ABŞ niyə Əfqanıstana qayıtmaq istəyir? TƏHLİL

Prezident Donald Tramp dünən BMT-də çıxışı zamanı ABŞ-nin yenidən Əfqanıstana qayıtmaq istədiyini bəyan edib. Bu açıqlama Vaşinqtonun diqqət mərkəzinə gətirdiyi əsas məqamlardan birinin Baqram hərbi bazası olduğunu göstərir.

Bəs Trampı Baqrama qayıtmaq marağına səbəb nədir? Ümumiyyətlə, Baqram niyə qlobal güclərin maraq dairəsindədir? Bu suallar bazanın həm regional təhlükəsizlik, həm də böyük güclər arasında geosiyasi rəqabətdə oynadığı rolu gündəmə gətirir.

Syasi şərhçi iAsif Nərimanlı Metbuat.az-a açıqlamasında bildirib ki, Amerikanın yenidən Baqram hərbi bazasına qayıtmaq istəyi strateji amillərlər xarakterizə olunur:

“Hərbi baza Əfqanıstanın Baqram şəhərində yerləşir və vaxtilə, 1950-ci illərdə SSRİ tərəfindən qurulub. Daha sonra SSRİ Əfqanıstana qoşun yeridəndə, xüsusən 1979–1989-cu illərdə SSRİ qoşunları burada yerləşiblər. SSRİ dağıldıqdan sonra bu hərbi bazalar zaman-zaman əl dəyişib və Əfqanıstanda müxtəlif silahlı qruplaşmaların nəzarətinə keçib. Bu dövrdə baza Talibanın nəzarətində olub, daha sonra isə NATO müəyyən qədər buraya nəzarət edib.

2001-ci ilə qədər baza dəfələrlə əl dəyişsə də, 11 sentyabr hadisələrindən sonra ABŞ burada möhkəmlənib. 2001-ci ildən 2021-ci ilə qədər, yəni Amerika qoşunları Əfqanıstandan çıxana qədər, Baqram ABŞ-nin nəzarətində olub. Bu baza Əfqanıstanda ən böyük hərbi baza hesab olunurdu. ABŞ-nin nəzarəti dövründə baza genişləndirilib və modernləşdirilib, burada təxminən 10 000 Amerika əsgərinin yerləşdirilməsi üçün imkan yaradılıb.

ABŞ 2021-ci ildə Əfqanıstandan çıxmasından sonra Baqram bazasının gələcəyi ilə bağlı müxtəlif ssenarilər müzakirə olunmağa başladı. Əfqanıstan hökuməti və Taliban rəhbərliyi bu bazanı iqtisadi zonaya çevirmək niyyətlərini açıqladılar. Çünki Baqram şəhəri logistik baxımdan strateji mövqedə yerləşir”.

A.Nərimanlı qeyd edib ki, müxtəlif məlumatlara görə, Çin də bu bazanı nəzarətə götürmək və öz qoşunlarını yerləşdirmək üçün danışıqlar aparır. Çin bu bazanı “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin logistik hissəsinə çevirmək niyyətindədir:

“Bu isə ABŞ üçün qəbuledilməzdir. Çünki ABŞ Əfqanıstandan çıxmaqla bölgədə müəyyən qədər zəifləyib. Müşahidəçilərin fikrincə, Tramp administrasiyasının Baqrama yenidən qayıtmaq niyyəti məhz bu proseslərlə bağlıdır. Burada iki əsas məqam ön plana çıxır. Birincisi, Çinlə mübarizə perspektivləridir. Yəni ABŞ Çinin bu bazanı nəzarətə götürməsini istəmir. Vaxtilə Amerika tərəfindən genişləndirilmiş və modernləşdirilmiş strateji obyektin Çinin əlinə keçməsi ABŞ-ın bölgədəki mövqelərini zəiflədə bilər. İkinci əsas səbəb isə Baqram bazasının və şəhərinin həm Əfqanıstana, həm də region ölkələrinə nəzarət baxımından üstünlüklərə malik olmasıdır. Baqram şəhəri Əfqanıstanın bir çox bölgələrinə, o cümlədən paytaxt Kabil də daxil olmaqla iri şəhərlərə çıxış imkanı verir. Bu isə logistik baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir”.

Analitik hesab edir ki, Əfqanıstanın qeyri-sabit siyasi mühiti də nəzərə alınmalıdır. Çünki Taliban hökuməti dövründə ölkədə tez-tez hakimiyyət dəyişikliyi baş verib:

“Belə şəraitdə Baqram bazasına kimlərin nəzarət etməsi Əfqanıstana ümumi nəzarət imkanını müəyyənləşdirir. Digər tərəfdən, bu bazada mövcudluq regiondakı digər dövlətlər – Çin, İran, hətta Pakistan üzərində izləmə və nəzarət imkanı verir. Bu isə həmin ölkələrə qarşı mübarizədə ABŞ üçün üstünlük yaradır”.

Asif Nərimanlı hesab edir ki, Amerikanın əsas hədəfi əvvəldən Çinlə mübarizə olub və Tramp administrasiyası bu mübarizəni daha da kəskinləşdirir, sürətləndirir:

“ Trampın Baqrama qayıtmaq niyyəti iki əsas amildən qaynaqlanır: birincisi, Çinə qarşı mübarizədə ABŞ-nin əlini gücləndirmək, ikincisi isə Əfqanıstan və regiona strateji nəzarəti qorumaqdır. Bu kontekstdə Baqram hərbi bazasına qayıtmaq niyyəti ABŞ-nin Çinə qarşı geosiyasi mübarizəsinin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilir”.