Gender millətin mühərriki: Azərbaycan mediası insan inkişafının yeni arxitekturasını necə formalaşdırır

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Dünyada baş verən siyasi prosesləri bir meyarla izah etməyə çalışsaq - elə bir meyarla ki, o həm demokratiyanın dinamikasını, həm iqtisadi artımın tempini, həm də idarəetmənin keyfiyyətini eyni anda açıqlasın - bu, nə ÜDM-in həcmi, nə də hərbi büdcənin miqdarı olacaq. Bu meyar gender bərabərliyidir.

Qadınların qərarvermə proseslərindən kənarda qaldığı ölkələrdə iqtisadiyyat insan kapitalına sistemli şəkildə az sərmayə qoyur, media köhnəlmiş stereotipləri təkrarlayır, siyasi sistem isə dəyişikliklərə qarşı həssaslığını itirir. Qadınların iştirakı norma halına gəldiyi cəmiyyətlərdə isə məhsuldarlıq artır, vergi bazası genişlənir, institutlara inam güclənir, siyasət isə daha mürəkkəb və düşünülmüş formaya keçir.

BMT sənədlərində bu fikir çox aydın ifadə olunur: gender bərabərliyi olmadan nə dayanıqlı sülh, nə də dayanıqlı inkişaf mümkündür. Bu prinsip 2030-cu ilə qədər Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin beşinci bəndində (DİM 5) ayrıca məqsəd kimi göstərilsə də, əslində, o, demək olar ki, bütün digər məqsədlərlə - yoxsulluqla mübarizədən tutmuş rəqəmsal transformasiyaya qədər - sıx şəkildə bağlıdır.

Dünya İqtisadi Forumunun 2024-cü il hesabatına görə, qlobal gender uçurumu cəmi üçdə iki nisbətində - təxminən 68,5-68,6 faiz səviyyəsində bağlanıb. İndiki templə davam etsə, bəşəriyyətin kişi və qadınların imkan bərabərliyinə çatması üçün 130 ildən çox vaxt lazım olacaq. Bu, sadəcə statistika deyil; bu, dünya iqtisadiyyatının öz insan kapitalına qarşı olan borc vərəqəsidir.

Bu kontekstdə Azərbaycan tənqid obyekti yox, qlobal siyasətin bərabərhüquqlu subyekti kimi çıxış edir. Ölkə həm klassik modernləşmə məsələlərini həll edir, həm də inkişafın yeni arxitekturası haqqında beynəlxalq diskussiyalara qoşulur. Burada gender bərabərliyi təkcə humanitar və ya hüquq məsələsi kimi yox, XXI əsrdə Azərbaycanın insan inkişafı modelinin mahiyyətini müəyyən edən strateji sual kimi çıxış edir: bu modeldə media hansı rolu oynayacaq?

Araşdırma sualı belə qoyula bilər:
Media - həm institut, həm də mühit kimi - gender bərabərliyini normativ ideal səviyyəsindən real insan inkişafı və Azərbaycanın rəqabətqabiliyyətliliyinin resursuna çevirməkdə hansı rolu oynayır?

Bu suala cavab tapmaq üçün dörd baxış bucağını birləşdirmək lazımdır: qlobal statistika, insan inkişafı konsepsiyası, media sektorunda gender münasibətlərinin spesifikası və Azərbaycanın milli konteksti.

Gender bərabərliyi - insan inkişafının nüvəsi kimi

BMT-nin İnkişaf Proqramının formalaşdırdığı klassik yanaşmaya görə, inkişaf təkcə gəlir artımı deyil, insanların uzun, sağlam və mənalı həyat yaşamaq imkanlarının genişlənməsidir. Bu baxımdan, gender bərabərliyi ayrıca sosial layihə deyil, cəmiyyətin insan potensialının reallaşmasının əsas şərtidir.

Müasir tədqiqatlar bu sahədə bir neçə açar asılılıq göstərir.
Birincisi, gender bərabərliyi birbaşa iqtisadi effekti olan amildir. Beynəlxalq maliyyə institutlarının hesablamalarına görə, məşğulluq və sahibkarlıqda gender uçurumunun azalması qlobal ÜDM-i 20 faizdən çox artıra bilər. Beynəlxalq Valyuta Fondu qadın əməyinin və istedadının yetərincə istifadə edilməməsini struktur "resursların yanlış bölgüsü" kimi qiymətləndirir ki, bu da məhsuldarlığı tormozlayır.

İkincisi, gender bərabərliyi sosial dayanıqlığı möhkəmləndirir. Qadınların qərarvermədə - bələdiyyələrdən tutmuş parlamentlərə qədər - iştirak etdiyi ölkələrdə siyasət daha çox təhsilə, səhiyyəyə, infrastruktur və sosial müdafiəyə yönəlir. Bu tendensiya, xüsusilə, qadınların 30-40 faiz iştirak həddinə çatdığı dövlətlərdə daha aydın görünür.

Üçüncüsü, gender inkişafı sahələr üzrə qeyri-bərabər gedir. Qlobal Gender Uçurumu İndeksinə əsasən, dünya təhsil və sağlamlıq sahəsində fərqi demək olar ki, bağlayıb (94-96 faiz səviyyəsində), amma iqtisadi iştirakda və siyasi təmsilçilikdə geri qalır (müvafiq olaraq 60,5 və 22,5 faiz). Bu da göstərir ki, problem artıq baza hüquqlarında deyil, güc, resurs və təsir bölgüsündə cəmlənir.

Azərbaycan üçün bu məntiqin mənası sadədir: uzunmüddətli inkişafın keyfiyyəti yalnız neft-qaz gəlirlərinin idarə olunmasından deyil, qadın potensialının - siyasətdə, biznesdə, elmdə, mediada - necə reallaşdırılmasından asılı olacaq.

Qlobal mənzərə: bəyanatlardan məlumat iqtisadiyyatına keçid

2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən gender bərabərliyi üzrə beynəlxalq gündəm sadəcə bəyanatlardan konkret ölçülə bilən göstəricilərə əsaslanan mərhələyə keçib. Müxtəlif indekslər - Gender İnkişaf İndeksi, Gender Bərabərsizliyi İndeksi, Qlobal Gender Uçurumu, qadınların idarəetmədə, sahibkarlıqda və mediada iştirakı üzrə kompozit indekslər - mütəmadi yenilənir.

Bu indekslər göstərir ki:
- Proses irəliləyir, amma gözləniləndən daha yavaş. Müharibələr, iqlim böhranı, inkişaf yardımının azalması və qadın hüquqlarında siyasi geriləmə bir çox istiqamətdə tərəqqini dayandırıb, bəzən isə geriyə aparıb.
- Ən böyük uğurlar təhsil və ana sağlamlığı sahələrində əldə olunub, amma iqtisadi və siyasi bərabərlik hələ də zəif həlqə olaraq qalır.
- Ən önəmli dönüş son illərdə gender siyasətinə xərcləmə kimi deyil, investisiya kimi baxışın formalaşmasıdır. Qızların və qadınların rəqəmsal bacarıqlara çıxışının artırılması 2030-cu ilə qədər dünya ÜDM-inə əlavə 1,5 trilyon dollar qazanc gətirə bilər.

Bu faktlar Azərbaycan kimi yüksələn iqtisadiyyatlar üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Burada imkan pəncərəsi yalnız enerji gəlirləri və tranzit layihələri ilə deyil, həm də milli institutların, o cümlədən medianın, "bilik iqtisadiyyatı" məntiqinə nə qədər tez uyğunlaşmasından asılıdır.

Media ikiqat oyunçudur: həm güzgü, həm dəyişikliklərin hərəkətvericisi

Gender bərabərliyi məsələsində media eyni zamanda iki rolu yerinə yetirir.
Birincisi, institut kimi. Media böyük bir işəgötürən sahədir, burada əmək bölgüsü, karyera, əməkhaqqı siyasəti formalaşır, yəni gender münasibətlərinin daxili strukturu yaranır.
İkincisi, diskursiv rol - media cəmiyyətin reallığını formalaşdırır: kim danışır, kim dinlənilir, hansı mövzular "əhəmiyyətli" sayılır, qadın və kişi rolları necə təsvir olunur.

Beynəlxalq araşdırmalar bu sahədə çox aydın nəticələr göstərir. Beynəlxalq Qadın Medianın Fondunun hesabatına əsasən, qadınlar dünya üzrə media işçilərinin təxminən üçdə birini (33 faiz) təşkil edir, amma rəhbərlik səviyyəsində bu göstərici cəmi 25 faiz civarındadır. Xəbərlərdə qadın qəhrəmanların, ekspert və ya mənbə kimi qadınların payı da 25 faizdən aşağıdır.

UNESCO və tərəfdaş qurumlar vurğulayır ki, mediada gender bərabərliyi DİM 5-in həyata keçirilməsi üçün açar rol oynayır və media bu prosesləri həm sürətləndirə, həm də ləngidə bilər.

Buradan üç strateji nəticə çıxır:
Birincisi, media sektoru kənar platforma deyil, gender bərabərliyinə nail olma səylərinin əsas qovşağıdır.
İkincisi, medianı prosesdən kənarda qoymaq "ikili standart" effekti yaradır: qanunlarda bərabərlik təsbit olunsa da, informasiya məkanında köhnə stereotiplər yenidən istehsal olunur.
Üçüncüsü, medianın özündə gender bərabərliyinin tətbiqi nümayiş effekti yaradır və bu, biznes, dövlət və vətəndaş cəmiyyətinə də nümunə olur.

Azərbaycan mediası: tərəqqi və şaquli asimmetriya arasında

Azərbaycan mediası bu mənada "keçid modeli" üçün maraqlı nümunədir. Burada qadınların peşəyə daxilolma səviyyəsi yüksəkdir, amma idarəetmədə kişi üstünlüyü hələ də qalmaqdadır.

Son araşdırmalara görə, Azərbaycan mediasında çalışanların 43 faizi qadın, 57 faizi kişidir. Bu nisbət bir çox inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisə oluna bilər və struktur səviyyəsində giriş baryerinin olmadığını göstərir. Qadınlar reportyor, redaktor, aparıcı, analitik və mədəniyyət yazarları kimi aktivdirlər.

Lakin rəhbərlik səviyyəsində mənzərə dəyişir: qadınlar rəhbər və qərarverici mövqelərdə cəmi 21 faiz təşkil edir, kişilərin payı isə 79 faizdir. Peşə birliklərində və jurnalist təşkilatlarında da eyni vəziyyətdir.

Bu göstəricilər qlobal səviyyə ilə yaxındır: qadınlar kontent istehsalında fəal, amma strateji idarəetmədə az təmsil olunur. Bu, "xüsusi milli xüsusiyyət" deyil, inkişaf etmiş demokratiyalar da daxil olmaqla, tipik qlobal modeldir.

Keyfiyyət göstəriciləri də maraqlıdır. Ekspertlər hesab edir ki, qadınların rəhbərlikdə azlığı qanuni məhdudiyyətlərdən deyil, daha çox sosial və mədəni stereotiplərdən qaynaqlanır. Qadın jurnalistlər riskli mövzulara - münaqişələrə, korrupsiya araşdırmalarına, siyasi böhranlara - ehtiyatla yanaşır, çünki reputasiya və təhlükəsizlik riskləri, habelə ailə ilə bağlı öhdəliklər burada böyük rol oynayır.

Azərbaycan cəmiyyətində "ailə prioriteti" və valideynlik dəyərləri çox yüksək olduğundan qadınlar tez-tez qərar verməli olurlar: karyeranı davam etdirmək, yoxsa daha sabit, az gərgin rollarda qalmaq. Çoxları ikinci variantı seçir və nəticədə "özünü məhdudlaşdırma" effekti yaranır.

Bununla belə, burada inkişaf üçün imkanlar da çoxdur.
Birincisi, artıq formalaşmış 43 faizlik qadın kütləsi dəyişikliklər üçün kritik kütlə deməkdir.
İkincisi, mediada uğurlu qadın rəhbərlərin nümunələri mövcuddur və bu, gənc nəsil üçün rol modeli yaradır.
Üçüncüsü, medianın rəqəmsallaşması, yeni formatlara keçid və analitik jurnalistikanın inkişafı qadınlara - xüsusilə, yüksək təhsilli və çevik düşüncəli gənc nəslə - ciddi üstünlük qazandırır.

Azərbaycan mediası gender bərabərliyini formal məqsəd kimi deyil, milli inkişafın təməl prinsipi kimi görməyə başlasa, ölkə təkcə iqtisadi deyil, mənəvi və intellektual baxımdan da yeni mərhələyə qədəm qoya bilər.

Media və insan inkişafı: Azərbaycan konteksti

"Gender bərabərliyi - insan kapitalı - media" üçbucağı Azərbaycanda artıq nəzəri konstruksiya olmaqdan çıxır. Ölkədə bu sahədə formalaşmış tənzimlənmiş bir mühit var: mediada çalışanların təxminən 43 faizi qadın, 57 faizi kişidir. Bu nisbət sektorun qadınlar üçün "bağlı klub" olmadığını, əksinə, peşəyə giriş baryerinin nisbətən aşağı və təhsil bazasının güclü olduğunu göstərir.

Amma rolların şaquli bölgüsü klassik mənzərə yaradır: rəhbərlik və qərarverici mövqelərdə qadınların payı cəmi beşdə bir civarındadır. Bununla yanaşı, peşəkar diskurs səviyyəsində Azərbaycan artıq tam şəkildə qlobal normativ gündəmin bir hissəsidir. İnsan haqları, dayanıqlı inkişaf, institusional modernləşmə və media rəqəmsallaşması sahəsində dövlət siyasəti BMT, Avropa Şurası və Avropa İttifaqı kimi qurumların standartlarına əsaslanır.

Beləliklə, ortaya ikili mənzərə çıxır. Sənədlər və proqramlar səviyyəsində Azərbaycan gender bərabərliyini müasir insan inkişafının ayrılmaz hissəsi kimi qəbul edir. Amma faktiki reallıqda mediada təsir bölgüsü hələ də inersiyalı xarakter daşıyır: qadınlar fəal işləyir, amma gündəmi formalaşdıran, strateji qərarlar qəbul edən mövqelərdə az görünürlər.

Bu mənzərə tənqid üçün yox, "diaqnostik dürüstlük" üçün əsas olmalıdır. Modernləşmə prosesi həmişə asinxrondur: hüquqi və institusional dəyişikliklər praktik davranış və ictimai şüurdan tez irəliləyir. Vacib olan fərqin özü deyil, onun azalma sürəti və istiqamətidir. Hansı institutların lokomotiv, hansılarının əksinə, tormoz rolunu oynadığıdır. Azərbaycanın halında media bu prosesdə potensial sürətləndirici ola bilər - təki gender məsələsi kənardan "tələb kimi" deyil, media sisteminin daxili inkişaf məntiqinin bir hissəsi kimi qəbul edilsin.

Kontent və stereotiplər: medianın sosial reallıq istehsalı

Mediada gender bərabərliyi yalnız kadr tərkibində deyil, istehsal olunan kontentin xarakterində də əks olunur. Bir çox ölkələrdə aparılmış tədqiqatlar eyni tendensiyanı göstərir: qadınlar xəbərlərdə daha çox sosial süjetlərin iştirakçısı, hadisələrin qurbanı və ya məişət səviyyəli personaj kimi görünür, amma siyasət, iqtisadiyyat, təhlükəsizlik, texnologiya kimi sahələrdə subyekt rolunda nadir hallarda təmsil olunurlar. Ekspert və şərhçi mövqelərdə kişilər üstünlük təşkil edir.

Azərbaycan mediası bu qlobal nümunəyə uyğun gəlir, amma özünəməxsusluqları da var. Burada qadın jurnalist daha çox humanitar, mədəniyyət, təhsil və sosial mövzularla assosiasiya olunur, siyasi, geosiyasi, enerji və müdafiə məsələləri isə ənənəvi olaraq kişilərin "məsuliyyət zonasına" daxildir. Bu, çox vaxt institusional göstərişdən deyil, mədəni kodlardan qaynaqlanır: qadınların riskli və münaqişəli mövzulardan uzaq durmaq, reputasiya və təhlükəsizlik baxımından ehtiyatlı davranmaq meyli daha güclüdür.

İnsan inkişafı prizmasından bu asimmetriya cəmiyyətin intellektual potensialının tam istifadə olunmaması deməkdir. Əgər qadınlar enerji siyasəti, xarici strategiya, nəqliyyat dəhlizləri, rəqəmsal transformasiya, müdafiə və təhlükəsizlik kimi sahələrdə az iştirak edirlərsə, ictimai ekspertiza da natamam olur. Nəticədə qərarvericilik dar çərçivədə qalır, ictimai müzakirə isə azşaxəli və birtərəfli olur.

Burada əsas məqam "pay bölgüsü" deyil, "rol modellərinin yenilənməsi"dir. Məqsəd mexaniki şəkildə mövzuları bölmək deyil, medianı yeni rolların sınaq laboratoriyasına çevirməkdir: qadınlar iqtisadiyyat və enerji, regional təhlükəsizlik, rəqəmsal tənzimləmə üzrə ekspert kimi; kişilər isə ailə siyasəti, sosial xidmət və təhsil kimi mövzularda müsahib və analitik kimi çıxış etsinlər. Bu, kvotalarla yox, şüurlu redaksiya strategiyası ilə əldə edilə bilər - kim ekranda görünür, kim təhlil aparır, kim ictimai mənaları formalaşdırır - bu sualların sistemli şəkildə izlənməsi vacibdir.

2030 perspektivi: inersiyadan liderliyə

2030-cu ilə qədər Azərbaycanın media sektorunda gender dinamikasının inkişafını üç şərti ssenari ilə təsvir etmək olar.

İnersiya ssenarisi: Mövcud vəziyyət əsasən dəyişməz qalır. Qadınlar mediada əhəmiyyətli paya malik olsalar da, rəhbərlikdə artım yavaşdır. Ayrı-ayrı təlim və layihələr keçirilir, amma bütöv sistem yaranmır. Nəticədə Azərbaycan "orta dünya göstəricisi" səviyyəsində qalır - nə geridə, nə də qabaqdadır.

Reformist ssenari: Gender komponenti artıq formalaşmış media inkişafı istiqamətlərinə - rəqəmsallaşma, keyfiyyətli kontent, beynəlxalq standartlara inteqrasiya, analitik jurnalistikanın güclənməsi - daxil edilir. Dövlət qurumları, media tənzimləyiciləri, assosiasiyalar və redaksiyalar gender bərabərliyini effektivlik və reputasiya məsələsi kimi görür. Daxili qaydalar, könüllü standartlar, monitorinq və hesabat sistemləri, qadın jurnalistlər üçün mentorluq proqramları formalaşır. 43 faiz qadın jurnalist və 21 faiz qadın rəhbər arasındakı fərq tədricən azalır.

Liderlik ssenarisi: Azərbaycan mediada gender bərabərliyini öz milli inkişaf modelinin vitrini kimi təqdim edir. Bu halda "gender və media" ölkənin yumşaq güc elementinə çevrilir. Bunun üçün beynəlxalq ölçü lazımdır: UNESCO və digər qurumların təşəbbüslərində fəal iştirak, Bakıda tematik forumların təşkili, Baku Network kimi analitik mərkəzlər bazasında insan inkişafının gender ölçüsü üzrə daimi ekspert platformasının yaradılması.

Azərbaycanın qlobal siyasətdəki maraqları baxımından məhz reformist və liderlik ssenariləri daha real və məqsədyönlüdür. Bu, mövcud modeli dağıtmaq deyil, onu yeni reallığa - insan kapitalı üzrə qlobal rəqabət dövrünə - uyğunlaşdırmaq deməkdir.

Siyasət və institusional tövsiyələr

Əsas sual - bu ssenariləri praktik addımlara necə çevirməkdir. Burada bir neçə səviyyə ayırmaq olar: dövlət siyasəti, media şirkətlərinin korporativ strategiyaları, təhsil proqramları və vətəndaş cəmiyyətinin rolu.

Dövlət siyasəti səviyyəsində gender ölçüsü media sektorunda dayanıqlı inkişaf və insan kapitalı gündəminin ayrılmaz hissəsi kimi nəzərdən keçirilməlidir. Bu o deməkdir ki, "gender və media" mövzusu rəqəmsal transformasiya, təhsil sisteminin yenilənməsi, gənclərin dəstəyi və yaradıcı sənayelərin inkişafı strategiyalarına inteqrasiya olunmalıdır. Praktik baxımdan bu, mediada qadın və kişilərin vəziyyətinə dair sistemli araşdırmaların və monitorinqlərin dəstəklənməsi, illik milli hesabatların hazırlanması, statistik baza və indikatorların dəqiqləşdirilməsi deməkdir.

Media şirkətləri səviyyəsində əsas rol könüllü korporativ standartlara məxsusdur. Söhbət sərt kvotalardan yox, şəffaf və ədalətli kadr siyasətindən gedir. Seçim və irəliləyiş prosedurlarının aydınlığı, gənc qadın jurnalistlər üçün mentor proqramları, qadınların idarəçilik bacarıqlarını inkişaf etdirməyə yönəlmiş təlimlər, diskriminasiya və təzyiq hallarına qarşı daxili kodekslər və etibarlı şikayət mexanizmləri - bütün bunlar həm reputasiya risklərini azaldır, həm də media strukturlarını daha dayanıqlı edir.

Təhlükəsizlik məsələsi də mühümdür. Qadınların mürəkkəb və riskli mövzularla işləməyə hazır olması redaksiyanın onlara təzyiq və təhdidlər zamanı necə dəstək verdiyindən asılıdır. Bunun üçün həm daxili prosedurlar, həm də jurnalist birlikləri və hüquqi institutlarla əməkdaşlıq lazımdır.

Təhsil siyasəti səviyyəsində jurnalistika və kommunikasiya fakültələrinin tədris planına "gender və media analizi", "gender həssas mövzuların etikası", "dil və vizual təmsilçilik" üzrə kursların daxil edilməsi məqsədəuyğundur. Bu, yalnız qadınlar üçün deyil, kişi tələbələr üçün də vacibdir, çünki gender həssaslığı peşəkar bacarıqdır, "qadın mövzusu" deyil. Fəal jurnalistlər üçün isə praktik, qısamüddətli ixtisasartırma proqramları - real kontent nümunələrinin təhlili və müzakirəsi ilə - daha səmərəli ola bilər.

Vətəndaş cəmiyyəti və peşə assosiasiyaları "yumşaq tənzimləyici" rolunu oynaya bilər: stereotiplərdən azad ən yaxşı məqalə və reportaj üçün mükafatlar, gender bərabərliyi sahəsində irəliləyiş göstərən redaksiyalar üçün xüsusi nominasiyalar, mediamenecerlərin, jurnalistlərin və insan inkişafı ekspertlərinin iştirakı ilə ictimai debatlar. Bütün bunlar elə bir mühit yaradar ki, gender həssaslığı formal öhdəlik yox, peşəkar keyfiyyət göstəricisi kimi qəbul olunar.

Strateji ölçü: gender və media Azərbaycanın mövqeləndirmə resursu kimi

Məsələyə daha geniş baxış göstərir ki, Azərbaycanda mediada gender bərabərliyi artıq sırf sahəvi məsələ deyil. Ölkə enerji, nəqliyyat və geoiqtisadi zəncirlərdə möhkəm yer tutur, beynəlxalq təşkilatlarda fəal iştirak edir, regional təhlükəsizlik və dayanıqlı inkişafla bağlı dialoqlar üçün mühüm platforma kimi çıxış edir. Belə şəraitdə insan kapitalı ilə davranış modeli təkcə sosial siyasətin deyil, həm də xarici siyasət kimliyinin bir hissəsinə çevrilir.

Azərbaycanın bu baxımdan bir neçə struktur üstünlüyü var. Qadınların mediada iştirakı beynəlxalq göstəricilərə görə yüksək səviyyədədir. Qadın hüquqları və gender bərabərliyi üzrə normativ-hüquqi baza formalaşıb və inkişaf edir. Ailə və uşaqlara verilən yüksək dəyər isə düzgün interpretasiya olunduqda qadının peşəkar və ailə həyatını balanslı şəkildə birləşdirdiyi modelə zidd deyil, əksinə, onu tamamlayır.

Məhz media bu balanslı iştirak modelinin cəmiyyətdə vizuallaşacağı və normallaşacağı meydan ola bilər. Redaksiyaya rəhbərlik edən, analitik proqramlar aparan, enerji və xarici siyasət mövzularında ekspert kimi çıxış edən, eyni zamanda ailə dəyərlərinə sadiq qadın obrazı Azərbaycan ictimaiyyətində istisna yox, hörmət doğuran nümunələrdən birinə çevrilə bilər.

Bu kontekstdə Baku Network üçün ayrıca tədqiqat istiqaməti açılır. Söhbət təkcə bir dəfəlik hesabatlardan yox, sistemli işdən gedir:
- mediasektorun gender bərabərliyinə və insan inkişafına töhfəsini ölçmək üçün indikatorların hazırlanması;
- qəbul edilən siyasət qərarlarının media strukturuna təsirinin ssenari modelləşdirilməsi;
- dövlət, media, akademik və biznes təmsilçiləri arasında ekspert dialoqunun formalaşdırılması.

Belə yanaşma gender bərabərliyinə rəsmi hesabatlarda "normativ sətr" kimi deyil, ölkənin insan kapitalına yönəlmiş uzunmüddətli investisiya layihəsi kimi baxmağa imkan verər.

Nəticə: media - insan inkişafının sürətləndiricisi kimi

XXI əsrdə rəqabət yalnız iqtisadi modellər və geosiyasi bloklar arasında deyil. Rəqabət həm də insan inkişafı modelləri arasında gedir: hansı cəmiyyətlər öz vətəndaşlarının potensialını daha yaxşı açır, texnoloji və siyasi dəyişikliklərə tez uyğunlaşır, böhranları daha dayanıqlı şəkildə keçir. Gender bərabərliyi bu kontekstdə gizli makroindeksə çevrilir - iqtisadiyyata, siyasətə və sosial toxumaya eyni vaxtda təsir edən göstəriciyə.

Azərbaycan artıq mühüm mərhələni keçib: qadınların mediada iştirakı yüksəkdir, qanunvericilik və beynəlxalq öhdəliklər qlobal dayanıqlı inkişaf gündəminə uyğunlaşdırılıb. Növbəti mərhələ iştirakla təsir arasında olan fərqi azaltmaqdır - qadınların redaksiyalarda mövcudluğu ilə onların idarəedici, gündəmgüdar rollarının üst-üstə düşməsini təmin etmək, bəyan edilən bərabərliyi faktiki güc bölgüsü ilə uyğunlaşdırmaq.

Media bu prosesdə təkcə cəmiyyətin güzgüsü deyil, onun laboratoriyası da ola bilər. Elə redaksiyalarda ki, gender rolları yenidən düşünülür, qadınların karyera artımı üçün şərait yaradılır, dil və vizual obrazlar arxaik qəliblərdən azaddır - məhz orada yeni norma formalaşır. O norma isə sonradan siyasətə, biznesə, təhsilə keçir.

Azərbaycanın regional cazibə mərkəzi statusunu möhkəmləndirmək istəyən bir dövlət kimi sualı belə qoymaq düzgün deyil: "bizə gender gündəmi lazımdırmı?". Əsas məsələ budur: onu milli inkişaf strategiyasına elə şəkildə inteqrasiya etmək lazımdır ki, bu proses milli prioritetləri gücləndirsin, əvəz etməsin. Cavab isə praqmatik yanaşmadadır: gender bərabərliyinə insan kapitalının keyfiyyətini və dayanıqlı artımı yüksəldən resurs kimi baxmaq, mediasektoru isə bu resursu rəqabət üstünlüyünə çevirən əsas vasitə kimi qəbul etmək.

Bu prizmadan baxanda mediada gender ölçüsü artıq kənar bir epizod deyil, Azərbaycanın intellektual gündəmini formalaşdıran tədqiqat mərkəzləri üçün strateji analiz istiqamətlərindən birinə çevrilir.

Milli.Az