üstə düşməməsi ilə bağlıdır:

“Məsələn, Yaxın Şərqdə, xüsusilə İsrail və Fələstin məsələsində təşkilatın mövqeyi Vaşinqtonda narazılıq doğurur. ABŞ bu qurumun getdikcə daha çox siyasi simvolizmə alət olduğunu və bu yolla anti-Qərb ritorikasını stimullaşdırdığını düşünür”.

Z.Qarayevanın dediyinə görə, Trampın bu qərarı həm daxili auditoriyaya, həm də beynəlxalq aləmə ünvanlanan ikiqat mesajdır. Daxildə bu qərar, Trampın seçki öncəsi vədlərinə sadiq qaldığını və “Amerika ilk növbədə” prinsipindən dönmədiyini göstərir. Xaricə isə ABŞ-nin artıq passiv və konsensus yönümlü siyasət yeritməyəcəyini, əksinə, açıq və bəzən sərt mövqelərlə çıxış edəcəyini bəyan edir.

“ABŞ-nin bu addımı beynəlxalq səviyyədə hansı nəticələrə gətirib çıxara bilər” sualını cavablandıran həmsöhbətimiz bildirib ki, bu addım, ABŞ-nin multilateralizmə (çoxtərəfli əməkdaşlığa) daha skeptik yanaşdığını təsdiqləyir. Bu, digər beynəlxalq qurumlarla da münasibətlərdə gərginlik yarada bilər. Eyni zamanda, bu, YUNESKO-nun fəaliyyətinə təsir edəcək - həm maliyyə baxımından, çünki ABŞ qurumun əsas donoru idi, həm də siyasi baxımdan, çünki Vaşinqtonun iştirakı olmadan təşkilatın qlobal təsir gücü zəifləyə bilər”.

Züriyə Qarayeva: Trampın bu qərarı ABŞ-nin “yumşaq güc” strategiyasına zərbə vurur

Qeyd edək ki, ABŞ əvvəl də YUNESKO-dan çıxmışdı. Amma bu dəfə vəziyyət fərqli görünür. Elə Z.Qarayeva da bu fikirdədir:

“ABŞ daha əvvəl - 1984-cü ildə də oxşar səbəblərlə YUNESKO-dan çıxmış və 2003-cü ildə yenidən qayıtmışdı. Lakin bu dəfə fərq ondadır ki, Tramp administrasiyası bu addımı daha geniş bir siyasətin tərkib hissəsi kimi atır. Burada söhbət tək YUNESKO-dan yox, ümumiyyətlə qlobal təşkilatlara qarşı prinsipial yanaşmadan gedir. Bu, yeni dünya düzənində ABŞ-ın daha suveren və öz maraqlarına fokuslanan mövqe tutmaq istəyinin göstəricisidir”.

Müsahibimiz vurğulayıb ki, bu qərar ABŞ-nin “yumşaq güc” strategiyasına zərbə vurur. Politoloq hesab edir ki, mədəni diplomatiya və humanitar əməkdaşlıq sahəsində ABŞ-nin mövqeyi zəifləyə bilər:

“Lakin Tramp administrasiyası üçün “yumşaq güc” anlayışı artıq ikinci dərəcəli prioritetdir. Onlar sərt gücə, milli maraqlara və konkret fayda gətirən münasibətlərə üstünlük verirlər”.

Bu qərarın Azərbaycanın beynəlxalq fəaliyyətinə birbaşa və ya dolayı təsirinə gəlincə, Züriyə Qarayeva bildirib ki, birbaşa təsir ehtimalı azdır, lakin dolayı yollarla bəzi nəticələr mümkündür:

“Əgər ABŞ-nin bu davranışı beynəlxalq təşkilatlarda domino effekti yaradarsa və digər ölkələr də bu tendensiyaya qoşularsa, Azərbaycanın da həmin qurumlarla münasibətlərini daha praqmatik baxımdan dəyərləndirməsi gündəmə gələ bilər. Amma hazırda Bakı, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı davam etdirməkdə maraqlıdır və bu sahədə balanslı siyasət yürüdür”.

Zülfü Məmmədov