ABŞ yardımları dayandırdı: boşluqları kim dolduracaq?

Xəbər verdiyimiz kimi, ABŞ Dövlət Departamenti və ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID) tərəfindən maliyyələşdirilən bütün xarici yardımların dayandırıldığı açıqlanıb.

Bakıvaxtı.az bu barədə xarici mətbuata istinadla xəbər verir.

Bəs sözügedən qərarın səbəbi nədir? Prosesin qlobal təsirləri hansı istiqamətdə inkişaf edəcək? 

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən politoloq Elman Vəliyev bildirib ki, ABŞ-nin bu addımı atmasının bir neçə əsas səbəbi var:

"ABŞ Dövlət Departamenti və ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID) tərəfindən maliyyələşdirilən bütün xarici yardımların dayandırılması beynəlxalq ictimaiyyət arasında ciddi rezonans doğurub. Bu qərar, əsasən, ABŞ-nin daxili maliyyə vəziyyətinin sabitləşdirilməsi ilə əlaqələndirilir. Son illərdə ABŞ-də daxili borcun sürətlə artması və büdcə kəsirlərinin genişlənməsi Vaşinqtonun maliyyə siyasətini yenidən nəzərdən keçirməsini zəruri edib. ABŞ administrasiyası xarici siyasət xərclərini azaldaraq məhdud maliyyə resurslarını daha çox daxili prioritetlərə yönəltməyi planlaşdırır. Bu tipdə yanaşmanın formalaşması xüsusilə infrastrukturun modernləşdirilməsi, səhiyyə və təhsil kimi sahələrdə xərclərin artırılmasını hədəfləyir. ABŞ hökumətinin bu addımı həm daxili siyasi arenada dəstəyi artırmaq, həm də iqtisadi təzyiqləri yüngülləşdirmək məqsədini daşıyır. Eyni zamanda, ABŞ-nin gələcək qlobal siyasət strategiyalarında yeni yanaşmalara yol açacağını göstərir".

Elman Vəliyev: ABŞ bəzi regionlarda iqtisadi təzyiqi artırmağa çalışır

Onun sözlərinə görə, bu qərarın arxasında geosiyasi hesablamalar da dayanır: 

"ABŞ bəzi regionlarda yardım proqramlarını dayandırmaqla həmin ölkələr üzərində iqtisadi təzyiqi artırmağa çalışır. Sözügedən addımlar Vaşinqtonun həm müttəfiqləri, həm də rəqibləri ilə münasibətlərini yenidən tənzimləmək niyyətindən qaynaqlanır. Yardımların kəsilməsi ABŞ üçün geosiyasi təzyiq vasitəsi kimi çıxış edir və müəyyən ölkələrə qarşı yeni təsir mexanizmi yaradır. Dəstəyin kəsilməsi xüsusilə iqtisadi dəstəkdən asılı olan dövlətlərdə siyasi və iqtisadi balansı dəyişdirmək potensialına malikdir. ABŞ bu vasitə ilə öz maraqlarını qorumaq və mövqeyini gücləndirmək məqsədi güdür. Eyni zamanda, bu siyasət ABŞ-nin mövcud müttəfiqləri ilə əlaqələrini yenidən formalaşdırmağa, yeni şərtlər altında daha güclü tərəfdaşlıqlar qurmağa və rəqibləri ilə geosiyasi rəqabətdə üstünlük əldə etməyə imkan yarada bilər".

Qərarın qlobal təsirlərinə gəldikdə Elman Vəliyev vurğulayıb ki, bu addım əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ciddi sosial-iqtisadi problemlərə səbəb ola bilər: 

"Xarici yardımlardan asılı olan ölkələrdə səhiyyə, təhsil və humanitar sahələrdə böhran yarana bilər. Bundan əlavə, bu boşluğu doldurmaq üçün digər güc mərkəzləri – xüsusilə Çin və Avropa Birliyi yeni təşəbbüslərlə çıxış edə bilər. Bu, qlobal güc balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərə yol aça və ABŞ-nin təsirini zəiflədə bilər. Belə bir vəziyyətdə region ölkələri arasında əməkdaşlıq və resurs paylaşımı təşəbbüsləri artacaq. Eyni zamanda, beynəlxalq təşkilatların dəstək mexanizmlərinin gücləndirilməsi qaçılmaz olacaq".

Ekspertin fikrincə, ABŞ-nin bu qərarı qlobal güc balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Onun sözlərinə görə, yardımların dayandırılması Vaşinqtonun qlobal arenada təsirini zəiflədə və rəqib güclərin mövqeyini gücləndirə bilər. O, əlavə edib ki, bu, xüsusilə Çin və Rusiya kimi dövlətlər üçün strateji üstünlük yaratmaq potensialına malikdir:

"Bu vəziyyətdə Çin, "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsü və digər iqtisadi dəstək proqramları vasitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mövqeyini daha da gücləndirə bilər. Rusiya isə hərbi-texniki əməkdaşlıq və enerji sahəsindəki təsirini artıraraq öz nüfuz dairəsini genişləndirməyə çalışacaq. Bu iki dövlət ABŞ-nin boşluq yaratdığı sahələrdə daha aktiv rol oynayaraq qlobal siyasətdə güc mərkəzi olaraq öz yerlərini möhkəmləndirə bilər. Eyni zamanda, yardım proqramlarının dayandırılması digər regionlarda da ABŞ-nin etibarına xələl gətirə bilər. Məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələr ABŞ-nin tərəfdaşlıq və dəstək mövqeyinə şübhə ilə yanaşmağa başlaya bilər. Bu da ABŞ-nin uzunmüddətli strateji müttəfiqliklərinin zəifləməsinə və yeni beynəlxalq ittifaqların yaranmasına gətirib çıxara bilər. Situasiya qlobal nizamın yenidən şəkillənməsinə yol açaraq beynəlxalq münasibətlərdə daha çox rəqabət və qeyri-müəyyənlik yarada bilər. Bu da qlobal sabitlik və əməkdaşlıq üçün potensial təhlükələr doğurur".

Əli Hüseynov