Bakı Pekin, Bakı Vaşinqton əlaqələri yeni dünya nizamının standartlarını və yol xəritəsini müəyyənləşdirir

Azərbaycan beynəlxalq aləmin yeni münasibətlər sistemini formalaşdırır

Müasir qlobal çağırışlar əməkdaşlığa və ortaq dəyərlərin bölüşülməsinə hədəflənir - çoxtərəfli platformalarda sıx əməkdaşlıq üçün yaradılan zəmin bəşəriyyətin ümumi problemlərinin həllində açar rolunu oynayır. Qlobal nizamın əsas dayaq nöqtələri isə müasir trasformasiyaya uyğun olaraq tənzimlənir - etiraf olunur ki, qlobal problemlərin həllində, beynəlxalq iqtisadi-siyasi əlaqələrin qurulmasında, hətta ən kəskin kataklizmlərin və toqquşmaların qarşısının alınmasında həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əlaqələrin inkişaf etdirilməsi dayanır. Başqa sözlə, beynəlxalq ədalətin səmərəli şəkildə müdafiəsində aparıcı funksiyanı məhz münasibətlərin ən ön sıraya çıxması yerinə yetirir.

Etiraf olunmalıdır ki, son 15 ildə Azərbaycan qlobal məkanda həm aparıcı regional lider, həm də qlobal logistik öncül kimi şöhrət qazanıb. Diqqət yetirsək, Bakının aparıcı rolu nəinki yerləşdiyi coğrafiyada, daha böyük geostrateji iqtisadi-siyasi platformalarda vurğulanır, təqdirəlayiq sayılır. Azərbaycanın yeni qlobal proseslərdəki rolunun artması, yeni perspektiv əməkdaşlıqların meydana çıxması isə bir daha onu göstərir ki, rəsmi Bakı apardığı siyasi-iqtisadi strategiyada uzaqgörənlik, operativlik, çevik dəyərləndirmə kimi mühüm ştrixləri ön plana çıxarır - bu, müasir çağırışlara, müasir standartlara söykənərək yürüdülən dövlət siyasətinin növbəti təsdiqidir. Əlaqələrin inkişaf etdirilməsi isə yeni iqtisadi-siyasi situasiyanın üfüqlərinin genişlənməsidir. İndiki halda Azərbaycanın beynəlxalq aləmin diqqət mərkəzində olan yeni dünya düzənindəki rolunun artmasına yol açan bir çox addımlar, illər öncə xəyal belə edilə bilməyən məsələlər reallığa çevrilir:

- Zəngəzur xətti (TRİPP) “vahid iqtisadi-siyasi yol” predmeti kimi həm Çin, həm də ABŞ tərəfindən təqdir olunur, ön plana çıxarılır;

- Dünyanın iqtisadi - ticari nüvəsinin coğrafi parametrləri dəyişir (bu məsələdə Çin və ABŞ ilə yaxın əlaqələr birmənalı olaraq yeni situasiyanın mərkəzində yer alır).

Yeni nizamın nümunəvi əməkdaşlıq dekreti

Azərbaycan apardığı geniş siyasi mahiyyətə malik kurs regionda yeni beynəlxalq münasibətlər sistemini nizamlayır. Bölgənin təhlükəsizlik immuniteti gücləndirilir, qlobal proseslərə müdaxilə imkanları yaranır. Bu amil TDT-nin funksionallığının artmasından tutmuş, Şərq-Qərb kontenti üzrə inteqrasiyanın yenilənməsi, dinamizm qazanması kimi aktiv müşahidə olunan proseslərdəki rolumuza nümunə sayıla bilər. Çin-Qərb xətti üzərində Azərbaycanın fərdi nüfuzu ilə yanaşı həm regional, həm də qlobal maraqların çarpazlaşma nöqtəsi olması uzlaşma meyillərini gücləndirir. Bununla da, yeni dövr üçün aktuallıq daşıyacaq əməkdaşlıq platformaları gündəmə gəlir, mövcud olanlar isə gücləndirilir.

Azərbaycanın yaratdığı bu mənzərə həm də ortada olan imkanlardan yararlanmaq üçün fürsət deməkdir. Nəticə etibarı ilə, qlobal məkanın gənc, amma qətiyyəti, birlik və həmrəylik təşəbbüsləri ilə seçilən bir üzvü olaraq yeni beynəlxalq əlaqələr sisteminin humanizm prinsipləri əsasında qurulması cəhdləri dəstəklənir. Azərbaycan və Çin bu mühüm tabloda özünəməxsus, olduqca vacib, ən əsası isə strateji tərəfdaşlığa söykənən bir konsepsiya nümayiş etdirir. Ötən il Astanada iki ölkə arasında imzalanan Birgə Bəyannamə, bu ilin aprelində “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat”  yeni nizamın nümunəvi əməkdaşlıq dekreti də sayıla bilər - hər iki ölkə çoxtərəfli əlaqələrin qarşılıqlı maraqlarla uzlaşdırılmasının faktoloji sənədləşməsini ortaya qoydu. Prezident İlham Əliyev sentyabrın 1-də Çinin Tiencin şəhərində keçirilən “ŞƏT plyus” formatında görüşdəki çıxışında bildirib ki, Azərbaycanla Çin arasında səmimi dostluq münasibətləri və hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq bağları mövcuddur. Bu əlaqələrin dərinləşdirilməsi Azərbaycanın xarici siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biridir.

Pekin - Bakı strateji münasibətləri: təhlükəsizlik, inkişaf təşəbbüsləri, sivilizasiyalararası əlaqələrin dərinləşdirilməsi...

Dövlət başçısı  çıxışında bildirib ki, Azərbaycan beynəlxalq sülhün, təhlükəsizliyin və inkişafın təşviqi məqsədilə Çin tərəfindən irəli sürülmüş Qlobal İnkişaf Təşəbbüsünü, Qlobal Təhlükəsizlik Təşəbbüsünü və Qlobal Sivilizasiya Təşəbbüsünü fəal şəkildə dəstəkləmişdir: “Biz, həmçinin Çin Xalq Respublikasının Sədri tərəfindən irəli sürülmüş Qlobal İdarəetmə Təşəbbüsünü dövlətlərin suveren bərabərliyi, BMT Nizamnaməsi və beynəlxalq hüquqa hörmət əsasında beynəlxalq münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş mühüm və vaxtında atılmış bir addım kimi alqışlayırıq”.

Azərbaycan özünün beynəlxalq siyasət kursunu milli maraqlar çərçivəsində və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq prinsipləri üzərində qurub. Bu siyasətin mərkəzində sülh, təhlükəsizlik, inkişaf və beynəlxalq əməkdaşlığın təşviqi dayanır. Azərbaycan yalnız regional deyil, həm də qlobal miqyasda müxtəlif təşəbbüslərə qoşularaq beynəlxalq münasibətlərdə dialoq, tərəfdaşlıq və qarşılıqlı hörmətin möhkəmlənməsinə mühüm töhfələr verir. Bu kontekstdə Bakı son illərdə Çin tərəfindən irəli sürülmüş bir sıra qlobal təşəbbüslərə verdiyi dəstəklə həm öz mövqeyini, həm də beynəlxalq ədalət və sülh naminə prinsipial yanaşmasını ortaya qoyur.

 - Qlobal İnkişaf Təşəbbüsü əsasən dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin sürətləndirilməsi, yoxsulluğun azaldılması, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə və sosial-iqtisadi rifahın təmin olunmasına xidmət edir. Azərbaycanın bu təşəbbüsə verdiyi dəstək təsadüfi deyil. Bakı özü də regional inkişafın əsas lokomotivlərindən biridir və enerji, nəqliyyat-logistika, rəqəmsal transformasiya sahələrində həyata keçirdiyi layihələrlə beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığa real töhfələr verir. Ölkə dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün milli səviyyədə konkret proqramlar həyata keçirir və regional əməkdaşlıq vasitəsilə həm Orta Dəhliz, həm də “Yaşıl enerji dəhlizi” kimi layihələrlə qlobal miqyasda inkişaf prosesinə inteqrasiya olunur.

- Qlobal Təhlükəsizlik Təşəbbüsünün və Qlobal Sivilizasiya Təşəbbüsünün dəstəklənməsinə gəldikdə isə, burada hərbi aspektlərlə yanaşı enerji təhlükəsizliyi, ərzaq təhlükəsizliyi, ekoloji təhlükəsizlik və kibertəhlükəsizlik kimi yeni istiqamətlər ortaya çıxıb. Çin tərəfindən irəli sürülmüş Qlobal Təhlükəsizlik Təşəbbüsünün əsas fəlsəfəsi də məhz budur -Azərbaycan bu təşəbbüsü dəstəkləməklə beynəlxalq sistemdə güc siyasətinə yox, dialoq və əməkdaşlığa üstünlük verdiyini bir daha nümayiş etdirir. Digər tərəfdən, Qlobal Sivilizasiya Təşəbbüsü dövlətlər arasında mədəniyyətlərarası dialoqun, qarşılıqlı hörmətin və multikultural dəyərlərin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Azərbaycan bu təşəbbüsə dəstək verməklə öz milli siyasətini də beynəlxalq müstəviyə çıxarır. Çünki Azərbaycan uzun illərdir ki, mədəniyyətlərarası dialoqun mərkəzinə çevrilib, Bakı Prosesi, BMT Sivilizasiyalar Alyansı çərçivəsində tədbirlərə ev sahibliyi edib.

- Çin Xalq Respublikasının Sədri tərəfindən irəli sürülmüş Qlobal İdarəetmə Təşəbbüsü beynəlxalq münasibətlərin ədalətli əsaslar üzərində qurulmasını, dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipinin qorunmasını, BMT Nizamnaməsinə və beynəlxalq hüquqa hörməti əsas götürür. Bu təşəbbüs, əslində, mövcud beynəlxalq sistemdəki ziddiyyətlərə və ikili standartlara alternativ bir baxış təqdim edir. Bakı isə hər zaman beynəlxalq hüququn aliliyini, dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama prinsipini və suverenliyə hörməti əsas götürüb. Qarabağ məsələsində də Azərbaycanın mövqeyi məhz bu prinsiplərə əsaslanırdı. Buna görə də, Azərbaycanın Qlobal İdarəetmə Təşəbbüsünə verdiyi dəstək yalnız diplomatik jest deyil, həm də öz milli maraqlarının və beynəlxalq hüquqa sadiqliyinin ifadəsidir.

Nəticə etibarı ilə, Azərbaycanın qlobal təşəbbüslərə verdiyi dəstək onu beynəlxalq münasibətlərdə sülh, təhlükəsizlik və inkişaf tərəfdarı kimi möhkəmləndirir. Azərbaycanın mövqeyi göstərir ki, ölkəmiz qlobal təşəbbüslərin passiv iştirakçısı deyil, əksinə, onların fəal dəstəkçisi və regional miqyasda həyata keçirilməsinə təkan verən mühüm aktordur.

ABŞ-Azərbaycan strateji əməkdaşlığı: prioritet məsələlər yeni nizamın aparıcı predmetləridir

Diqqət yetirsək, Azərbaycan regional miqyasda əməkdaşlığın sərhədlərini genişləndirmək üçün ən real tənzimləyiciyə çevrilib. Azərbaycan Çin ilə əməkdaşlığı fonunda həm də ABŞ ilə yeni mərhələdə strateji tərəfdaşlığı inkişaf etdirməyi prioritet kimi ön plana çıxarır - Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması məqsədilə Strateji İşçi Qrupunun yaradılması da məhz bu amilə xidmət edir. Diqqət yetirsək, iki ölkə hökumətləri arasında imzalanan Anlaşma Memorandumunun məqsədi kimi Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması üçün formalaşdırılacaq Strateji İşçi Qrupunun əsas hədəflənəcəyi sahələr arasında enerji, ticarət və tranzit daxil olmaqla regional bağlantılar, süni intellekt və rəqəmsal infrastruktur daxil olmaqla iqtisadi sərmayələr, eləcə də müdafiə məhsullarının satışı və terrorizmə qarşı mübarizə daxil olmaqla təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq dayanır. Qeyd edildyi kimi, regional bağlantıların (əməkdaşlıq platformalarının) inkişafı və terrorizmə qarşı mübarizə predmetləri əslində yeni nizamın ən aparıcı ünsürləri qismində çıxış etməkdədir. Yəni, Azərbaycan bu gün qlobal cəhətlər arasında körpü rolunu oynamaqla beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafına xüsusi töhfələr verir. Bu isə Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü çoxtərəfli əməkdaşlıq siyasətinin mühüm uğurlarındandır...

Pərviz SADAYOĞLU