Bir fincanın içindəki tarix: 17 Aprel Beynəlxalq Qəhvə Günü

Qəhvə yalnız səhərin yoldaşı deyil. Bu içki əsrlər boyu mədəniyyətləri birləşdirib, siyasi inqilabların müzakirə edildiyi məkanlara çevrilib, ədəbiyyatın, incəsənətin, elmin sükutunda yanan ideyaların qığılcımını alovlandırıb. Hər birimiz üçün fərqli mənalar daşıyan bu içkiyə bir günün həsr olunması heç də təsadüfi deyil.

Sfera.az bildirir ki, 17 aprel qeyri-rəsmi olaraq Beynəlxalq Qəhvə Günü kimi qeyd olunur. Rəsmi Beynəlxalq Qəhvə Günü hər il 1 oktyabrda qeyd edilsə də, 17 aprel qəhvənin sosial və tarixi əhəmiyyətini vurğulamaq məqsədi daşıyan xüsusi bir gündür. Sosial mediada və qlobal qəhvə icmaları arasında yayılan bu tarix, qəhvəsevərlər üçün baharın ortasında bir zövq bayramına çevrilib.

Qəhvənin yaranışı

Qəhvənin hekayəsi Efiopiyanın cənub bölgələrindən başlayır. Ən məşhur əfsanəyə görə, e.ə. 9-cu əsrdə Kaldi adlı bir çoban keçilərinin qırmızı giləmeyvə yedikdən sonra daha enerjili olduğunu fərq edir. Bu meyvələr “Coffea” adlı bitkinin toxumları idi – bu gün qəhvə dediyimiz məhsulun əsası. Əvvəlcə bu giləmeyvələr çeynənirdi, sonralar isə qaynadılaraq içki halına salındı.

Qəhvə əvvəlcə Yəməndəki sufilər tərəfindən gecə ayinləri zamanı ayıq qalmaq üçün istifadə olunurdu. 15-ci əsrdə Yaxın Şərqdə yayılmağa başladı və çox keçmədən Osmanlı İmperiyasının, daha sonra isə Avropanın və dünyanın əvəzolunmaz içkisinə çevrildi.

Qadağalardan zövq məbədlərinə

Tarix boyu qəhvə bəzən sevildi, bəzən isə ondan qorxuldu. 1511-ci ildə Məkka rəhbərləri onu "fitnəkar" içki hesab edərək qadaöan etdilər. Onlara görə, qəhvə insanları bir araya gətirib, düşünməyə və müzakirə etməyə vadar edirdi – bu isə dini və siyasi avtoritetlər üçün təhlükə idi. Bu cür qadağalar Osmanlıda və Avropada da təkrarlanıb.

Bununla belə, qəhvə evləri – “qəhvəxanalar” – tezliklə maariflənmənin, ictimai debatın, şeir və fəlsəfənin mərkəzinə çevrildi. 17-ci əsrdə İngiltərədə “penny universities” – yəni 1 penny ödəyərək bilik əldə edilən məkanlar adlandırılırdı. Fransada isə inqilabın təməl fikirləri ilk dəfə məhz bu qəhvə evlərində ortaya çıxırdı.

Qəhvə sənayesi

Qəhvə bu gün dünyanın ən çox ticarət olunan məhsullarından biridir. Neftdən sonra ən böyük bazara sahib olan bu içki, milyardlarla dollar dəyərində bir sənayeni təmsil edir. Ancaq bu sənayenin parlaq vitrinlərinin arxasında inkişaf etməkdə olan ölkələrdə minlərlə fermerin zəhməti dayanır.

Bu səbəbdən də “Fair Trade” (Ədalətli Ticarət) və “Sertifikatlı Orqanik Qəhvə” kimi təşəbbüslər daha da aktuallaşır. Beynəlxalq Qəhvə Günü kimi günlər bu problemlərə diqqət çəkmək, həm də kiçik fermerlərin səsini dünyaya çatdırmaq üçün bir fürsətdir.

Qəhvə haqqında az tanınan maraqlı faktlar

Dünyada hər gün təxminən 2 milyard fincan qəhvə istehlak olunur. Qəhvə tərkibində 800-dən çox aromatik birləşmə saxlayır – bu, onu şərabdan daha kompleks bir içki halına gətirir. Qəhvə toxumu əslində giləmeyvənin içindəki tumdur. Yəni, qəhvə bir meyvədir. Finlandiya dünya üzrə adambaşına ən çox qəhvə içilən ölkədir – bir insan ildə təxminən 12 kiloqramdan çox qəhvə istehlak edir. Qəhvə bitkisi ilk meyvəsini əkin olunduqdan 3-4 il sonra verir.

Qəhvənin Azərbaycandakı rolu

Azərbaycanda qəhvə ənənəsi uzun müddət çay mədəniyyətinin kölgəsində qalsa da, son onilliklərdə xüsusilə gənc nəsil arasında populyarlıq qazanıb. Bakı şəhərində artan sayda “third wave” (üçüncü dalğa) qəhvə dükanları bu içkiyə olan marağın bariz göstəricisidir. Hər biri öz dəmləmə metodları və fərqli ləzzət profilləri ilə qəhvəni sənətə çevirən bu məkanlar artıq sosial həyatın bir parçasına çevrilib.

Qəhvə sadəcə bir içki deyil – bu, tarixdir, mədəniyyətdir, ünsiyyətdir və həyatın özü qədər dərin bir təcrübədir. 17 aprel Beynəlxalq Qəhvə Günü bizi bu içkinin keçmişinə boylanmağa, bu gününü qiymətləndirməyə və gələcəyinə dəyər verməyə dəvət edir. Bir fincan qəhvə ilə təkcə enerjimizi deyil, düşüncələrimizi də yeniləyirik. Elə bu gün, bir fincan qəhvə içərkən düşünək – tarix boyu milyonlarla insanı eyni hissdə birləşdirən bu içkiyə nə qədər borcluyuq?

Firuzə Əliyeva