Başbuğ Alparslan Türkeşin siyasi mövqeyi və fəaliyyəti Türk millətinin tarixi və mədəni dəyərlərini ucaltdı

“25 noyabr 1917-ci ildə Kipr adasında anadan olan Alparslan Türkeş, Türkiyə və beynəlxalq siyasi həyatında yüksək nüfuza malik görkəmli bir lider idi və nəticədə müzakirə mərkəzinə çevrildi. Alparslan Türkeş, millətçi və idealist hərəkatların formalaşmasında aparıcı rol oynayaraq, Türkiyə siyasi tarixində özünəməxsus və nüfuzlu bir şəxs kimi öz yerini qazanmışdır.

Unikal ideoloji mövqeyi və liderlik keyfiyyətləri ilə o, Türkiyə siyasi həyatını formalaşdıran əsas aktyorlardan birinə çevrilmişdir. Onun siyasi anlayışı Türkiyənin inkişafı boyunca müxtəlif yollarla özünü göstərən millətçi ideyaların təməlini qoymuş və müxtəlif hərəkatların formalaşmasında öncülük etmişdir.

Gənc yaşlarından Türkeş milli dəyərlərə və müstəqillik ideologiyasına sadiq qalmış və beləliklə, həm ideyalarında, həm də fəaliyyət xəttində özünəməxsus bir mövqe qurmuşdur. Eyni zamanda, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin gözləntilərinə uyğun olan vahid və ideoloji bir perspektivlə hərəkət edərək, bugünkü Türkiyədə türk millətçiliyinin formalaşmasında aparıcı rol oynamışdır”.

Ərzurum Atatürk Universiteti Böhran idarəetmə mərkəzi kordinatoru Dos. Dr. Ayhan Doğan Bizimyol.info xəbər portalına müsahibəsində qeyd edib ki, 1944-cü ildə Turançılıq məhkəməsində Reha Oğuz TÜRKKAN və Hüseyn Nihal ATSIZ kimi tanınmış türk millətçi ziyalıları ilə birlikdə mühakimə olunması və tabutlarda işgəncəyə məruz qalması, bəlkə də Türkeşin orijinal bir ideologiyanı mənimsəməsinə və millətçi mövqeyini nümayiş etdirməsinə yol açdı. Bu, ona gənc zabitlər arasında böyük hörmət qazandırdı və liderlik potensialına malik bir əsgər kimi tanınmasına səbəb oldu.

Ayhan Doğan

“Alparslan Türkeş, millətçi hərəkatları formalaşdıran və təsir edən Türkiyə siyasi tarixində ən vacib şəxslərdən biri hesab olunur. O, ölkənin siyasi və sosial transformasiyalarında mühüm rol oynamış və millətçi hərəkatların təşkilinə səbəb olmuşdur. Türkeş, 27 may 1960-cı il hərbi çevrilişinin TRT-də elan edilməsini oxuduqdan sonra Türkiyədə məşhurlaşdı. Çevrilişdən sonra Milli Birlik Komitəsində çalışdı, lakin sonradan fikir ayrılıqlarına görə təmizləndi və xaricə (Hindistana səfir məsləhətçisi kimi) göndərildi. Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra türk millətçiliyinin tanınmış simaları ilə sıx əlaqə saxladı. 1969-cu ildə CKMP-nin (Respublikaçı Kəndli Millət Partiyası) sədri seçildikdən sonra, adını MHP (Millətçi Hərəkat Partiyası) olaraq dəyişdirdi və partiyanı ideoloji çərçivədə qurdu. Bu partiyalar vasitəsilə millətçi ideyaların geniş auditoriyaya yayılmasını təmin etdi və onun ideoloji mövqeyi və strateji yanaşmaları millətçi hərəkatın siyasi səhnədə güclü və mütəşəkkil bir qüvvəyə çevrilməsinə töhfə verdi. Bu kontekstdə o, idealist hərəkatın ideoloji təməlini təşkil edən Türk-İslam sintezini və millətçilik anlayışını inkişaf etdirdi. Bundan əlavə, 1969-cu ildə qurduğu Milliyyətçi Hərəkat Partiyası vasitəsilə ölkədəki müxtəlif problemlərə həll yolu axtaran və millətçi dəyərləri vurğulayan siyasətlər hazırladı. Bu prosesdə türk millətinin birliyinə və müstəqilliyinə vurğu hərəkatın əsas hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi. Türkeşin idealist icmanın milli birlik və həmrəylik anlayışına əsaslanan siyasi mövqeyi və hərəkətləri türk millətinin tarixi və mədəni dəyərlərini ucaltdı”-deyə Ayhan Doğan vurğulayıb.

Ayhan Doğan hesab edir ki, Alparslan Türkeş Türkiyənin siyasi həyatına təsiri təkcə millətçilikdə deyil, həm də müxtəlif siyasi ideologiyaların və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin qarşılıqlı təsirində əsas rol oynadı.

“Alparslan Türkeşin intizamlı rəhbərliyi hərəkatın əhval-ruhiyyəsini gücləndirdi və müxtəlif çevrilişlər, siyasi qeyri-sabitlik və böhran dövrlərində belə mövcudluğunu qoruyub saxlamağa imkan verdi. Türkeş həm siyasi ritorikası, həm də hərəkətləri ilə türk millətçiliyinin dövlət siyasətində və sosial həyatda yerini möhkəmləndirdi, bu sahədə qalıcı iz buraxdı. Alparslan Türkeşin Türkiyə siyasi tarixində oynadığı rol, həm ideoloji, həm də təşkilati baxımdan, millətçi hərəkatın inkişafına və ölkənin siyasi strukturunda müəyyənedici element kimi ortaya çıxmasına əhəmiyyətli töhfələr verdi. Onun Türkiyə siyasi tarixindəki rolu, rəhbərliyi altında formalaşan millətçi hərəkatın konturları və Türkiyə siyasi həyatına təsiri ilə sıx bağlıdır. Millətçi düşüncənin sistemli və mütəşəkkil təmsilçiliyinə öncülük edərək Türkeş siyasi arenada güclü bir səs yaratdı. Bu kontekstdə, onun siyasi irsi, sadəcə ideoloji bir kateqoriya olmaqdan uzaq, millətçi prinsiplərin dövlət siyasətinə inteqrasiyası üçün yol açdı və bu istiqamətdə mühüm bir istinad nöqtəsi rolunu oynadı.

Eyni zamanda, Türkeşin liderliyi millətçi və mühafizəkar qrupların özlərini təmsil edə biləcəyi bir strukturun yaradılmasına töhfə verdi və bu da böyük bir dönüş nöqtəsi oldu. Lakin onun irsi mübahisəli və müxtəlif şərhlərə açıqdır; bəziləri onu milli birliyi möhkəmləndirən bir şəxs kimi tərifləyir, digərləri isə hərəkatın ultramillətçi və avtoritar aspektlərini vurğulayır. Bu baxımdan, Türkeşin ideoloji mövqeyi və təcrübələri Türkiyədəki siyasi qütbləşmə və ideoloji mübarizə üçün çox vacibdir”.

Ayhan Doğan bildirib ki, Alparslan Türkeş həmçinin müzakirələrin formalaşmasına təsir göstərmiş və hərəkatın uzunmüddətli mövqeyini müəyyən etmişdir: “Alparslan Türkeşin Türkiyə siyasi tarixindəki əhəmiyyəti, ölkənin dəyişən ehtiyaclarına və müasir şərtlərinə cavab olaraq onun rəhbərliyi altında inkişaf edən millətçi xəttin formalaşmasına və bu hərəkatın müasir Türk siyasi mədəniyyətindəki yerinin möhkəmləndirilməsinə verdiyi töhfədədir. Bu miras həm tarixi, həm də ideoloji baxımdan Türkiyənin siyasi inkişafına davamlı və təsirli iz buraxmışdır”.

İradə Cəlil, Bizimyol.info