Bayraqlar niyə yarıya endirilir? Maraqlı faktlar

Bayraqların yarıya endirilməsinin tarixi

Bayrağın matəm günlərində yarıya qədər endirilməsi ənənəsi XVII əsrdə yaranıb.

Lent.az-ın tarixi mənbələrə istinadən məlumatına görə, ilk yazılı nümunələrdən biri 1612-ci ildə qeydə alınıb – ingilis səyyahı Con Hall Qrenlandiya səfərində həlak olduqdan sonra onun “Heart’s Ease” gəmisinin Londona qayıdışında bayrağı yarıya endirilmişdi və bu yolla kapitana ehtiram göstərilmişdi. Həmin dövrdə dənizçilər bayrağı bir qədər aşağı salaraq yuxarıda boş yer qoymağı “ölüm bayrağı” üçün yer ayırmaq kimi dərk edirdilər. Sonrakı illərdə britaniyalılar dənizçilərin bu ənənəsini qəbul edib rəsmi qaydalar təyin etdilər. Artıq XVIII əsrin sonunda bu jest geniş yayılmışdı – məsələn, 1799-cu ildə ABŞ-ın ilk prezidenti Corc Vaşinqton vəfat edəndə həm Amerika, həm də Böyük Britaniya donanmalarında bayraqlar “yarı dirək” vəziyyətində endirilərək ona ehtiram göstərildi. Beləliklə, XIX əsrə gəldikdə bayrağın yarıya endirilməsi müxtəlif ölkələrdə matəm rəmzi kimi formalaşmışdı.

Bayraqlar niyə yarıya endirilir?

Bayrağın yarıya qədər endirilməsi mənəvi cəhətdən itkiyə hörməti və ümumi kədəri ifadə edir. Bir çox ölkədə bu addım həlak olanlara ehtiram əlaməti, onların xatirəsinə dərin hörmət və milli hüzn simvolu kimi qəbul olunur. Dövlətin ən ali rəmzlərindən birinin qəsdən aşağı salınması cəmiyyətin baş vermiş itkiyə üzülüb yas tutduğunu göstərir. Bu həm də sağ qalanların birlik və həmrəyliyini, acını paylaşdıqlarını nümayiş etdirən mənəvi jestdir.

Simvolik tərəflər

Bayrağın yarıya endirilməsinin simvolik mənası xüsusi qeyd olunur. Bəzi mənbələrə görə bayrağın dirəkdə tam qaldırılmayıb yarıda dayanması, onun yuxarısında gözəgörünməz “ölüm bayrağı” üçün yer qoymaq deməkdir. Yəni itki və hüzn sanki görünməz bir bayraq kimi ən üstdə dalğalanır, endirilmiş dövlət bayrağı isə şəhid olanların xatirəsinə ehtiramı təcəssüm etdirir. Başqa sözlə, bayrağın yarıya endirilməsi dövlətin sevincinin, qürurunun yarımçıq olduğunu, xalqın kədər içində olduğunu simvolizə edir. Bəzi hallarda bayrağa qara lent bağlanması da eyni məna daşıyır – xüsusən bayraq dirəkdə asılmadıqda (məsələn, divardan sallanırsa), ona qara matəm lentinin əlavə olunması itkiyə yas tutulduğunu göstərən rəmzdir.

Məntiqi tərəflər

Bu ənənənin məntiqi əsasları və protokol qaydaları da formalaşıb. İlk növbədə, bayraq sadəcə dirəyin yarısınadək qaldırılıb dayanmaz – onu əvvəlcə sürətlə tam zirvəyə qaldırıb sonra yarıya endirmək tələb olunur. Bunun məntiqi səbəbi bayrağın yarıda olmasının qəsdən edildiyini vurğulamaqdır: yəni bayraq texniki səhv üzündən yox, məhz hörmət əlaməti olaraq endirilib. Eyni qayda günün sonunda bayrağın endirilməsi zamanı da tətbiq edilir: bayraq dirəkdən çıxarılmazdan öncə yenidən qısa müddətlik yuxarı qaldırılır, sonra endirilir. Bundan başqa, “yarıya endirmə” anlayışının nə qədər aşağı endirməyi ifadə etdiyinə dair protokol normaları mövcuddur.

Məsələn, Britaniya qaydasına görə bayraq dirəyin təpəsindən ən azı bir bayraq eni boyda aşağıda olmalıdır – yəni dirəyin üstü ilə bayrağın üstü arasında təxminən bayrağın öz hündürlüyü qədər boşluq saxlanılır. Bu cür standartlaşdırma bayrağın matəm üçün endirildiyini aydın göstərir və onun təsadüfən tam qaldırılmadığına dair yanlış təsəvvürün qarşısını alır. Nəhayət, bayrağın yarıya endirilməsi ictimaiyyətə dərhal matəm mesajı yollayan vizual siqnaldır – insanlar dövlət bayrağını aşağı vəziyyətdə görüb mühüm bir hüzn səbəbinin olduğunu anlayırlar.

Azərbaycanda hüquqi əsaslar və tətbiqi

Azərbaycanda bayrağın matəm günlərində endirilməsi qanunvericiliklə təsbit olunub. “Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının istifadəsi qaydaları haqqında” Qanunun 7-ci maddəsinə əsasən, rəsmi matəm günlərində Dövlət bayrağının dirəyinin yuxarı hissəsinə eni 10 sm-lik qara lent bağlanmalı və (və ya) bayraq dirəyinin yarısına qədər endirilməlidir. Burada matəm günləri dedikdə, qanunvericilikdə xüsusi hüzn günü kimi qeyd olunan tarixlər (məsələn, 20 Yanvar – Ümumxalq Hüzn Günü) və ya müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (adətən Prezident) tərəfindən elan edilmiş matəm günləri nəzərdə tutulur. Qanuna uyğun olaraq belə günlərdə ölkə ərazisindəki bütün dövlət qurumlarında, həmçinin xaricdə Azərbaycanın səfirliklərində bayraqlar yarıya endirilir. Məsələn, 25 dekabr 2024-cü il tarixində baş vermiş təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycanda matəm elan olunmuş və bununla bağlı ölkə ərazisində dövlət bayrağı yarıya qədər endirilmişdi. Hər il 20 Yanvar faciəsinin ildönümündə və digər ümumxalq hüzn günlərində də bayraqların endirilməsi ənənə halını alıb və dövlət tərəfindən təmin edilir.

Ümumdünya təcrübəsi

Bayrağın yarıya endirilməsi dünya praktikasında geniş yayılmış bir matəm jestidir. Demək olar, bütün ölkələrin bayraq protokollarında belə hallar nəzərdə tutulur və adətən, dövlət başçısının qərarı ilə milli faciələr və ya yüksək səviyyəli şəxslərin vəfatı zamanı bayraqlar endirilir. Məsələn, ABŞ-da yalnız prezident (ştat miqyasında qubernatorlar) ümummilli yarıya endirmə elan edə bilər və bu hüquqdan prezident əsasən keçmiş və hazırkı dövlət xadimlərinin vəfatı, böyük qəzalar və terror hadisələri zamanı istifadə edir. Habelə, ABŞ-da bəzi anım günlərində, məsələn, Xatirə Günündə bayrağın yarıya endirilməsi ənənəvi protokolun bir hissəsidir (Xatirə Günündə bayraq günorta saatlarınadək yarıda qalır). Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya kimi ölkələrdə də monarxın, dövlət rəsmilərinin və ya kütləvi faciələrin baş verdiyi günlərdə hökumət bayraqların yarıya endirilməsi göstərişi verir. Bəzi hallarda beynəlxalq həmrəylik jesti olaraq bir ölkədə böyük faciə baş verəndə digər ölkələrin dövlət bayraqları da həmən gün yarıya endirilir. Ümumilikdə, bayrağın yarıya qədər endirilməsi qlobal miqyasda hüzn və ehtirama dair ortaq anlaşılmış bir simvol kimi qəbul olunur.

Ən çox ölkənin bayrağını yarıya endirməsinə səbəb olan hadisə

Dünyada indiyədək ən çox ölkənin bayrağını yarıya qədər endirməsinə səbəb olan hadisə 2005-ci ilin aprelində Roma Papası II İohann Pavelin vəfatı olmuşdur. Bu, bütün dünya üçün böyük bir itki kimi qiymətləndirildi və qlobal hüznə səbəb oldu.

II İohann Pavelin vəfatı ilə əlaqədar təxminən 60 ölkə rəsmi matəm elan edərək dövlət bayraqlarını yarıya qədər endirdi. Bu rəqəm beynəlxalq rekord hesab olunur və bundan əvvəl heç bir hadisə bu qədər çox ölkədə eyni zamanda matəm tədbirlərinə səbəb olmamışdı. Məsələn, müqayisə üçün qeyd etmək olar ki, 2001-ci il 11 sentyabr terror aktlarından sonra 22 ölkə milli matəm elan etmişdi – bu göstərici də yüksək olsa da, Roma Papasının vəfatı zamanı dünya miqyasında müşahidə edilən hüzn daha geniş oldu.