Icma.az
close
up
RU
Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri

Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri

Icma.az, Xalqcebhesi saytına istinadən bildirir.

Od çərşənbəsi ilaxır çərşənbələrin ikincisidir. Buna xalq arasında “üsgü çərşənbə”, “üskü gecəsi”, “ikinci çərşənbə” və yaxud “addı çərşənbə” də deyilir. Xalqımızın qədim ənənəsində od müqəddəs hesab olunub. Yaradılışın əsas atributlarından biri kimi od mifoloji təsəvvürdə geniş yer tutur. Odun müqəddəs sayılması onun ilkin yaradılışdakı yeri ilə əlaqəli olaraq meydana gəlmişdir. Novruzda tamamlanan böyük yaradılış bayramında odun xüsusi yeri vardır. İlaxır çərşənbədə və Novruz bayramı axşamı tonqal qalanması adəti mövcud olmuş və bu günə qədər gəlib çatmışdır.

Bu fikirlər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunun Mərasim folkloru şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, dosent Ağaverdi Xəlilin AZƏRTAC-a təqdimetdiyi “Bölgələrdə Od çərşənbəsi adətləri” sərlövhəli məqalədə yer alıb. Yazını təqdim edirik.

Şirvan bölgəsində hər çərşənbə axşamı hamı bir yerə yığışır, tonqal qalayır, lopa (möhkəm məftilin bir ucuna köhnə əski parçaları sarınır, neft vurularaq yandırılır) düzəldirlər. Uşaqlar lopanı daha çox hündürlüyə atmaq üçün öz aralarında yarışırlar. Tonqal yandıraraq ətrafına toplaşırlar. Hamı tonqalın üstündən atılır, “Ağırlığım, uğurluğum odda yansın, kül olsun” deyir. Torpaq çərşənbəsi o biri çərşənbələrə nisbətən daha təmtəraqla qeyd olunur.

Qubanın bəzi kəndlərində bayram axşamında tonqal yandırılmır, ancaq hər həyətdə evdəki adamların sayı qədər zoğal və ya alma ağacından kəsilmiş çubuqlar torpağa basdırılır, ucuna əski-üskü sarınıb yandırılır.

Tonqal üstündən atılmaq adəti isə “paklanma yolu ilə yaradılış” prosesinin mühüm ünsürü kimi çıxış edir. Azərbaycanın bütün bölgələrində Novruza qədərki hər bir çərşənbə axşamı tonqal qalanır. Məsələn, Qərbi Azərbaycanın Ağbaba bölgəsində Novruza üç çərşənbə qalanda birinci çərşənbə axşamı günü tonqal qalanar, böyük-kiçik tonqalın üstündən atılar, tonqal qalama hər üç çərşənbə axşamı yerinə yetirilərmiş.

Qaraqoyunlu bölgəsində axır çərşənbə axşamında yandırılan tonqalın üstündən adamlar atlanıb qurtarandan sonra mal-qaranı da bu rituala daxil edirdilər. Ənənədə qorunub qalmış əski oddan keçmə ritualı həm insanlar üçün, həm də onların mal-qarası üçün icra edilmişdir. Heyvanların oddan keçməsi qalanmış iki tonqal arasından keçmək şəklində də icra edilmişdir.

Axır çərşənbə axşamında yandırılan tonqalın üstündən atlanıb deyərlər:

Ağırrığım, uğurruğum,

Ağrım, acım,

Qadam, balam –

Hamısı tökülsün, bu odda yansın.

Dərbənd bölgəsində ilaxır çərşənbədə evin işığını sübhəcən söndürməzlər. Deyirlər, həmin gecə uluların ruhu sübhəcən yurda baş çəkməyə gəlir.

Şəkidə hər həyətdə böyük tonqallar qalanır, ətrafında şənlənir, üstündən tullanıb deyirlər:

Ağırlığım, uğurluğum odlara,

Tonqaldan atlanmayan yadlara.

Yaxud:

Ağrım, uğrum tökülsün,

Oda düşüb kül olsun.

Yansın alov saçılsın,

Mənim bəxtim açılsın.

Belə hesab edirdilər ki, əcdad ruhları ildə bir dəfə ancaq həmin gecə öz yurdlarına baş çəkirlər. Qaranlıq düşəndə ona görə gur tonqallar qalanır ki, bu ruhlar öz evlərini rahat tapsınlar.

Qazax bölgəsində yeni il axşamı həyətdə ocaq qalayar, şam yandırarlar ki, şər qüvvələr o evdən uzaq olsun.

Ağdaş bölgəsi inancına görə, ilin axır çərşənbəsində hava təmiz qaralandan sonra güzgü olan otağa girirsən, əlində də lampa. Otaq da zülmət qaranlıq olmalıdır. Lampa işığından başqa içəri işıq düşməli deyil. Lampanı tutursan güzgüyə. Bir az keçəndən sonra sənə qismət olan qız güzgüdə görünür.

Quba-Şabran bölgəsində axır çərşənbə günü hər adamın adına bir şam yandırmaq lazımdır. Kimin şamı tez yanıb qurtarsa, onun ömrü gödək olacaq deməkdir.

İlaxır çərşənbələrdə icra edilən odla bağlı rituallar təkcə Azərbaycanda deyil, türk xalqlarının bir çoxunda bu və ya digər şəkildə qorunmuşdur. Orta Asiya türk xalqlarında “Alaslama” deyilən bir ritual indiyədək qorunub qalmışdır. Bu ritual evin və həyət-bacanın odla təmizlənməsi şəklində icra olunur. Odu evin və həyətin hər tərəfində gəzdirərək “Alas-alas, bəladan xilas” deyirlər. Bu ritual od vasitəsilə şər qüvvələrin qovulması üçün edilir.

Odla bağlı ata sözləri:

Od yanan yerdən tüstü çıxar”.

Odla bağlı inanclar:

Çərşənbədə ocağı boş qoymazlar.

Odla bağlı alqışlar:

“Ocağın bərəkətli olsun.

Ocağın nurlu olsun.

Ocağın odlu olsun.

Ocağına nur çilənsin.

Ocağın sönməsin”.

Odla bağlı qarğışlar:

Oda düşəsən.

Od ocağa həsrət qalasan.

Ocağın qazan görməsin.

Odla bağlı tapmacalar:

“Evdən - evə qızıl yaylıq” (od ).

İlaxır çərşənbə ilə bağlı fallar:

Axır çərşənbə günü axşam çağı qonşuların qapısını sakitcə pusurlar. Qapıya yaxınlaşərkən eşidilən ilk sözü və ya bir neçə sözü yozub, bəxt haqqında müəyyən mülahizələr söyləyirlər. Məsələn, ilk eşidilən sözlər “işığı yandır”, “yaxşı olacaq” və s. olarsa hər şeyin yaxşı olacağı güman edilir. Əksinə, “söndür”, “viran qalsın” və s. kimi sözlər eşidiləndə pis tərəfə yozulur.

Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:119
embedMənbə:https://www.xalqcebhesi.az
archiveBu xəbər 04 Mart 2025 15:03 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Bu gün layiq olduğumuz qələbə əldə etdik”

19 Oktyabr 2025 19:14see185

Bakının bir çox yollarında nəqliyyatın sıxlığı müşahidə olunur SİYAHI

20 Oktyabr 2025 08:25see179

Rəştdən Həştərxana birbaşa uçuşlar başladı

19 Oktyabr 2025 19:10see142

Sarıkökün bu faydalarını çoxları bilmir

20 Oktyabr 2025 07:01see136

Ərdoğandan Şimali Kiprdə keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələrinə reaksiya

20 Oktyabr 2025 00:57see134

“Amazon”, “Snapchat” və “Zoom”da problem yarandı

20 Oktyabr 2025 14:39see133

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see132

Tramp görüşü zamanı daim Zelenskiyə söyüş söyürdü

19 Oktyabr 2025 23:19see132

Körpələrdə genetik xəstəliklərin aşkarlanması üçün ölkəyə 300 mindən çox test gətiriləcək

19 Oktyabr 2025 20:14see131

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see129

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see129

Luvr muzeyində Azərbaycan nəfəsi: Parisdə gənc rəssam Diana Quliyevanın əsərləri sərgilənir Foto

19 Oktyabr 2025 09:10see128

“Mən ABŞ ı təhlükəyə ata bilmərəm...”

19 Oktyabr 2025 19:18see126

Rıbin və həyat yoldaşı öləcəkləri halda tək oğul övladlarına təlimatlar tərtib ediblər...

20 Oktyabr 2025 00:18see125

Sabah yağış yağacaq

19 Oktyabr 2025 13:05see124

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir: 50 yaşdan sonra bu qidalar məhdudlaşdırılmalıdır

19 Oktyabr 2025 07:08see123

Elmar Məmmədyarovdan açıqlama: “Kimin qarın ağrısı varsa, adımı hallandırır”

19 Oktyabr 2025 21:04see123

Sofiya Universitetində “Azərbaycan suveren dövlətçilik yolunda” sərgisinin açılışı

19 Oktyabr 2025 06:45see122

İş adamı hava limanında həbs edildi

20 Oktyabr 2025 20:43see122

Qara zirə yağı: Hər dərdin dərmanı

20 Oktyabr 2025 05:06see121
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri