ABŞ Putinə hücum əməliyyatında iştirak edib Piter Teys

Axar.az amerikalı politoloq, Mərkəzi Asiya Məhsuldarlığı Araşdırma Mərkəzi (CAPRC) Müşahidə Şurasının üzvü Piter Teysin Globalinfo.az-a müsahibəsini təqdim edir:

- Cənab Teys, ABŞ-ın Azərbaycana birbaşa hərbi və maliyyə yardımı göstərməsini məhdudlaşdıran 907-ci düzəlişi tam ləğv etməyə yönəlmiş qanun layihəsinin mətni ABŞ Konqresinin saytında yerləşdirilib. Qanun layihəsini Konqresə bu ilin dekabr ayında Nümayəndələr Palatasının üzvü Anna Paulina Luna təqdim edib. 907-ci düzəlişin ləğvi Azərbaycana hansı dividentlər gətirəcək?

- 907-ci düzəlişin ləğvi Azərbaycan Respublikasının Amerika Birləşmiş Ştatları ilə strateji tərəfdaşlığını daha da gücləndirəcək. Anna Paulina Luna Vaşinqtonun Cənubi Qafqazdakı geoiqtisadi maraqlarının irəliləməsi istiqamətində müstəsna liderlik və cəsarət nümayiş etdirib. Tramp administrasiyası “Öncə Amerika” siyasətində Bakı ilə ikitərəfli tərəfdaşlığına böyük əhəmiyyət verir və Prezident İlham Əliyev özünün böyük cəsarəti və nadir dövlətçilik bacarığı ilə hazırkı ABŞ hökuməti ilə diqqətəlayiq ikitərəfli tərəfdaşlıq əlaqələri qurmuşdur. Prezident Trampın (47-ci prezidentlik) vəzifəsinin ilk ilinə nəzər saldığımız zaman Vaşinqton və Bakı arasında qurulan həqiqi tərəfdaşlığın ABŞ xarici siyasət maraqlarının diqqət mərkəzində olduğunu görmək olar. Prezident İlham Əliyev Prezident Donald Trampın nəzərində etibarlı dövlət xadimidir və 907-ci düzəlişin ləğvindən sonra bu ittifaq daha da güclənəcək. ABŞ-ın Azərbaycana iqtisadi və hərbi yardımı bu məhsuldar strateji tərəfdaşlığı daha da inkişaf etdirəcək.

- Rusiya İstintaq Komitəsi AZAL təyyarəsinin vurulmasına dair cinayət işinə xitam verib. 9 oktyabrda Düşənbədə Rusiya və Azərbaycan liderlərinin görüşündə Vladimir Putin üzrxahlıq, kompensasiya məsələsini gündəmə gətirmişdi. Lakin hadisədən 1 il keçməsinə baxmayaraq, Rusiya tərəfi hələ də bu cinayətə görə məsul şəxsləri cəzalandırmayıb və Azərbaycan tərəfinə təzminat ödənməyib. Rusiya-Azərbaycan gərginliyi nə zaman və hansı formada sonlana bilər?

- Rusiya-Azərbaycan münasibətləri AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsinin Rusiya raketləri tərəfindən vurulmasından və nəticədə çox sayda günahsız Azərbaycan mülki vətəndaşının ölümündən sonra mürəkkəb prosesdən keçib. Rusiya hökuməti beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında öhdəliklərini və vədlərini yerinə yetirmir. Rusiya məhkəmə sistemi hadisəyə görə məsuliyyət daşıyanlara qarşı tədbir görməkdə ləng davranır. Faciəyə görə kompensasiya ödənilməsi müəyyən vaxt aparacaq. Hesab edirəm ki, bu, Ukraynada müharibənin bitməsindən sonra, 2026-cı ilin sonuna kimi baş verəcək. Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı dostluq münasibətləri Moskvanın maraqlarına uyğundur.

- Floridada Tramp-Zelenski görüşü baş tutdu. Son danışıqlar nə vəd edir? Donbas və digər mübahisəli ərazilərlə bağlı Tramp deyib: “Torpaq məsələsi ən çətin məsələdir, hələ həll olunmayıb, amma biz onun həllinə daha bir addım yaxınlaşmışıq”. Görünür, ABŞ Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqını artıq tanıyır deyə müzakirələrdə adını çəkmir. Donbasla bağlı masada hansısa plan varmı? Sizcə, Rusiya hansı halda sülhə razı olacaq?

- ABŞ administrasiyası Ukraynadakı silahlı münaqişənin sülh yolu ilə, davamlı həllinə nail olunmasında əsas rol oynayır. Prezident Donald Tramp dəfələrlə Ukraynanın Krım və Donbasla bağlı ərazi iddialarının reallıqla uzlaşmadığını bildirib. Kiyev Rusiya qüvvələri tərəfindən ərazilərinin 20 faizinin hazırda nəzarətdə saxlanılmasına ehtiyatla yanaşmalıdır. Bu işğal müharibəsi davam etdiyi müddətdə hər həftə 5 mindən çox əsgərin həyatına son qoyur.

- Əgər torpaq məsələsində Rusiyaya güzəştə gedilsə, bu onun Avropa ölkələrinə qarşı hücumunun önünü açmazmı?

- ABŞ Konqresinin bəzi üzvləri, məsələn, Nümayəndələr Palatasının Xarici İşlər üzrə Komitəsinin sədri konqresmen Brayan Mast Avropanın gələcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını bildirirlər. Donbas və Krımın qanunsuz olaraq ilhaq edilməsi Polşa, Estoniya, Litva və Moldovanın ərazilərini təhdid edən ciddi presedentdir. Bununla yanaşı, Prezident Tramp ərazi itkilərinə baxmayaraq, Ukraynadakı müharibəyə necə son qoymağa diqqətini yönəldib. Putin və Tramp arasında gələn həftə telefon danışığı olacaq.

- Putinin iqamətgahının Ukraynaya məxsus PUA-ların hücumuna məruz qalması iddialarını Zelenski təkzib edib. Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov deyib ki, bu hadisə fonunda Rusiya danışıqlardakı mövqeyini yenidən nəzərdən keçirəcək. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- Putinin iqamətgahına edilən son hücum Ukrayna kəşfiyyat xidməti və pilotsuz uçuş aparatları briqadasının əməkdaşlığı ilə həyata keçirilib. Bu hücum Rusiyanın yüksək vəzifəli generalları arasında dərhal dəyişikliklərə səbəb olacaq. Putinə qarşı hücum bazar günü Floridada keçirilən danışıqlardan cəmi bir gün sonra baş verib. Tramp administrasiyası Rusiyaya qarşı getdikcə daha çox iqtisadi sanksiyalar tətbiq edir və ABŞ Müharibə Departamenti Vladimir Putinə qarşı uğurlu hücum əməliyyatına mütləq öz töhfəsini verib. Lavrovun təhdidi real səslənir və Ukraynaya hücumlar elektrik şəbəkəsinin daha da pisləşməsinə gətirib çıxaracaq.