Dünyanın qaranlıq bölgələri : Kompaslar niyə bəzi yerlərdə işləmir?

Yüzillər boyu dənizçilərin və səyyahların əsas istiqamət vasitəsi olan kompaslar dünyanın bəzi bölgələrində düzgün nəticə vermir. Bu sirli əyilmələr səbəbi isə Yer kürəsinin mürəkkəb maqnit sahəsi ilə bağlıdır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, kompas iynəsi, normalda Yer maqnit sahəsinə paralel qalaraq şimalı göstərir. Lakin qütb bölgələrində sahənin davranışı dəyişir: orta enliklərdə üfüqi olan sahə xətləri, qütblərə yaxınlaşdıqca dikləşir və iynəni aşağıya çəkir. Bu zaman kompas ya donur, ya da təsadüfi şəkildə dönməyə başlayır. "Dünya Maqnit Modeli" bu etibarsız zonaları "qaranlıq bölgələr" kimi göstərir və onların gözləniləndən daha geniş sahəni əhatə etdiyini göstərir.

Bununla yanaşı, yeraltı dəmir yataqları da əyilmələrə səbəb olur. Məsələn, Rusiyanın Kursk bölgəsindəki zəngin dəmir filizi 1784-cü ildə alim Petr İmoxodtsev tərəfindən qeydə alınmışdı. 1949-cu ildə isə ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CIA) sənədlərində həmin maqnitik anomaliya ətraflı təsvir olunmuşdu. Belə massiv dəmir kütlələri kompas iynəsinin istiqamətini dəyişərək səhvlərə yol açır.

Bənzər hadisə Mərkəzi Afrika Respublikasının paytaxtı Banqidə də müşahidə olunur. Alimlər bu anomaliyanın səbəbini tam müəyyənləşdirməsələr də, qədimdə bölgəyə düşmüş nəhəng bir meteoritin yerli mineralların maqnit xüsusiyyətlərini dəyişdirmiş ola biləcəyini ehtimal edirlər.

Maraqlı bir sual da kompasların Yer kürəsi xaricində işləyib-işləməyəcəyidir. Nəzəri olaraq işləyə bilər, çünki Yer maqnit sahəsi kosmosa qədər uzanır: günəşə baxan tərəfdə təqribən 37 min km, əks tərəfdə isə 370 min km-ə qədər. Lakin günəş küləklərinin təsiri ilə bu sahə daim dəyişdiyindən, orbitdəki kompas sabit istiqamət göstərə bilmir.

Nəticə etibarilə, kompas insanlıq üçün əsrlər boyu etibarlı naviqasiya aləti olsa da, Yer maqnit sahəsinin dəyişkənliyi və yerli anomaliyalar səbəbindən bəzən yanıltıcı ola bilir.

Aydın