Ezra Paundu nə üçün dəmir qəfəsdə saxlamışdılar?

Bu gün Eza Paundun doğum günüdür.
Kulis.az bu münasibətlə müəllif haqqında materialı təqdim edir.

Ezra Ueston Lumis Paund 1885-ci ilin 30 oktyabrında ABŞ-ın Aydaho ştatının Heyli şəhərində doğulub. Atası Homer Paund ABŞ Xəzinə Departamentində işləyirdi, anası İzabel Ueston Paund isə dini və mədəni dəyərlərə bağlı bir qadın idi. Ezra ailənin tək övladı idi və oxumağa hələ uşaq yaşlarından böyük maraq göstərmişdi.

Ailəsi o, uşaq olanda Pensilvaniyaya köçmüşdü və Paund məktəbə orada başlamışdı. 9 yaşında artıq latın və qədim yunan ədəbiyyatına maraq göstərirdi. Atası ona klassik müəlliflərin kitablarını alır, anası isə estetik dəyərləri aşılamağa çalışırdı. Ezradakı “klassik intizam – modern üsyan” balansının əsasını bu zəngin mühit qoymuşdu.
Uşaqlıqda çox tənha olduğundan onun ilk dostları oxuduğu kitablardakı obrazlar olmuşdu.

Paund 1901-ci ildə Pensilvaniya Universitetinə daxil olaraq, filologiya və roman dilləri üzrə təhsil almağa başlayır. Burada Hilda Dulitl və Uilyam Karlos Uilyams kimi gələcək modernist şairlərlə tanış olur. O, dildəki ritm və musiqi əlaqələrinə xüsusi diqqət yetirirdi. 1905-ci ildə magistr dərəcəsi aldı və sonradan İspaniyada müəllim kimi çalışmağa başladı. Lakin tezliklə tədris metodlarına etiraz etdiyi üçün işdən uzaqlaşdırıldı. Bu hadisə Paundun sistemə qarşı üsyankar təbiətini daha da gücləndirdi.
1907-ci ildə ABŞ-a qayıdaraq müxtəlif universitetlərdə qısa müddətli dərs dedi. Həmin dövrdə ilk şeirlərini yazmağa başladı, bir neçə mətbu orqana yollasa da, şeirləri qəbul edilmədi.
1908-ci ildə Ezra Paund Avropaya köçərək əvvəlcə İtaliyada, sonra Londonda yaşamağa başladı. Venesiyada öz hesabına “Sönmüş işıqla” adlı ilk şeir kitabını çap etdirdi. Kitab tənqidçilərin marağına səbəb olmasa da, onun poetik potensialındakı qığılcımlar bu kitabda özünü göstərirdi.

Kitab nəşr olunandan sonra Londonda yeni ədəbi dairələrə daxil oldu və Yeits, Ford Madoks Ford kimi müəlliflərlə dostlaşdı. Paund çox keçmədən Londonun ədəbi həyatında fəal fiqura çevrildi. O, yeni şairləri kəşf edir, onların əsərlərini jurnallara təqdim edirdi. 1909-cu ildə latın dilindən tərcümədə “maskalar” mənasını verən “Personae” adlı ikinci kitabını çap etdirdi və artıq “modern poeziyanın səsi” kimi qəbul olunmağa başladı. Onun məqsədi klassik formaları çağdaş ruhla birləşdirmək idi.
1912-ci ildə Paund nəzəri prinsiplərini müəyyənləşdirdiyi İmajinizm adlı ədəbi axının əsasını qoydu. İmajinizm poetik bəzəkləri rədd edir, dəqiq obraz və konkret dili əsas sayırdı. “Obraza yönəlmiş düşüncə” Paundun ən məşhur ifadələrindən biri idi.
O, Harriyet Monronun "Poetry" jurnalında bu ideyaları yaymağa başladı. Hilda Dulitl və Riçard Oldinqton kimi gənc şairlər onun ideyalarının ətrafına toplaşdılar. Paund bu hərəkatla ingilis poeziyasına minimalizm və intellektual dərinlik gətirmişdi. “Hiss deyil, obraz danışmalıdır” prinsipi modern şeirin dilini kökündən dəyişdirdi. Bu hərəkat sonradan T.S. Eliot və Emi Louell kimi müəlliflərin yaradıcılığında özünü göstərdi. İmajinizm XX əsr poeziyasına yeni nəfəs vermişdi.

1914-cü ildə Paund Vortisisizm adlı yeni sənət axınının fəal tərəfdarına çevrildi. Bu axında sənət əsəri enerjinin mərkəzinə bənzədilirdi. O, rəssam Uindhem Lyuis ilə birlikdə "Blast" jurnalını təsis etdi. Vortisisizm həm poeziyada, həm də rəssamlıqda hərəkət və ritmi ifadə etməyə çalışırdı. Paunda görə, şeir statik obraz deyil, enerjinin partlayış nöqtəsidir. Hər söz müəyyən “enerji impulsu” daşımalıdır. O, bu illərdə həm nəzəri məqalələr, həm də eksperimental şeirlər yazırdı. Lakin Birinci Dünya Müharibəsinin başlanması hərəkatı dağıtdı. Buna baxmayaraq, Vortisisizm onun poetik təfəkküründə iz qoymuşdu. O, belə deyirdi: “Söz qığılcımdır, hərəkətə keçməsə, ölüdür”.
Birinci Dünya Müharibəsi illərində Paund Londonun mədəni həyatının mərkəzində idi. Müharibə onun dünyagörüşündə dərin sarsıntı yaradır, sivilizasiyanın dağılmasını və dəyərlərin puç olmasını hiss edirdi. Bu illərdə T. S. Eliotun “Bəhrəsiz torpaq” poemasına redaktoru olmuş, əsəri, demək olar ki, yenidən formalaşdırmışdı. Eliot ona təşəkkür olaraq “il miglior fabbro” (ən yaxşı sənətkar) deyə müraciət edirdi.

Müharibədən sonra şairin marağı sosial və iqtisadi məsələlərə yönəldi. O, kapitalizmi mənəvi fəlakət kimi görürdü.
1924-cü ildə Paund Londonu tərk edərək, İtaliyaya köçdü. Orada faşist rejiminə rəğbət göstərməyə, Mussolininin ədalətli iqtisadi sistem quracağına inanmağa başladı. 1930-cu illərdə Roma radiosunda antisemit fikirlərin də yer aldığı çıxışlar edərək, ABŞ kapitalizmini və beynəlxalq bank sistemini kəskin tənqid edirdi. Paund özünü siyasi təbliğatçı kimi yox, “iqtisadi həqiqət carçısı” kimi görürdü. Lakin Qərb ədəbiyyat dairələri onu xəyanətkar saymağa başladı. Ümumən, İtaliya illəri Paund üçün həm yaradıcılığının zirvəsi idi həm də mənəvi uçurumu.
Bu dövrdəki mövqeyi ilə onun adı əbədi mübahisə mövzusuna çevrildi.

İtaliyada yazmağa başladığı “Nəğmələr” Paundun ən böyük və ən mürəkkəb əsəridir. O, bu poemaya 1915-ci ildən başlayaraq ömrünün sonuna qədər düzəlişlər eləmişdi. Əsər 120-dən çox hissədən ibarətdir və bir növ “modernist epos” sayılır. Burada yunan mifləri, Çin fəlsəfəsi, orta əsr Avropası və ABŞ tarixi qovuşub-birləşir. Paund “Nəğmələr”-də tarixi xaos içində mənəvi ardıcıllıq axtarırdı. Onun fikrincə, insanlıq eyni səhvləri təkrar edir, çünki “dəyərləri dərk etmir.” Əsərin dili çoxlaylıdır və bəzən anlaşılmazdır. Paund hər sətirdə oxucunu düşünməyə məcbur edir. O, bu əsəri “mənim həyatımın xəritəsi” adlandırırdı.
İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Paund açıq şəkildə faşizmi müdafiə etdi və 1945-ci ildə ABŞ ordusu tərəfindən İtaliyada həbs olundu. Piza yaxınlığında, açıq havada metal qəfəsdə saxlanılması Paundun şüurunda dərin iz qoydu. Sonradan ABŞ-a gətirildi və məhkəmə əvəzinə ruhi xəstəxanaya göndərildi. Onu “ağlını itirmiş dahi insan” adlandırırdılar.

12 il St. Elizabets xəstəxanasında qaldı.
1958-ci ildə Ezra Paund azadlığa buraxıldı və yenidən İtaliyaya qayıtdı. Lakin o, əvvəlki kimi ictimaiyyət qarşısına çıxmaq istəmirdi. Venesiyada və Triestdə sakit, tənhalığa çəkilmiş bir ömür sürdü. “Nəğmələr”-in son hissələrini bu illərdə yazdı. O, artıq “söz”dən çox “sükut”a inanır, dostlarına yazdığı məktublarda “daha danışmağa sözüm qalmayıb” deyirdi.
Hilda Dulitl Ezra Paundun ilk sevgi hekayəsi və yaradıcılıq yoldaşı idi. Onlar universitet illərində tanış olmuş, bir-birinin poetik düşüncəsinə təsir etmişdilər. Paund Hilda Dulitlnin İmajinist üslubda yazmasına təşviq edirdi. O, hətta Hilda Dulitl imzasını “H.D. Imagiste” kimi redaktə edib, "Poetry" jurnalına göndərmişdi.

Aralarındakı romantik münasibətləri uzun çəkməsə də, dostluqları ömür boyu davam edəcəkdi. Hilda Dulitl Paundun xəstəliyi dövründə ona mənəvi dəstək göstərmişdi. Onlar bir-birini “ruh yoldaşı” adlandırırdılar. Hilda Dulitl üçün Paund həm ilham mənbəyi idi, həm də faciəvi fiqur.
Uilyam Batler Yeits Ezra Paundun gəncliyində ən çox təsirləndiyi şair idi. Paund Yeitsin mistik və ritmik şeir üslubunu yüksək dəyərləndirirdi. Onlar 1909-cu ildə tanış olmuş və uzun müddət birlikdə çalışmışdılar. Paund Yeitsə katiblik etmiş, onun yazılarını redaktor gözü ilə düzəltmişdi. O, Yeitsin üslubunu “köhnə Avropanın son nəfəsi” adlandırırdı. Yeits isə Paundu “Amerika enerjisi ilə Avropa düşüncəsini birləşdirən gənc” kimi görürdü. Onların dostluğu modernist poeziyanın əsasını qoyacaqdı. Paund sonradan deyirdi: “Yeits mənə poeziyanın musiqisini öyrətdi.”

Ezra Paund yalnız şair yox, həm də ciddi ədəbiyyat nəzəriyyəçisi idi. Onun “Oxumağın əlifbası” (ABC of Reading və Literary Essays) kitabları XX əsr poetikasının əsas mənbələrindəndir. O, poeziyanı “dil elmi” kimi görür və şairi “enerji mühəndisi” adlandırırdı. Paundun tənqidində ən vacib prinsip “sözlərin səmərəliliyi” idi. O, romantik sentimentalizmi rədd edir, konkretliyi müdafiə edirdi. “Sözlər məqsədyönlü olmalıdır, bəzək üçün yox,” deyirdi. Onun nəzəri fikirləri həm Eliot, həm də Oden kimi şairlərə təsir etmişdi. Paundun tənqid üslubu sərt olsa da, dəqiq idi. O, həm şeiri, həm də düşüncəni yeniləmək istəyirdi.

Ezra Paundun həyatının son illəri peşmanlıqla keçmişdi. O, daha sözlərin qüdrətinə deyil, sükutun müdrikliyinə inanırdı. Venesiyada kiçik bir evdə, Adriatik dənizinin sahilində günlərini keçirir, dostları onu bəzən sahildə, əlində köhnə dəftərlə sakit oturmuş halda görürdülər.

Ezra Paund 1972-ci ilin 1 noyabrında Venesiyada vəfat etdi.