Azərbaycan folklorşünaslığının aktual problemləri müzakirə edilib

Bakı, 18 oktyabr, AZƏRTAC

AMEA Folklor İnstitutunun Elmi şurasının növbəti iclasında bir sıra mühüm elmi və elmi-təşkilati məsələlər müzakirə olunub.

İnstitutdan AZƏRTAC-a bildirilib ki, iclasda Türk xalqları folkloru şöbəsinin müdiri filologiya elmləri doktoru, professor Əfzələddin Əsgər “Azərbaycan folklorşünaslığının müasir problemləri” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib.

Professor çıxışında Azərbaycan folklorşünaslığının qarşısında duran əsas elmi və praktik məsələlərdən danışaraq, folklor materiallarının toplanması, sistemləşdirilməsi və arxivləşdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb: “Folklor materiallarının yalnız toplanması ilə kifayətlənmək olmaz, onların arxivləşdirilməsi və düzgün kataloqlaşdırılması gələcək tədqiqatlar üçün dəyərli mənbə formalaşdıracaq.”

Əfzələddin Əsgər aşıq yaradıcılığı nümunələrində müəlliflik məsələsinə də toxunaraq qeyd edib ki, bəzi nümunələr yanlış şəkildə fərdi müəlliflərə aid edilir. O, bu yanaşmanın elmi-nəzəri baxımdan qeyri-dəqiqliyə səbəb olduğunu bildirərək vurğulayıb ki, aşıq yaradıcılığı nümunələri yazılı və şifahi ənənələr kontekstində təhlil edilməlidir: “Məsələn, Aşıq Abbasın deyil, “Aşıq Abbas” dastanının şeirləri, yaxud Qurbaninin deyil, “Qurbani” dastanının şeirləri demək daha doğrudur.”

Professor, həmçinin yeni nəsil tədqiqatçıların yetişdirilməsində dissertasiya mövzularının düzgün müəyyənləşdirilməsinin əhəmiyyətinə diqqət çəkib: “İlk növbədə dissertasiya mövzusunun doğru-düzgün seçilməsi, elmi rəhbərin mövzuya uyğun təyin edilməsi və işə sistemli yanaşma keyfiyyətin əsas təminatıdır”.

Folklor nümunələrinin toplanması zamanı üzə çıxan problemlərə toxunan Əfzələddin Əsgər bəzi janrlar üzrə çoxsaylı variantların, digərlərində isə demək olar ki, heç bir variantın olmamasını bu sahənin əsas çətinliklərindən biri kimi qeyd edib. Alim vurğulayıb ki, nəzəri məsələlərlə yanaşı, təcrübi işlərin, xüsusilə də folklorun toplanması vacibdir: “Bu gün deyilən fikir beş il sonra köhnəlir, amma əbədi olan Azərbaycan xalqının folklorudur. Bütün diqqətimizi onun elmi şəkildə toplanmasına və arxivləşdirilməsinə yönəltməliyik”.

Məruzə ətrafında çıxış edən filologiya elmləri doktoru Səfa Qarayev folklorşünaslıq tədqiqatlarında nəzəri-metodoloji yanaşmanın vacibliyini qeyd edib. O, nəzəri prinsiplərin tətbiqi olmadan folklor materiallarının sistemli şəkildə toplanmasının və elmi dəyərinin təmin edilməsinin çətin olduğunu vurğulayıb.

Alim folklor nümunələrinin toplanması prosesində saxtalaşdırma hallarına da toxunub. Bəzi hallarda söyləyicilərlə bağlı məlumatların qeyri-dəqiqliyinin sonrakı mərhələlərdə problemlər yaratdığını qeyd edərək bildirib ki, akademik folklorşünaslıq üçün söyləyicinin sosial-peşə mənsubiyyəti, gender tipi və mədəni mühitlə bağlılığı mühüm əlamətlərdir: “Bizim məqsədimiz estetik və ya etik prinsiplərə cavab verib-verməməsindən asılı olamayaraq folklor nümunələrini toplamaqdır. Məqsədimiz “gözəl” nümunələri toplamaq deyil, tədqiqat üçün material əldə etməkdir. Folklorun daxilində söyüşlər, qeyri-etik ifadələr, neqativ davranış nümunələri də ola bilər, lakin bunlar insan psixologiyasını və sosial davranışı anlamaq baxımından mühüm mənbələrdir”.

Professor Füzuli Bayat isə çıxışında Azərbaycan folklorşünaslığının müasir problemlərinin həm nəzəri, həm də praktik aspektləri əhatə etdiyini vurğulayıb. O, ifa və icra prosesləri arasındakı dialektik münasibətlərdən danışaraq, toplama və arxivləşdirmə işlərinin bu gün yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu qeyd edib: “Azərbaycan folklorşünaslığında ən çox gücləndirilməsinə ehtiyac duyulan istiqamətlərdən biri nəzəri-metodoloji baza ilə bağlıdır. Xüsusilə yeni elmi yanaşmaların və müasir baxışların tətbiqi vacibdir. Reallıq odur ki, toplama işi çox zaman tədqiqatdan öndə gedir”.

Alim folklorun motiv və süjetlərinin kataloqlaşdırılmasının vacibliyini qeyd edərək bu sahədə 140 illik elmi ənənə olduğunu xatırladıb. O, eyni zamanda folklorun tədqiqində multidisiplinar yanaşmanın – dinlər tarixi, psixologiya və sosio-linqvistika kimi sahələrin birgə tətbiqininin zəruririliyini qeyd edib. Alim çıxışının sonunda Elmi şura iclaslarında nəzəri mövzulara həsr olunmuş məruzələrinin müzakirəsinin davam etdirilməsini, gələcəkdə daha konkret və spesifik məsələlərin üzə çıxarılmasının əhəmiyyətli olduğunu deyib.

Çıxışının sonunda professor Füzuli Bayat Elmi şuranın növbəti iclaslarında nəzəri mövzulara həsr olunan müzakirələrin davam etdirilməsinin və daha konkret, spesifik məsələlərin diqqət mərkəzinə gətirilməsinin vacibliyini vurğulayıb.

Məruzə ilə bağlı müzakirənin sonunda çıxış edən Folklor İnstitutunun direktoru filologiya elmləri doktoru Hikmət Quliyev qeyd edib ki, bu gün folklorun yalnız toplanması deyil, həm də onun təhlil və interpretasiyası mərhələlərində müasir beynəlxalq təcrübənin tətbiqi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Alim vurğulayıb ki, rəqəmsal transformasiya proseslərinin nəzərə alınması, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının elmi tədqiqatlara inteqrasiyası, strukturlaşdırılmış milli rəqəmsal folklor databazasının arxitekturunun qurulması, həmçinin bu bazanın intellektual analiz imkanlarının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi müasir folklorşünaslığın prioritet istiqamətlərindən biridir.

Hikmət Quliyev onu da bildirib ki, folklorun həm real, həm də virtual mühitdə təzahür edən sosial-mədəni proseslər kontekstində araşdırılması bu folklorşünaslığın predmet sərhədlərini genişləndirir. Bu, folklorun yalnız mədəni irs kimi deyil, ictimai davranış modelləri, yaddaş strukturları və rəqəmsal kommunikasiya formaları ilə qarşılıqlı əlaqədə dinamik bir sistem kimi öyrənilməsinə imkan yaradır.