Gələn il yaşayış minimumu və ehtiyac meyarı 300 manat olacaq

Gələn il üçün yaşayış minimumu 300 manat olacaq. Bu məsələ Milli Məclisin bugünkü iclasında müzakirə olunan "Azərbaycan Respublikasında 2026-cı il üçün yaşayış minimumu haqqında" qanun layihəsində öz əksini tapıb. Sənədə əsasən, 2026-cı il üçün yaşayış minimumu ölkə üzrə 300 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 317 manat, pensiyaçılar üçün 245 manat, uşaqlar üçün 260 manat məbləğində müəyyən ediləcək.

Məlumat üçün bildirək ki, 2025-ci il üçün yaşayış minimumu ölkə üzrə 285 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 305 manat, pensiyaçılar üçün 232 manat, uşaqlar üçün 246 manat məbləğində müəyyən edilib. Bu o deməkdir ki, 2026-cı il üçün ölkə üzrə yaşayış minimumunun 15 manat, yəni təxminən 5,26 faiz artırılması nəzərdə tutulur.

Yaşayış minimumu bir şəxsin gündəlik zəruri tələbatlarını - ərzaq, geyim, kommunal xidmətlər, səhiyyə, nəqliyyat və digər əsas xərcləri qarşılaya bilməsi üçün lazım olan maddi vəsaitin minimum həddini göstərir. Yaşayış minimumunun müəyyən edilməsi dövlətin sosial siyasətində mühüm rol oynayır. Çünki bu göstərici pensiyalar, sosial müavinətlər, minimum əməkhaqqı və digər sosial ödənişlərin hesablanmasında əsas baza kimi istifadə olunur. Dövlət bu göstəricini müəyyən etməklə əhalinin sosial müdafiə mexanizmlərini daha effektiv təşkil etməyə çalışır. Beləliklə, yaşayış minimumu həm sosial ədalətin təmin olunmasına, həm də aztəminatlı təbəqələrin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edir.

Yaşayış minimumunun artım tempi

Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev hesab edir ki, yaşayış minimumu insanın yaşaması, sağlamlığı üçün lazım olan ərzaq, qeyri-ərzaq istehlak mallarının, xidmətlərin və kommunal ödənişlərin cəmini özündə ehtiva edən bir normadır. Bunun əsasında minimum istehlak səbəti formalaşır. Yaşayış minimumunun artım tempi və ya azalması dövlətin sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlıdır. Gələn il yaşayış minimumunun artması, eyni zamanda ehtiyac meyarının da artmasını şərtləndirib: "Ehtiyac meyarının artırılması isə aztəminatlı insanların, xüsusilə ünvanlı sosial yardım alan insanların sosial müdafiəsinin yaxşılaşmasına kömək edəcək. Yaşayış minimumu və ehtiyac meyarının artırılması dövlətdən ünvanlı yardım alan şəxslərin həm kateqoriyasının genişlənməsinə, həm də adambaşına ailədən düşən dövlət yardımının artmasına gətirib çıxaracaq".

Yaşayış minimumunun əhali üçün əhəmiyyəti

İqtisadçı ekspert Razi Abbasbəylinin sözlərinə görə, yaşayış minimumunun hesablanması bir neçə kriteriya əsasında aparılır. Buraya adətən ərzaq səbəti - insanın sağlam yaşamı üçün tələb olunan kalori və qidalanma tələbləri, qeyri-ərzaq məhsulları - geyim, məişət əşyaları və xidmətlər - nəqliyyat, kommunal xərclər, təhsil və s. daxildir. Bu hesablamalar ölkənin iqtisadi vəziyyəti, inflyasiya səviyyəsi və bölgələr üzrə qiymət fərqlilikləri nəzərə alınmaqla hazırlanır. Bütün bu amillər yaşayış minimumunun daim yenilənməsini zəruri edir: "Yaşayış minimumunun əhali üçün əhəmiyyəti böyükdür. Çünki bu göstərici insanların maddi rifahının real vəziyyətini əks etdirir. Əgər minimum əməkhaqqı və sosial ödənişlər yaşayış minimumundan aşağı olarsa, bu, əhalinin sosial vəziyyətinin ağırlaşmasına, yoxsulluğun artmasına və həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxara bilər. Bunun əksinə olaraq, yaşayış minimumunun artırılması və ona uyğun sosial siyasətin qurulması əhalinin rifahının yüksəlməsinə şərait yaradır. Nəticə etibarilə, yaşayış minimumu sosial siyasətin əsas göstəricilərindən biri olmaqla, dövlətin iqtisadi və sosial prioritetlərini müəyyən etməsinə kömək edir. Bu anlayışın düzgün hesablanması və davamlı olaraq yenilənməsi cəmiyyətin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və insanların layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir".

Hər bir vətəndaşın gündəlik istehlak xərcləri - 10 manat

Razi Abbasbəyli bildirib ki, yaşayış minimumunun təyin edilməsi vətəndaşın bir aylıq istehlak tələbatının ödənilməsi üçün tələb olunan məbləğin müəyyən olunması deməkdir: "Düzdür, 15 manatlıq artım böyük olmasa da, bütün hallarda vətəndaşların aylıq gəlirlərinin bir günlük hissəsinin artması deməkdir. Təqvim ayının 30 gündən ibarət olduğunu nəzərə alsaq, nəticə etibarilə hər bir vətəndaşın gündəlik istehlak xərclərinin qarşılanması üçün orta hesabla 10 manat müəyyən edilib. Əmək pensiyalarının baza hissəsinin artırılması və yanvardan etibarən qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq identifikasiyasının həyata keçirilməsi nəticəsində həm pensiyanın baza hissəsində, həm də minimum pensiyanın məbləğində artım müşahidə olunur. Bütün bunlar dövlətin sosial siyasətinin müsbət xarakter daşıdığını göstərir".

Ölkədə bir insanın minimal yaşayışı üçün bu məbləğ tələb olunur

İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli bildirib ki, yaşayış minimumunun məqsədi hökumətin sosial siyasətində minimal həddi müəyyənləşdirməkdir. Hökumət bunu üç kateqoriyaya bölüb və yaşayış minimumu haqqında qanunda təsbit edib: "Ölkədə bir insanın minimal yaşayışı üçün bu məbləğ tələb olunur və bu rəqəm sosial yardımın hesablanmasında əsas götürülür. Yəni əgər ailənin və ya fərdin gəliri bu həddən aşağıdırsa, dövlət həmin fərqi kompensasiya edir. Məsələn, 4 nəfərlik bir ailənin minimal aylıq gəliri 1200 manat olmalıdır. Hesablamada bu rəqəm aşağı çıxarsa, dövlət fərqi ödəyir. Məsələn, ailənin gəliri 1000 manatdırsa, 4 nəfərə görə 300 manat dövlət tərəfindən verilir. Keçən il bu rəqəm 265 manat idi, bu il isə 300 manata qaldırılıb. Minimum istehlak səbəti isə üç hissədən ibarətdir: ərzaq məhsulları, qeyri-ərzaq məhsulları və xidmətlər. Bu komponentlərin hər biri üçün minimal istehlak normaları mövcuddur. Yəni bir insanın normal qidalanması, sağlam yaşaması və fiziki balansını qoruması üçün müəyyən illik normativlər müəyyən edilib - məsələn, ildə nə qədər yumurta, nə qədər ət və digər məhsullar istehlak etməli olduğu kimi. Bu məhsulların orta qiymətləri hesablanır, normativlərlə vurulur və nəticədə yaşayış minimumu müəyyən edilir. 15 manatlıq artımın real yaşayış səviyyəsini yüksəldib-yüksəltməyəcəyinə gəlincə, bəli, kifayət edəcək. Nazirlər Kabineti hesablayıb ki, bu məbləğ yetərlidir".

Praktikada hər şey başqa qanun və qaydalarla tənzimlənir

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, yaşayış minimumu sosial müavinətlərin təyinatında önəmli rol oynayır: "Yaşayış minimumun 300 manat olması o deməkdir ki, ölkəmizdə iş qabiliyyətli insanların aylıq minimum xərcləri bu qədərdir. Ən əsası sosial müavinətlər, hansısa yardımlar və minimum əmək haqqı, minimum pensiya hesablanarkən bu göstərici nəzərə alınacaq. Nəzəri olaraq bunlar bir-birinə bağlı olan məsələlərdir. Lakin praktikada hər şey başqa qanun və qaydalarla tənzimlənir. Məsələn, minimum əmək haqqı və yaxud minimum pensiya nə qədər artacaqsa, bunlar artıq ayrı qərarla tənzimlənəcək. Amma yaşayış minimumu sosial müavinətlərin təyinatında istinad edilə biləcək bir məsələdir".

İqtisadçının sözlərinə görə, əsas məqsəd ondan ibarətdir ki, dövlət tərəfindən ödənilən vəsaitlər yaşayış minimumundan aşağı olmasın: "Yəni bu göstəricilər müəyyən sosial standart kimi qəbul edilir və ödənişlər həmin standarta uyğun qaydada tənzimlənir. Buna görə də yaşayış minimumu və ehtiyac meyarının artırılması, gələn ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş bəzi sosial ödənişlərin artmasına da zəmin yaradacaq. Bununla belə, maaş və pensiyaların artımına birbaşa təsir göstərməsə də, dolayı yolla sosial müavinətlərin artmasına təsiri olacaq".

Yaşayış minimumu yalnız iqtisadi göstərici deyil, həm də ölkədə sosial rifahın səviyyəsini müəyyən edən mühüm sosial meyardır. Bu göstəricinin düzgün hesablanması dövlətin sosial siyasətinin effektivliyi üçün əsas şərtdir. Yaşayış minimumu real bazar qiymətlərinə uyğun olmalıdır ki, əhalinin gündəlik tələbatlarının ödənməsi üçün tələb olunan minimum vəsaiti dəqiq əks etdirsin.

Təcrübə göstərir ki, yaşayış minimumunun artırılması əhalinin alıcılıq qabiliyyətinə, sosial təminat sisteminə və minimum əməkhaqqının müəyyən edilməsinə birbaşa təsir edir. Əgər yaşayış minimumu mövcud iqtisadi vəziyyətə adekvat təyin olunmazsa, sosial ödənişlər real ehtiyacları qarşılamaq gücündə olmur və bu, aztəminatlı təbəqənin yaşayış səviyyəsində problemlər yaradır.

Hazırda bir çox ölkələrdə yaşayış minimumu yalnız ərzaq səbətinə əsaslanmır, həm də sosial-mədəni tələbatların ödənilməsini özündə ehtiva edir. Bu yanaşma insanların minimum həyat standardı ilə deyil, layiqli yaşayış səviyyəsi ilə təmin olunmasına yönəlib. Buna görə də yaşayış minimumunun müəyyənləşdirilməsi mütəmadi olaraq yenilənməli və inflyasiya səviyyəsinə uyğunlaşdırılmalıdır.

Bir çox xərclərin həcminin hesablanmasında ehtiyac meyarı bir alət kimi istifadə olunur

İqtisadçı ekspertin dediyinə görə, hər dəfə büdcə layihəsi çərçivəsində növbəti il üçün yaşayış minimumu və ehtiyac meyarına yenidən baxılması təbiidir: "Cari illə müqayisədə gələn ildə bu göstəricinin 5,3 faiz artımı mövcud olan infilyasiyanın yaratdığı əlavə xərclərin bir hissəsinin bu yolla kompensasiya edilməsi anlamına gəlməlidir. Bu göstəricinin məbləğinin artırılması büdcədən maliyyələşən digər müvafiq sosial xərclərin də həcminin artmasına gətirib çıxarır. Çünki bir çox belə xərclərin həcminin hesablanmasında ehtiyac meyarı bir alət kimi istifadə olunur".

Sevinc QARAYEVA