Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazda nə qazandı, nə itirdi? Tərəfkeş siyasət bölgədə gərginliyi artırır

Avropa İttifaqı (Aİ) xarici işlər nazirlərinin toplantısında Ukrayna, Suriya, Afrika və Qərbi Balkanlarla yanaşı, Azərbaycan və Ermənistan məsələləri də müzakirə gündəmində yer aldı. Bu, Aİ-nin Cənubi Qafqaz mövzusunu prioritet istiqamətlərdən biri kimi nəzərdən keçirdiyini göstərir. KİV-in məlumatına görə, iclasda Ermənistana “Sülh Fondu” adlanan mexanizmdən 10 milyon avro məbləğində növbəti hərbi yardım tranşı təşəbbüs kimi irəli sürüldü. 

Lakin Macarıstan hələlik bu qərara veto hüququndan istifadə edir. Ötən il Macarıstanın vetosu yalnız o halda dəf edilmişdi ki, başqa bir fond vasitəsilə Azərbaycana minatəmizləmə işləri üçün eyni məbləğdə vəsait ayrılmışdı. Yəni Aİ Ermənistana “Sülh Fondu”ndan maliyyə ayırmaq üçün Azərbaycana minatəmizləmə məqsədilə yardım etmişdi. Bu isə erməniyönlü yanaşmanın bariz nümunəsidir.

2022–2023-cü illər: Aİ-nin fəal siyasətinin nəticələri

Gəlin qısa mənzərəyə baxaq – Aİ-nin əvvəllər bölgədə rolu nə idi və indi bölgədə nəyə nail olub. 2022–2023-cü illərdə Aİ-nin aktiv siyasəti aşağıdakı nəticələrə gətirib çıxardı:

Aİ Azərbaycan və Ermənistan arasında vasitəçilərdən birinə çevrildi;Gürcüstan Aİ-yə namizəd ölkə statusunu aldı;Ermənistanda Aİ-nin missiyası fəaliyyətə başladı və bu missiya 2022-ci ildə iki ay ərzində Azərbaycanla da əməkdaşlıq etdi;Azərbaycanla energetika sahəsində strateji tərəfdaşlıq səviyyəsində sənəd imzalandı.

Göründüyü kimi, müəyyən nəticələr var idi – xüsusilə də Rusiya ilə rəqabət kontekstində.

Lakin Fransa tərəfindən Aİ-nin xarici siyasətinin yönləndirilməsi, avro-rəsmi şəxslərin iradəsizliyi, birbaşa manipulyasiyalar, erməniyönlü yanaşma və geosiyasi məna daşıyan yöndəmsiz təşəbbüslər nəticəsində bu cür vəziyyət formalaşdı:

Aİ Azərbaycan və Ermənistan arasında vasitəçilik statusunu itirdi və bu mövqeyini bərpa etmək potensialı yoxdur;Gürcüstanın namizəd ölkə statusu dondurulub və Aİ Gürcüstanı faktiki olaraq görməzdən gəlir;Ermənistanla 2024-cü ilin aprelində dəstək sənədi imzalanıb. Aİ missiyası Ermənistanda fəaliyyətini davam etdirir, lakin sülh müqaviləsi imzalanacağı halda missiyanın dislokasiyası dəyişməlidir;2024-cü ildə Ermənistanın Aİ ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi 2,1 milyard dollar təşkil edib ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 14,1% azalma deməkdir. Əvəzində, Ermənistanın Rusiya ilə ticarət dövriyyəsi 2024-cü ildə 12,4 milyard dollar olub və 2023-cü illə müqayisədə 56,5% artım qeydə alınıb;Azərbaycanla enerji sahəsində tərəfdaşlıq zəifləyib, çünki Aİ-nin “yaşıl gündəm” qaydaları maliyyə institutlarının bərpa olunmayan enerji mənbələri ilə bağlı layihələri maliyyələşdirməsinə imkan vermir. Azərbaycan qazının Aİ ölkələrinə çatdırılması əsasən ikitərəfli sazişlər vasitəsilə həyata keçirilir – əsasən Şərqi Avropa ölkələri ilə.

Baş və divar...

Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Lyayenin Cənubi Qafqaz üzərindən keçən nəqliyyat dəhlizləri ilə bağlı son bəyanatları – burada Azərbaycan-Ermənistan və Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin qeyd edilməsi, lakin Azərbaycan-Gürcüstan əlaqəsinin nəzərə alınmaması – coğrafiyanın və reallığın gözardı edilməsinin, “başla divara çırpılan” siyasətin açıq nümunəsidir.

Aİ-nin Gürcüstanı görməzdən gəlməsi nəticəsində Gürcüstan hökuməti Rusiya ilə təkbətək qalır və Rusiyanın təzyiqlərinə məruz qalır. Azərbaycan və Türkiyə, Aİ-nin yaratdığı boşluğu doldurmaq üçün Gürcüstana daha çox dəstək göstərirlər. Əks halda Tbilisinin Rusiya ilə münasibətlərin bərpası üçün “Gürcüstan ərazilərinin deokkupasiyası” kimi sərt şərtlər irəli sürməsi çətin olardı. Bax, Aİ-nin regionda Rusiya ilə necə “rəqabət apardığı” budur!

Aİ-ni regionda tamamilə görməzdən gəlmək mümkün deyil. Lakin Aİ-nin bölgəyə dair bütün gündəmini qəbul etmək də olmaz. Çünki bu gündəm nə Azərbaycanın, nə də Gürcüstanın maraqlarını nəzərə alır. Reallıq və məntiqə ziddir, bölgədə geosiyasi gərginliyi stimullaşdırır.

Azərbaycan nə etməlidir?

Görünür ki, Azərbaycanın istənilən geosiyasi güc mərkəzinin təşəbbüslərini regiona daxil etmə strategiyası yalnız konstruktivlik və Azərbaycanın maraqları çərçivəsində mümkün olacaq. Bu isə mürəkkəb prosesdir – açıq qarşıdurmalar, mövqe toqquşmaları və həm diplomatik səviyyədə, həm də sahədə gərginliklə müşayiət olunur. Əks halda, Azərbaycana qarşı təhdidlər artmaqda davam edəcək...

(Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi)