Azərbaycanın Beynəlxalq Hüquq və Sülh Yolunda Müstəqil Siyasi Kursu: Prezident İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasının 80 ci sessiyasında çıxışı kontekstində təhlil

Prezident İlham Əliyevin çıxışı Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq münasibətlərdə tutduğu mövqeni və gələcəyə yönəlik strategiyasını müəyyənləşdirən mühüm siyasi bəyanatlardan biridir. Bu çıxış təkcə Azərbaycanın regionda sülh və sabitliyə töhfəsini deyil, həm də beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqinə qarşı çıxışını əks etdirir. Prezident Əliyev çıxışında vurğuladı ki, təxminən 30 ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin 20 faizi Ermənistan tərəfindən işğal edilib. Ermənistanın həyata keçirdiyi etnik təmizləmə və hərbi cinayətlər nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı öz yurd-yuvasından didərgin salınıb. Bu, beynəlxalq hüququn, xüsusilə Cenevrə Konvensiyalarının və BMT Nizamnaməsinin fundamental prinsiplərinin kobud şəkildə pozulması kimi qiymətləndirilir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 4 qətnamənin (822, 853, 874, 884) icra olunmaması və Ermənistanın cəzasız qalması beynəlxalq sistemin effektivliyini şübhə altına almışdır. 2020-ci ildə Azərbaycan, BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq, özünümüdafiə hüququndan istifadə etməklə, hərbi yolla ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. 44 günlük müharibə nəticəsində Azərbaycan beynəlxalq hüququn tələblərinə əsaslanaraq işğala son qoydu. Prezidentin vurğuladığı kimi, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri beynəlxalq humanitar hüquqa ciddi riayət edərək müharibəni apardı və mülki şəxslərin mühafizəsini təmin etdi. 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanat Ermənistanın kapitulyasiyası və Azərbaycanın qələbəsi ilə nəticələndi. Azərbaycan, müharibədən dərhal sonra Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Prezident Əliyev çıxışında bildirdi ki, 2025-ci ilin avqust ayında Vaşinqtonda ABŞ Prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə Azərbaycanın və Ermənistanın xarici işlər nazirləri sülh müqaviləsinin mətnini paraflamış və bu proses birgə bəyanatla nəticələnmişdir. Bu hadisə regionda münaqişədən sülhə keçid modelinin uğurlu nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Eyni zamanda, ATƏT-in Minsk qrupunun və onun strukturlarının bağlanması ilə post-münaqişə dövrünün yeni reallıqları beynəlxalq səviyyədə tanındı. Prezident Əliyevin çıxışında xüsusi yer tutan “Tramp Marşrutu” (TRIPP) təşəbbüsü regional kommunikasiyaların bərpası və inteqrasiyası baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərindəki strateji rolu, onun nəqliyyat və tranzit mərkəzinə çevrildiyini təsdiqləyir. Rəqəmsal sahədə də Azərbaycan “Rəqəmsal İpək Yolu” layihəsi vasitəsilə regional mərkəz roluna iddialıdır. Bu, ölkənin iqtisadi dayanıqlığını və texnoloji potensialını artırır. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi və “Bakı Maliyyə Hədəfi” təşəbbüsü ilə çıxış etməsi, ölkənin qlobal iqlim gündəmində fəal rol oynadığını göstərir. Bu təşəbbüs, inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə 2035-ci ilə qədər illik 300 milyard ABŞ dolları həcmində iqlim maliyyəsi təmin olunmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan ənənəvi enerji resurslarının ixracında lider mövqe tutmaqla yanaşı, bərpaolunan enerji sahəsində də sürətli inkişaf göstərir. Hazırda ölkə 14 ölkəyə təbii qaz ixrac edir və boru kəmərləri ilə qaz nəqlində dünyada birinci yerdədir. Eyni zamanda, Günəş, külək və hidroenerji sahəsində aparılan layihələr 2030-cu ilə qədər enerji istehsalının 40 faizinin yaşıl mənbələr hesabına həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Azərbaycanın “Böyük Qayıdış” Proqramı çərçivəsində artıq 50 mindən çox şəxs azad edilmiş ərazilərə qayıdıb. Eyni zamanda, yoxsulluğun və işsizliyin tarixi minimum həddə - 5%-ə endirilməsi, xarici borcun ÜDM-in yalnız 6,5%-i qədər olması və valyuta ehtiyatlarının borcdan 16 dəfə çox olması iqtisadi sabitliyi və dayanıqlılığı sübut edir. COVID-19 pandemiyası dövründə 80-dən çox ölkəyə humanitar yardımın göstərilməsi Azərbaycanın qlobal məsuliyyət daşıyan dövlət imicini gücləndirmişdir. Prezident Əliyev Xəzər dənizinin suyunun azalmasının iqlim dəyişikliklərindən daha çox antropogen faktorlarla əlaqəli olduğunu vurğulayaraq, bu məsələdə Xəzəryanı dövlətlər arasında təcili əməkdaşlıq çağırışı etdi. Prezident İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı dövlətçilik, beynəlxalq hüquq, enerji təhlükəsizliyi, iqlim dəyişikliyi və sülh diplomatiyası kimi sahələrdə Azərbaycanın vizionunu əks etdirir. Bu çıxış Azərbaycan diplomatiyasının selektiv ədalətə qarşı, universal hüququn üstünlüyünü müdafiə edən bir xətt üzrə hərəkət etdiyini nümayiş etdirir. Azərbaycanın post-münaqişə dövründə sülh və bərpa yönümlü təşəbbüsləri, beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artmasına xidmət edir və bu model gələcək münaqişələrin həlli üçün nümunə ola bilər.

Nərgiz Hüseynova

YAP Laçın rayon təşkilatının 49 saylı ƏPT-nin sədri

Laçın rayon 12 nömrəli tam orta məktəbin direktoru