Dəhlizlər üzərindən sülh: Bakının çoxvektorlu regional strategiyası

Azərbaycan son illərdə Cənubi Qafqazı təkcə geosiyasi tampon zona deyil, qlobal nəqliyyat və logistika qovşağına çevirmək istiqamətində ardıcıl siyasət yürüdür. Şərq-Qərb, Şimal-Cənub və Qərb-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişmə nöqtəsində yerləşən Bakı bu üstünlüyünü iqtisadi rifah, siyasi sabitlik və regional qarşılıqlı asılılıq alətinə çevirməyə çalışır.

Bu strategiya Bakının çoxvektorlu xarici siyasətinə tam uyğundur. Bakı yürütdüyü bu siyasətlə  heç bir güc mərkəzinə bağlanmamaq, regional ölkələri tranzit və ticarət maraqları ətrafında birləşdirmək, münaqişə risklərini iqtisadi inteqrasiya ilə neytrallaşdırmaq. Məhz bu yanaşma Cənubi Qafqazda “sülh + inkişaf” modelinin əsasını təşkil edir.

Xarici maneələr: əməkdaşlıqdan narahat olan güclər
Reallıq ondan ibarətdir ki, bölgədə marağı olan bütün aktorlar Cənubi Qafqaz ölkələrinin sıx əməkdaşlığında maraqlı deyil. Çünki dəhlizlərin açılması geosiyasi monopoliyaları zəiflədir, tranzit üzərindən siyasi təzyiq mexanizmləri sıradan çıxır, regional ölkələrin manevr imkanları genişlənir.

Bu səbəbdən bəzi güclər sülh proseslərini ləngitməyə, dezinformasiya və hibrid təsir alətlərindən istifadə etməyə, yeni əməkdaşlıq formatlarının formalaşmasına süni maneələr yaratmağa çalışırlar
Mirzoyanın “hibrid təhdidlər müxtəlif mənbələrdən, o cümlədən Rusiyadan qaynaqlana bilər” fikri bu reallığın İrəvanda da artıq açıq müzakirə edildiyini göstərir.

ABŞ–Azərbaycan xətti: yeni regional balans elementi
ABŞ-da fəaliyyət göstərən “Southfive Strategies” təşkilatının prezidenti Ceyson Epşteynin açıqlamaları ABŞ-Azərbaycan və ümumilikdə ABŞ-Xəzər hövzəsi münasibətlərində yeni mərhələnin başlandığını təsdiqləyir. Avqust ayında Vaşinqtonda Donald Tramp, İlham Əliyev və Nikol Paşinyan arasında keçirilən görüş 30 ildən artıq davam edən münaqişəyə siyasi nöqtə qoyulması, ABŞ-ın bölgədə sülh və iqtisadi inteqrasiya proseslərinə açıq dəstəyinin nümayişi, regional təşəbbüslərin qlobal legitimlik qazanması baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Epşteynin TRIPP layihəsini “iqtisadi rifah və inteqrasiya yolu” kimi xarakterizə etməsi təsadüfi deyil. Bu layihə region ölkələrinin öz gələcəklərini üçüncü tərəflərin geosiyasi oyunlarından asılı olmadan birbaşa qarşılıqlı maraqlar üzərində qurmaq niyyətini əks etdirir.

Ermənistanın dilemması: balans axtarışı
Ermənistanın rəsmi mövqeyi göstərir ki, İrəvan Rusiya ilə əlaqələri kəsmək niyyətində deyil, eyni zamanda Aİ ilə münasibətləri dərinləşdirmək istəyir.
Bu, faktiki olaraq strateji balans axtarışıdır. Lakin balansın real dayağı təhlükəsizlik deyil, iqtisadi inteqrasiya və regional əməkdaşlıqdır.
Bu nöqtədə Ermənistan üçün Bakı ilə əməkdaşlıq alternativsiz seçimə çevrilir. Çünki nə Aİ, nə Rusiya, nə də digər güclər Ermənistanı regional kommunikasiyalar olmadan dayanıqlı inkişaf yoluna çıxara bilməz.

Bakının həlledici üstünlüyü: prosesin lokomotivi olmaq
Bütün mürəkkəb geosiyasi proseslər fonunda Bakı sülh gündəliyini diktə edən regional layihələri təşəbbüs edən İrəvanla işləməkdən çəkinməyən əsas aktor kimi çıxış edir.
Azərbaycanın üstünlüyü ondadır ki, Bakı sülhü ritorika yox, praktik mexanizmlər üzərindən qurur, dəhlizləri siyasi rıçaq yox, ortaq qazanc platforması kimi təqdim edir. Cənubi Qafqazı rəqib güclərin toqquşma zonası deyil, əməkdaşlıq məkanı kimi formalaşdırmaq istəyir.
Cənubi Qafqaz hazırda tarixi seçim qarşısındadır: ya böyük güclərin rəqabət meydanı olaraq qalmaq, ya da regional ölkələrin iradəsi ilə əməkdaşlıq və rifah zonasına çevrilmək.
Mövcud proseslər göstərir ki, Bakı ikinci ssenarinin əsas memarıdır. ABŞ-dan gələn müsbət siqnallar, Ermənistanın məcburi reallıqla üzləşməsi və nəqliyyat dəhlizlərinin qaçılmazlığı fonunda Cənubi Qafqazın 2026-cı ilə tamamilə fərqli siyasi-iqtisadi konfiqurasiyada daxil olması real görünür.

Mürtəza