Gizlədilən bir qəsdin tarixçəsi

Yaxud Azərbaycan təyyarəsini kim, niyə vurub?Məlum olduğu kimi, dekabrın 25-də "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə (AZAL) məxsus sərnişin təyyarəsinin Qazaxlstanın Aktau şəhərində qəza enişi etməsi nəticəsində təyyarədə olmuş 67 nəfərdən 38 nəfər həlak olub, 29 nəfər sağ qalıb.

"Embrarer-190" təyyarəsu Bakı-Qroznı reysi ilə uçurdu. Ancaq Qroznı hava limanı, eləcə də, Mineralnıye Vodı, Mahaçqla şəhərləri də təyyarəni qəbul etməyib. Nəticədə pilotlar təyyarəni Qazaxıstanın Aktau şəhərindəki hava limanına endirməyə çalışıblar. Ancaq hava gəmisinin aldığı zədələr - idarəetmənin sıradan çıxması buna imkan verməyib. Nəticədə təyyarə yerə düşüb və faciəli hadisə baş verib.

Qəza baş verdikdən dərhal sonra ilkin məlumatda deyilirdi ki, guya hava dumanlı okduğundan təyyarənin Qroznıya enməsinə icazə verilməyib və guya "Embrarer-190" quş dəstəsi ilə toqquşub. Ancaq

Reuters agentliyi hsdusəyə dair istintaqın gedişi ilə tanış olan Azərbaycan rəsmi şəxslərinə istinadla məlumat yayıb ki, AZAL-ın təyyarəsini Rusiya Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları "yer-hava" tipli raketlə vurub.

Bu məlumat hadisə ilə bağlı mülahizələrin bütün axarını dəyişdirir. Əslində Azərbaycan tərəfi də Rusiya rəsmi qurumlarının verdiyi ilkin versiyaya əvvəldən inanmamışdı. Prezident İlham Əliyev Rusiyaya səfərini yarımçıq qoyaraq, dərhal yoldan qayıtmış və müşavirə keçirmiş, demişdi ki, müxtəlif versiyalar var. Dövlət başçısı bütün versiyaların araşdırılmasına göstəriş vermişdi. Azərbaycan bu hadisənin hərtərəfli və obyektiv araşdırılmasını tələb edir və buna çalışır.

APA agentliyinin xəbərinə görə, hadisədən dərhal sonra Rusiya və Qazaxıstan qəzanı Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsini araşdırmasını təklif edib, amma Azərbaycan bundan imtina edib. Rəsmi Bakı tələb edib ki, hadisəni beynəlxalq ekspertlərdən və "Embrarer"in öz mütəxəssislərindən ibarət qrup araşdırsın. Eyni zamanda "qara qutu"ların oxunmasını da həmin qrup həyata keçirsin deyə tələb irəli sürüb. Azərbaycan Türkiyədən də mütəxəssislər cəlb edib. Eyni zamanda Azərbaycan Baş Prokurorluğunda qaldırılmış cinayət işi çərçivəsində istintaq qrupları Qazaxıstanın Aktau və Rusiyanın Çeçenistan Respublikasının Qroznı şəhərinə ezam ediliblər. Azərbaycan Baş Prokurorluğunun nümayəndələri Rusiya Baş Prokurorluğunun razılığı əsasında və Rusiyalı həmkarları ilə birlikdə istintaq hərəkətlərini və başqa zəruri prosessual prosedurları həyata keçirirlər.

Bütün bunlar göstərir ki, istintaq, prezident İlham Əliyevin tapşırdığı kimi, bütün versiyaları araşdırır. Ancaq ehtimal etmək olar ki, əsas versiya olaraq, təyyarənin vurulması nəzərdən keçirilir. Ukrayna Baş Kəşfiyyat İdarəsinin rəisi Kirill Budanov da The War Zone proyektində yazıb ki, Azərbaycan təyyarəsini Rusiya HHMQ raketlə vurub. Budanov yazıb ki, həmin vaxt Qroznı şəhərinə pilotsuz uçuş aparatları ilə hücum edilirdi. Yeri gəlmişkən, hücumdavam edir; belə bir məlumat var ki, AZAL-ın Bakı-Mineralnıye Vodı reysi üzrə uçan təyyarəsi bu gün səhər Bakıya geri qayıdıb.

Müstəqil kompetent mənbələr - hərbçilər, aviasiya mütəxəssisləri, beynəlxalq hüquq üzrə ekspertlər bir neçə məqama diqqəti cəlb edir. Birincisi, Qroznıya və ümumiyyətlə, Şimali Qafqaz şəhərlərinə hava hücumu olduğu halda Rusiya tərəfi həmin bölgələri uçuşa qapamalı idi, ancaq bu, edilməyib. İkincisi, təyyarənin Qroznıya, yaxud yaxın şəhərlərdən birinə - təhlükəsiz hava limanına enməsinə icazə verməli idi, verməyib. Üçüncüsü, təyyarəni Aktauya - dəniz üzərinə yönləndirmək də, yumşaq desək, şübhəli qərar olub. Ekspertlərin fikrincə, zədələnmiş və GPS sistemi söndürülmüş təyyarəni dəniz üzərinə yönləndirməkdən məqsəd hava gəmisini dənizə salmaq olub. Belə olsaydı, bütün ekipaj və sərnişinlər həlak olacaqdı, şahid qalmayacaqdı, qara qutunu tapmaq və hadisəni obyektiv araşdırmaq mümkünsüz, ya da çətin olacaqdı. Ancaq pilotların peşəkarlığı və fədakarlığı nəticəsində bu məkrli plan pozulub.

Azərbaycan, təbii və haqlı olaraq, hadisəni müstəqil ekspertlərin araşdırmasını istəyir. Bu qəzanın hansı səbəbdən baş verdiyini Azərbaycan dövləti tam və dəqiq bilmək, öz cəmiyyətinə doğru məlumatı çatdırmaq istəyir. Çünki prezident də müşavirədə demişdi ki, qəza ilə bağlı görüntülər sosial şəbəkələrdə yayılıb və hamı görüb. Deməli, təyyarənin hava şəraiti, quş dəstəsi ilə toqquşma, texniki nasazlıq, yaxud pilotların səhvi üzündən qəzaya uğraması ehtimalı azdır və ya heç yoxdur. Qalır təyyarənin raketlə vurulması versiyası. Bu isə ya xüsusi qəsd ola bilər, ya cinayətkarcasına səhv. Qəsd də olsa, səhv də olsa, həqiqət ortaya çıxmalıdır; zatən istintaq da bunun üçün var. Əlbəttə, səhv ola bilər, amma təyyarə vurulduqdan sonra onun təcili enişinə icazə verməmək, əksinə dənizə - insanları labüd ölümə göndərmək qəsddir. Bunun başqa adı ola bilməz. Azərbaycanın da gözləntisi odur ki, əgər belə olubsa (ki, olub), Rusiya tərəfi dərhal araşdırna aparıb, Azərbaycandan üzr istəməli, təqsirkarları aşkar edib cəzalandırmalı və həlak olanların ailələrinə, yaralılara kompensasiya ödəməlidir.

Azərbaycan və Rusiya yaxın qonşu, dost, strateji müttəfiq olan ölkələrdir. Ancaq bu, Azərbaycanın həqiqətə münasibətini dəyişmir. Burda Aristotelin məşhur kəlamı yada düşür: "Platon mənə əzizdir, ancaq həqiqət ondan da əzizdir".

Ona görə bu situasiyada Azərbaycanın davranışları həm beynəlxalq hüquqa, həm Rusiya ilə münasibətlərin məntiqinə, həm də ən əsası insanlıq qanunlarına tam uyğundur. Azərbaycan hansı ölkədə, hansı şəraitdə, hansı formada, kimin günahı üzündın olursa-olsun, dara düşən, zərər görən vətəndaşına sahib çıxmanın nümunəsini göstərir. Eyni zamanda, təbii ki, Azərbaycan cəmiyyəti ölkənin hava yolları şirkətinin də bu hadusədə günahsız, uçuşlarının təhlükəsiz olduğuna inanır və bunun tam sübuta yetirilməsini gözləyir.