Bankların tamahı hamını təngə gətirib Fantastik kredit faizləri

Baş bankir etiraf, vətəndaş narazılıq edir, lakin banklar inadından dönmür

Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) rəhbəri Taleh Kazımov ölkə banklarının həddindən artıq yüksək marja vəziyyətini etiraf edib. O deyib ki, tabeliyində olan struktur maliyyə strukturlarının gəlirliliyinin daha məhsuldar idarə olunmasından narahatdır.

“Bankların marjaları çox yüksəkdir. Kapitalın cəlb edilməsi ilə investisiyanın faiz dərəcəsi arasında fərq 6-8 faiz səviyyəsindədir. Banklar kredit portfelini artırmalı və daha aşağı marja şəraitində işləməyi öyrənməlidir. Biz bu istiqamətdə onlarla işləyirik”, - deyə AMB başçısı bildirib.

Baş bankirin sözlərinə görə, banklarda dövlət hesablarında qalan vəsaitlərin yerləşdirilməsi maliyyə qurumlarına likvidlik vəziyyətini daha yaxşı proqnozlaşdırmağa imkan verir və faiz dərəcələrinə proaktiv yanaşma zərurətini aradan qaldırır. AMB gözləntilərini kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin artırılması ilə əlaqələndirmir, əksinə, banklar tərəfindən marjanın daha effektiv idarə olunmasına ümid edir.

Bu arada, martın əvvəlində milli valyutada verilən yeni kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 18,07 faizə yüksəlib. Əvvəlki ayla müqayisədə kreditlər daha 0,32 faiz bahalaşıb, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə isə 2 faiz artım qeydə alınıb. Maliyyə institutlarının ümumi kredit portfeli 27 milyard 592,4 milyon manat təşkil edib.

Maraqlıdır ki, onun mühüm hissəsini ev təsərrüfatlarının borcları təşkil edir: 8 milyard 544 milyon manatını istehlak kreditləri, 4 milyard 271,4 milyon manatını isə ipoteka kreditləri təşkil edib. Ümumi kredit portfelinin strukturuna 14 milyard 777 milyon biznes kreditləri daxildir.

Mütəxəssislər borc vəsaitlərinin bahalaşmasının səbəblərini iki əsas halla izah edirlər: birincisi, əmanətlər üzrə faiz dərəcələrinin artırılması, ikincisi, pul bazarında tələbin artması və bankların kredit portfelinin genişlənməsi ilə.

Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, cəmi iki il əvvəl milli valyutada olan əmanətlərin gəlirliliyi indikindən iki dəfə az idi: “Dollar əmanətləri üzrə isə illik gəlir 1-2 faizə güclə çatırdı. İndi əhalinin dollar əmanətləri üzrə faiz dərəcələri hətta sığortalanma həddini 2,5 faiz keçib. Kredit faizlərinin artırılması ilə yanaşı, bu vəziyyət əhalinin xarici valyutada qorunmayan bank əmanətlərinin artmasına səbəb olur. Axı, sığortalı limitdən yuxarı gəlir gətirən əmanətlər sığortalanmır. Bank müflis olarsa, bu əmanətlər geri qaytarılmır”.

“Digər məsələlərlə yanaşı, əmanətlərin bahalaşması kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin artmasına gətirib çıxarır ki, bu da real iqtisadiyyatın maliyyələşdirilməsi baxımından arzuolunmazdır. Axı, hansısa müəssisə bahalı kredit götürürsə, onun xərcləri artır və müvafiq olaraq istehsal olunan məhsulların maya dəyəri də artır. Bu səbəbdən də yüksək bank faizləri bizim istehsal sektorumuz üçün arzuolunmazdır”, - deyə ekspert söyləyib.

Deputat kredit-maliyyə sektorunun tətbiq etdiyi borcların ödənilməsinin xüsusiyyətlərinə də diqqət çəkib: “Banklar ilkin olaraq kreditlər üzrə ödənişləri borcun əsas məbləğinə deyil, faizlərin ödənilməsinə yönəldirlər. Nəticədə borcalan kreditin qaytarılması üçün müraciət etdikdə məlum olur ki, ödənişlər faizləri ödəməyə gedib, hətta borcun əsas məbləğinə toxunmayıb belə”.

Alim kreditin əsas məbləği ilə hesablanmış faizlər arasında tarazlığa nail olmaq üçün bu məqamın tənzimlənməsini, həmçinin borcalanların müdafiəsinə daha təkmil yanaşmaların işlənib hazırlanmasını təklif edir.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov mövzuya dair AYNA.AZ-a şərhində deyib ki, depozit faizlərinin artması ilə yanaşı, borc vəsaitlərinə artan tələbat da artıma səbəb olur: “Pul eyni əmtəədir və alıcının onu müəyyən yerdə və müəyyən vaxtda müəyyən qiymətə almaq istəyi və qabiliyyətinin artması qiymətin artmasına səbəb olur”.

Bununla belə, bir neçə ildir ki, yerli ekspert icmasında yüksək faiz dərəcələri və maliyyə institutlarının əsassız olaraq böyük marjaları problemi gündəmə gətirilir. Mütəxəssislər əmindirlər ki, kommersiya banklarının mənfəəti 1 faiz, maksimum 1.5 faiz civarında dəyişməlidir.

Kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin 18 faizdən yuxarı olması faktiki olaraq real sektor müəssisələrinin bank kreditləri vasitəsilə maliyyələşmədən kənarda qalması deməkdir. Bahalı borc vəsaitləri real sektordakı müəssisələrin gəlirlilik səviyyəsindən yüksəkdir və qeyri-neft iqtisadiyyatının inkişafına mane olur.