Icma.az
close
up
RU
Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri

Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri

Icma.az, Xalqcebhesi saytına istinadən bildirir.

Od çərşənbəsi ilaxır çərşənbələrin ikincisidir. Buna xalq arasında “üsgü çərşənbə”, “üskü gecəsi”, “ikinci çərşənbə” və yaxud “addı çərşənbə” də deyilir. Xalqımızın qədim ənənəsində od müqəddəs hesab olunub. Yaradılışın əsas atributlarından biri kimi od mifoloji təsəvvürdə geniş yer tutur. Odun müqəddəs sayılması onun ilkin yaradılışdakı yeri ilə əlaqəli olaraq meydana gəlmişdir. Novruzda tamamlanan böyük yaradılış bayramında odun xüsusi yeri vardır. İlaxır çərşənbədə və Novruz bayramı axşamı tonqal qalanması adəti mövcud olmuş və bu günə qədər gəlib çatmışdır.

Bu fikirlər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunun Mərasim folkloru şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, dosent Ağaverdi Xəlilin AZƏRTAC-a təqdimetdiyi “Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri” sərlövhəli məqalədə yer alıb. Yazını təqdim edirik.

Şirvan bölgəsində hər çərşənbə axşamı hamı bir yerə yığışır, tonqal qalayır, lopa (möhkəm məftilin bir ucuna köhnə əski parçaları sarınır, neft vurularaq yandırılır) düzəldirlər. Uşaqlar lopanı daha çox hündürlüyə atmaq üçün öz aralarında yarışırlar. Tonqal yandıraraq ətrafına toplaşırlar. Hamı tonqalın üstündən atılır, “Ağırlığım, uğurluğum odda yansın, kül olsun” deyir. Torpaq çərşənbəsi o biri çərşənbələrə nisbətən daha təmtəraqla qeyd olunur.

Qubanın bəzi kəndlərində bayram axşamında tonqal yandırılmır, ancaq hər həyətdə evdəki adamların sayı qədər zoğal və ya alma ağacından kəsilmiş çubuqlar torpağa basdırılır, ucuna əski-üskü sarınıb yandırılır.

Tonqal üstündən atılmaq adəti isə “paklanma yolu ilə yaradılış” prosesinin mühüm ünsürü kimi çıxış edir. Azərbaycanın bütün bölgələrində Novruza qədərki hər bir çərşənbə axşamı tonqal qalanır. Məsələn, Qərbi Azərbaycanın Ağbaba bölgəsində Novruza üç çərşənbə qalanda birinci çərşənbə axşamı günü tonqal qalanar, böyük-kiçik tonqalın üstündən atılar, tonqal qalama hər üç çərşənbə axşamı yerinə yetirilərmiş.

Qaraqoyunlu bölgəsində axır çərşənbə axşamında yandırılan tonqalın üstündən adamlar atlanıb qurtarandan sonra mal-qaranı da bu rituala daxil edirdilər. Ənənədə qorunub qalmış əski oddan keçmə ritualı həm insanlar üçün, həm də onların mal-qarası üçün icra edilmişdir. Heyvanların oddan keçməsi qalanmış iki tonqal arasından keçmək şəklində də icra edilmişdir.

Axır çərşənbə axşamında yandırılan tonqalın üstündən atlanıb deyərlər:

Ağırrığım, uğurruğum,

Ağrım, acım,

Qadam, balam –

Hamısı tökülsün, bu odda yansın.

Dərbənd bölgəsində ilaxır çərşənbədə evin işığını sübhəcən söndürməzlər. Deyirlər, həmin gecə uluların ruhu sübhəcən yurda baş çəkməyə gəlir.

Şəkidə hər həyətdə böyük tonqallar qalanır, ətrafında şənlənir, üstündən tullanıb deyirlər:

Ağırlığım, uğurluğum odlara,

Tonqaldan atlanmayan yadlara.

Yaxud:

Ağrım, uğrum tökülsün,

Oda düşüb kül olsun.

Yansın alov saçılsın,

Mənim bəxtim açılsın.

Belə hesab edirdilər ki, əcdad ruhları ildə bir dəfə ancaq həmin gecə öz yurdlarına baş çəkirlər. Qaranlıq düşəndə ona görə gur tonqallar qalanır ki, bu ruhlar öz evlərini rahat tapsınlar.

Qazax bölgəsində yeni il axşamı həyətdə ocaq qalayar, şam yandırarlar ki, şər qüvvələr o evdən uzaq olsun.

Ağdaş bölgəsi inancına görə, ilin axır çərşənbəsində hava təmiz qaralandan sonra güzgü olan otağa girirsən, əlində də lampa. Otaq da zülmət qaranlıq olmalıdır. Lampa işığından başqa içəri işıq düşməli deyil. Lampanı tutursan güzgüyə. Bir az keçəndən sonra sənə qismət olan qız güzgüdə görünür.

Quba-Şabran bölgəsində axır çərşənbə günü hər adamın adına bir şam yandırmaq lazımdır. Kimin şamı tez yanıb qurtarsa, onun ömrü gödək olacaq deməkdir.

İlaxır çərşənbələrdə icra edilən odla bağlı rituallar təkcə Azərbaycanda deyil, türk xalqlarının bir çoxunda bu və ya digər şəkildə qorunmuşdur. Orta Asiya türk xalqlarında “Alaslama” deyilən bir ritual indiyədək qorunub qalmışdır. Bu ritual evin və həyət-bacanın odla təmizlənməsi şəklində icra olunur. Odu evin və həyətin hər tərəfində gəzdirərək “Alas-alas, bəladan xilas” deyirlər. Bu ritual od vasitəsilə şər qüvvələrin qovulması üçün edilir.

Odla bağlı ata sözləri:

Od yanan yerdən tüstü çıxar”.

Odla bağlı inanclar:

Çərşənbədə ocağı boş qoymazlar.

Odla bağlı alqışlar:

“Ocağın bərəkətli olsun.

Ocağın nurlu olsun.

Ocağın odlu olsun.

Ocağına nur çilənsin.

Ocağın sönməsin”.

Odla bağlı qarğışlar:

Oda düşəsən.

Od ocağa həsrət qalasan.

Ocağın qazan görməsin.

Odla bağlı tapmacalar:

“Evdən - evə qızıl yaylıq” (od ).

İlaxır çərşənbə ilə bağlı fallar:

Axır çərşənbə günü axşam çağı qonşuların qapısını sakitcə pusurlar. Qapıya yaxınlaşərkən eşidilən ilk sözü və ya bir neçə sözü yozub, bəxt haqqında müəyyən mülahizələr söyləyirlər. Məsələn, ilk eşidilən sözlər “işığı yandır”, “yaxşı olacaq” və s. olarsa hər şeyin yaxşı olacağı güman edilir. Əksinə, “söndür”, “viran qalsın” və s. kimi sözlər eşidiləndə pis tərəfə yozulur.

Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:120
embedMənbə:https://www.xalqcebhesi.az
archiveBu xəbər 04 Mart 2025 15:03 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see233

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see230

“Landmark” bu dəfə Sahil Bababyevin idarəçiliyinə keçdi

21 Oktyabr 2025 11:26see224

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see205

Məşhur tennisçi Devis Kubokunun finalında oynamayacaq

20 Oktyabr 2025 21:39see191

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see187

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see177

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see171

Xaricdə saxta təhsil: Valideynlər xəbərsiz, tələbələr savadsız EKSPERT RƏYİ

21 Oktyabr 2025 05:43see170

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see163

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see162

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see161

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see152

Səhər yeməyində turşu yeməyin 5 faydası

21 Oktyabr 2025 02:51see151

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see151

Naxçıvan məktəblisi “Statistik olimpiada”nın qalibi olub

21 Oktyabr 2025 03:36see150

Bunları yesəniz gec YAŞLANACAQSINIZ

21 Oktyabr 2025 02:37see141

Oyundan sonra duş qəbul edə bilmədilər Atletiko dan UEFA ya şikayət

21 Oktyabr 2025 00:12see140

Türkiyəni sarsıdan cinayətlə bağlı daha bir nəfər saxlanıldı

21 Oktyabr 2025 01:51see135

Fransada tornado nəticəsində 1 nəfər ölüb, xəsarət alanlar var

21 Oktyabr 2025 03:34see133
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri